Экономикалық теория. Экономиканың зерттеу әдістері. Экономикалық теорияның функциялары

Нақты ЖҰӨ = номинальды ЖҰӨ

Номинальды жалпы ұлттық өнімнің нақты жалпы ұлттық өнімге қатынасын жалпы ұлттық өкілінің дефляторы деп атайды.

ЖҰӨ дефляторы = номинальды ЖҰӨ
нақты ЖҰӨ

Номиналды мен нақты ЖҰӨ арасында айырмашылық бар, тауар бағасының өсуі инфляцияға әкеп соғады. Инфляция мөлшері берілген уақыттағы баға деңгейі өсуінің проценттік мөлшері болып табылады. Экономиканың өсу мөлшері нақты ЖҰӨ-нің өсуінің мөлшері болып табылады. ЖҰӨ-нің өсу себептері:

• 
  экономикадағы ресурстар санының өзгеруіне қатысты;
  
• 
  өнім факторының өзгеруінің нәтижелігі;
  
• 
  өнімді өсіруге ыңғайлы ете отырып жұмысты өзгерту.
  

Тұтыну бағаларының = Р_а х Q_қ

Мұнда Р_а Р_б – ағымдағы және базистік жылдың бағалары.

1. 
   ЖҰӨ дефляторына мемлекетте өндірілген барлық тауарлардың бағалары кіреді.
   
2. 
   ЖҰӨ дефляторына осы елдің капиталы арқылы өндірілген өнімнің көлемі кіреді.
   
3. 
   Тұтыну баға идексінің есебіне тек қана тауарлар мен қызметтердің белгіленген (шектелген) көлемі кіреді.
   

1. 
   Шығындар бойынша ЖҰӨ өлшегенде шығындардың келесі түрлері қосылады:
   

• 
  жеке тұтыну шығындарына халықтың ағымды тұтыну үшін тауарлар сатып алуға, ұзақ мерзімде пайдаланатын тауарлар сатып алуға, қызметтер үшін төлем жасауға жұмсалатын ақша құралдары жатады;
  
• 
  кәсіпкерлердің машиналар мен жабдықтар сатып алудан тұратын және құрылыстар мен айналым қорларының өзгертуге жұмсалатын барлық шығындардан тұратын жалпы инвестициялар. Инвестицияға тек ғана физикалық инвестицияны қоспай, оған адамзат капиталындағы инвестицияны да есептейді. Капиталдың бір бөлігі моралды және физикалық тозу нәтижесінде кетеді. Соның нәтижесінде, жалпы инвестициялар дегеніміз амортизациялар мен таза инвестициялардың қосындысы.
  
• 
  тауарлар мен қызметтерді мемлекеттің сатып алуы, бұл шығындарға жатпайтын мемлекеттің бюджеттік шығындарының түрі трансферттік төлемдер, себебі олар тауарлар мен қызмет көрсету қозғалысымен байланысты емес.
  
• 
  таза экспорт – шетелдіктердің осы елдің тауарларын сатып алуға жұмсаған шығындарының көлемі мен осы елдің шетел тауарларын сатып алуға жұмсаған шығындарының көлемінің айырмашылығы.
  

ЖҰӨ = С+G+І+Х;

Мұндағы: С – жеке тұтыну шығындары;
G – мемлекеттің сатып алуы,
І – жалпы инвестициялар,
Х – таза экспорт.

2. 
   Табыстар бойынша есептеу шаруашылық іс-әрекеттер субъектілерінің табыстарын бөлу және табыстар төлемімен байланыссыз бөлінетін қаржылардың құрылу тәртіптерін сипаттайды:
   

ЖҰӨ =W+R+I+P;

Мұнда: W- жалдамалы жұмысшының жалақысы,
R – ренталық төлемдер,
I – жинақ капиталының пайызы (%),
P- фирма мен корпорацияның пайдасы.
ЖҰӨ-ді есептеу тағы бір әдісі – қосымша құнға негізделген әдіс өндірістің әр сатысында қосылған шығындарды алудан сауда көлемін ескереді. Бұл әдістің ерекшелігі - өндіріс көлемін өлшеген кезде қос есепті болдырмау керек.
ЖҰӨ өлшемінің негізгі проблемалары:

• 
  кейбір өнім нарықта сатылмағандықтан, дұрыс өлшембйеді. Бұған мемлекет қызметі, ерікті еңбек және өз пайдасы үшін істелген қызмет кіреді,
  
• 
  тауар сапасын жақсартуды дұрыс есептеу қиынға соғады,
  
• 
  кейбір операциялар нақты ЖҰӨ-ге қосалқы түрде өлшенеді.