Әл-Фарабиді Қазақ еліне қайтарған Ақжан Машани
жүктеу/скачать 31,91 Kb.
|
машани
- Бұл бет үшін навигация:
- Ақаң өз білгені өзіне жетер еді. Бірақ ғұлама еліне, жұртына, кейінгі ұрпаққа үлкен азық боларлық ғылымның, білімнің негізін салып кетті. Сол үшін біз Ақаң аруағы алдында бас иеміз.
- Әлия БЕЙСЕНОВА, академик
| Ақаң арманы
Әсіресе әл-Фарабидің музыка жайында жазғаны Ақаңның бала кезден қызыққан дала әуені, домбыра, қобыз үні, күй құдыреті туралы танымын, Шоқан, Абай еңбектерін терең зерттеуге деген құлшынысын оятты. Соның айғағы – «Әл- Фараби және Абай» атты еңбегі. Жалпы, А.Ж.Машанидің ғылыми-шығармашылық мұраты – «Екінші ұстаздың» артында қалған қыруар мұрасын зерттеу, саралау, қалың оқырманға қаймағын бұзбай жеткізу еді. Оның сол ерен еңбегінің алғашқы жемісі – «Әл-Фараби» атты тарихи-деректі кітабы. Оған сол кездегі Қаз КСР Ғылым академиясының президенті, академик Ш.Есенов алғысөз жазған. Кітаптың басты тұғыр-пікірлерінің бірі – «Ғылым болсын, дін болсын, саясат болсын – бәрі де адамның өміріне байланысты туған нәрселер ғой. Адам білгенді адам неге білмесін. Олай болғанда, осылардың бәрін де қалдырмай білу керек. Білгенде, олардың бір ғана үзіндісі емес, бастан-аяқ тегіс адақтау керек» деген қағида. Осыны берік ұстанған шығарманың бас қаһарманы өзінің алдында өткен математик, астроном, оптик, метеоролог, медик, психолог, сазгер Әбу Юсиф ибн Исхақ әл-Киндидің жаңалықтарын жасампаздықпен, салиқалылықпен қорғай біледі. А.Машанидың ендігі бір оқшау дүниесі – «Табу» хикаяты. Автор тек өзіне тән «шығармашылық елгезектігімен» оқырмандарын жер беті, планетаның төменгі қыртыстары былай тұрсын, космосқа «алып кетеді». Оларды Қорқыт атамен «кездестіреді». Тағы да айналып-үйіріліп Фараби феноменіне соға береді. Мұның бәрін кітаптағы бас кейіпкер Маңғаз ұстаз: «Менің айтар сөзім... жаттанды, жасанды, жалған сөз емес. Иесі жоқ жетім сөз емес... Сөздің асыл тегі оның терең тарихында. Ғылымның да шыққан көзі сонда. Білім бұлағының бастауы – ана тілің... Ғылымның, білімнің, өнердің, өмірдің басы осында» деген дәйектемеге тірейді. Мұндағы «ғылым» да, «тіл» де ғылыми публицистиканың жұлыны екенін зерделі жан білсе керек. Автор «Табу» жанрын «ғылыми фантастика» деп айдарлапты. Біздің ойымызша, шығарманы «ғылыми-фантастикалық трактат» мәртебесінде қарастырған дұрысырақ. Себебі туындыда әдеби-көркемдік мотивтерден гөрі ғылыми жорамалдар, гипотезалар жалпы шығармадағы басқа компоненттерден басым жатыр. Ақжан Жақсыбекұлы намаз оқыды, ата дінді қасиет тұтты. Атеизм тұсында мұнысын мін көргендер көп болды. Бірақ үлкен тұлға, ғалым Ақаң өз сенімі, ар-ұжданы қағидатымен жүрді. Өмірінде сансыз қиындық болды. Қуғынды да, күстаналауды да аз көрген жоқ. Жасынан ұйықтаса ұйқысы қанбаған, тойып тамақ ішпеген ол кең жазиралы қазақ даласының жер астын зерттеумен, жер үстіндегі ғұламаларын танумен өмірін өткізді. Ақаң өз білгені өзіне жетер еді. Бірақ ғұлама еліне, жұртына, кейінгі ұрпаққа үлкен азық боларлық ғылымның, білімнің негізін салып кетті. Сол үшін біз Ақаң аруағы алдында бас иеміз. Ғалымның көзі тірісінде жарық көрген соңғы дүниесі – «Ай арысы – ғылым жаңалықтары» кітабы. Мұнда коммунистік атеизм қаншама жыл бұғау салып келген алхимия, астрология секілді ғылым салалары жөніндегі оңды көзқарастар қайта жаңғыртылды. Ғалымның ғылыми-публицистік шығармашылығын зерттеуді аса мандытпағанымыз белгілі. Мұны қарастыру – күн тәртібінде тұрған мәселе. Өйткені оқымыстының көп томдық шығармалар жинағын шығару қолға алынды. Профессор Ш.Әбдіраманның басқаруымен 16 томы жарық көріп үлгерді. Бұл бір телегей-теңіз дүние. Ғұлама, үлкен ғалым болу – біреудің әкеліп бере салатын дайын асы емес. Оған талмай ізденіс және текпен бірге келген дарын керек. Ақаң туған Қарқаралы – айрықша білім ошағы, ағартушылық, демократиялық идеяның өрбіген жері. Империяны шайқалтқан әйгілі құзырхаттар да осы жерден басталған. 20-30 жылдардағы Алаш зиялыларының репрессиялануы, кеңес тұсында дінді мансұқтау, Ұлы дала ғұламаларын тұмшалау, атын да айтқызбау тарих сахнасына Ақжан Машанидай батыл, иманды, білімді тұлғаларды шығарды. Ақаң ақыл-ойдың жоғалған жаһұты әл-Фарабиді іздеп тапты. Міне, Машани феномені де осында. Ақаң арманы – Фараби арманы. Фараби арманы – ел мен ұлтты даналық пен берекеге жеткізу арманы. Тәуелсіз Қазақстан, түркі дүниесі, жалпы «екінші ұстаз» ретінде ұлы ғұлама ағартқан өркениетті әлем осы жолда деп білеміз. Қазір әл-Фарабидің 1150 жылдығын атап өтер кезеңде таяу тарихымыздағы Қазақ елі даналарын жоқтаған, оларды тауып, халық парасатымен жалғаған, қиын кезеңде қал-қадерінше зерттеген, насихаттаған Ақжан әл-Машаниды ұмытпауға тиіспіз. Әлия БЕЙСЕНОВА, академик https://islam.kz/kk/articles/islam-jane-tulga/aqjan-mashani-al-farabidi-qazaqqa-qalai-qaitardy-1634/#gsc.tab=0 жүктеу/скачать 31,91 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|