Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев



Pdf көрінісі
бет406/644
Дата01.03.2023
өлшемі11,21 Mb.
#170587
1   ...   402   403   404   405   406   407   408   409   ...   644
Байланысты:
b51b9b89e1b6b84ef8ef8f36547c93bb

МІНЕзДІҢ АКЦЕНТУАЦИЯЛА-
 
НУЫ
– адамның әрекеті мен істе-
рінде көрініс беретін мінез ерекше-
ліктеріне қарағанда жиі басымды-
лық танытатын, күшті дамыған мі-
нез ерекшеліктері. Мінездің акцен-
туацияланған типтері – әртүрлі жағ-
дайлардағы адамның қылығын анық-
тайтын, мінездердің басқа қасиетте-
ріне қарағанда жетекші орын ала-
тын және басқа адамдармен салыс-
тырғанда ерекше байқалатын мі-
нездің типтік көрсеткіші. Мінез ак-
центуациясы – К.Леонгардпен енгі-
зілген ұғым. Ол жас өспірімдерде 
кездесетін мінез акцентуациясының 
тоғыз түрін көрсеткен.
МІНЕ
МІНЕ


390
МІНЕзДІ зЕРТТЕУДІҢ ТАБИҒИ 
ЖОЛДАРЫ. 
Мінездің құрылымын 
зерттеу оның ең алдымен бітістерін 
жүйелеу, олардың өзара байланысын 
көрсету болып табылады.
Ақын-жазушылар адам мінездерінің 
көркем бейнесін жасағанда олардың 
жекелеген типтік бітістерін көрсету-
ге тырысады. Бұл жерде адам мінез-
дерінің әсіресе типтік түсіну үшін
Гоголь мен Чеховтың қойын дәптер-
леріндегі жазбаларды оқып шығу 
жеткілікті дер едік.
Мінезді түсінуде интуиция ерекше
рөл атқарады. Интуиция шабыт сияқ-
ты тек қана еңбексүйгіш адамдарға 
тән қасиет. Л.Н.Толстой «Жексенбі» 
романында былай деп жазды: «Адам-
дар өзен сияқты: су бәрінде де бірдей 
және әруақытта да біреу, бірақ әрбір 
өзен бірде тар, бірде тез, бірде кең, 
бірде тыныш, бірде таза, бірде сал-
қын, бірде лас, бірде жылы. Адамдар 
да соңдай. Әрбір адамның бойында 
кісінің барлық қасиеттерінің негізде-
рін кездестіруге болады ».
Адамның мінез бітістерінде оның
өмір тарихы күшті бейнеленеді. Сон-
дықтан да мінезді зерттеуде міндетті 
түрде адамның өмір сүру тарихына 
көңіл бөлу қажет. 
Ерлік дегеніміз – алға саналы түрде 
қойылған мақсатты орындау жолын-
да кездескен қиыншылықтарды же-
ңуге даярлығы, белсенділігі, табан-
дылығы. Адам өзінің өмірлік іс-әре-
кетін, өзінің еркі мен санасының ны-
санын жасайды. Еріктің арқасында 
адам өз іс-әрекетін бағыттайды, рет-
тейді, бақылайды. Жануарларда екін-
ші сигнал жүйесінің болмауына бай-
ланысты саналы мақсатқа ұмтылу-
шылық, сонымен қатар өз мінез-құл-
қына саналы бақылауды іске асыру 
қабілеттілігі болмайды.
Жеке тұлғаның тұрақты және тұр-
лаулы белгілі ерешеліктерін мінез 
бітістері деп атайды. Бұл тұлғаның 
кездейсоқ қасиеттері емес, оның бү-
кіл мінез-құлқының бірсыдырғы қа-
лыптасып үлгерген бітістері.
Адамның мінезінің жекелеген бі-
тістерінің қоғамда болып жатқан өз-
герістердің әсерінен жаңа мазмұнға 
ауысады. Мәселен, нарықтық қаты-
настарға байланысты біздің қоғам-
дағы адамдардың психологиясын-
да, сана-сезімінде, мінез бітістерінде 
нарық талаптарына сай елеулі өз-
герістерді байқауға болады, адам мі-
нез-құлқындағы қалыптасқан бұ-
рынғы құндылықтар өзгеріске ұшы-
рады. Нарық жағдайында жекемен-
шік психологияға негізделген жаңа 
мінез бітістері қалыптасады.
Адамның мінез бітістерін екі негізгі 
топқа бөліп қарастыруға болады. 
Бірінші топқа жеке тұлғаның бағыт-
тылығын білдіретін мінез бітістері 
жатады: қоғамға, ұжымға, басқа адам-
дарға қатынасын білдіретін мінез 
бітістері, еңбекке, сондай-ақ өзіне-
өзінің қатынасын білдіретін мінез 
бітістері кіреді.
Екінші топқа көзделген мақсатты 
орындау жолында кездесетін қиын-
шылықтарды жеңуге бағытталған –
мінездің ерік-жігерлік бітістері.
Мінездің темпераменттен айырма-
шылығы – адам мінезі бүкіл өмір
бойы белгілі дәрежеде өмір жағдай-
ларына байланысты өзгеріп отыра-
ды. Мінездің қалыптасуының негізгі 
кезеңі балалық шақта іске асады. Ба-
ланың мінезінің қалыптасуы алғаш-
қы дүниеге келгеннен бастап, ата-


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   402   403   404   405   406   407   408   409   ...   644




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет