А. Р. Боранбае ва шымкент, 2022
Болашақ логопед мұғалімнің кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру бойынша тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың негізгі бағыттары мен нәтижелері
жүктеу/скачать 471,72 Kb.
|
Абдезимова (1)
| 2.3 Болашақ логопед мұғалімнің кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру бойынша тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың негізгі бағыттары мен нәтижелері
Экспериментке Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық университетінің «Арнайы педагогика» (Логопед) ББ бойынша білім алатын 1-3 курс студенттері қатысты. Эксперименттік топ (ЭТ) ретінде 1901-11, 1901-10, 1901-19 топтарынан, студенттер саны – 24 адам; бақылау тобы (БТ) ретінде – 18 студент анықталды. Бақылау тобының студенттері қолданыстағы оқу жоспары бойынша оқыды. Эксперименттік топтың студенттері әзірленген модель бойынша оқытылды. Оқу жоспарының «Пәндерді оқытудың арнайы әдістемелері» модуліндегі пәндерде («Көркем еңбекті оқытудың арнайы әдістемесі», «Тіл дамытудың арнайы әдістемесі», «ЕБҚБ балаларды оқуға үйретудің арнайы әдістемесі», «Балаларды қоршаған ортамен таныстырудың арнайы әдістемесі», «Математиканы оқытудың арнайы әдістемесі») арнайы құзыреттерді қалыптастыруға бағытталған интегративті тапсырмалар енгізілді. Сонымен қатар, факультативтік курс ретінде «Білім беру процесінде МЖМБС талаптарын жүзеге асыру» курсы оқылды және «Тіл дамыту ойындары» кәсіби қызметінің тренинг-симуляторы өткізілді, сондай-ақ кәсіби кеңес беру (коучинг) жүзеге асырылды. Эксперименттік топ студенттері әдістемелік мазмұндағы жеке тапсырмаларды орындады. Логопед-мұғалімінің арнайы құзіреттілігінің қалыптасуы элемент бойынша тексерілді (-кесте): 12-кесте. Студенттердің арнайы құзыреттіліктерінің қалыптасу дәрежесін диагностикалау әдістемесі
Көрсетілген әдістемелер бойынша арнайы құзыреттердің қалыптасу дәрежесін диагностикалау үшін келесі материалдар пайдаланылды: 1. Білім компонентінің қалыптасуын диагностикалау эксперимент соңында тест арқылы жүргізілді. Тестте жабық түрдегі 16 сұрақ болды (блоктың төрт құзыретінің әрқайсысы үшін 4 сұрақтан). Бағалау мынадай түрде жүргізілді: әрбір дұрыс жауап үшін 1 балл қойылды. Тест үшін ең жоғары балл – 16 балл (әрбір құзырет үшін 4 балдан). 2. Әрекет компонентін диагностикалауды сарапшылар жүргізді. Сарапшылар ретінде математика, қазақ тілі мен әдебиеті, қоршаған ортаны оқыту әдістемелері пәндерінің оқытушылары тартылды. Әр сабақты екі сарапшы бағалады. Диагностика эксперимент соңында жүргізілді (әдістемелік практика барысында). 3. Психологиялық көзқарастар эксперименттің басында және соңында келесі әдістерді қолдана отырып анықталды. а) педагогикалық мамандыққа бейімділік «Дифференциалды-диагностикалық сауалнама» (Б қосымшасы). Сауалнамада 20 жұпқа біріктірілген 40 сұрақ бар. Шкаланың мазмұны кәсіптің бес түрімен байланысты. Одан әрі талдау үшін «адам – адам» сияқты мамандықтарға бейімділік көрсеткіші таңдалды. б) коммуникативті және ұйымдастырушылық бейімділіктерді зерттеу үшін В.В. Синявский мен Б.А. Федоришиннің «КОС» әдістемесі қолданылды (В қосымшасы). Әдістеме субъектінің мінез-құлық ерекшеліктерін өзін-өзі бағалауына негізделген. Осы мақсатта оған 40 сұрақ ұсынылады. Зерттеу процедурасы және стандартты нәтижелерді өңдеу. в) Т.Элерстің табысқа жету мотивациясын диагностикалау әдістемесі (Г қосымшасы). 4. Жеке қасиеттер келесі әдістердің көмегімен бағаланды: а) A. Mehrabian және N. Epstein эмпатиясын зерттеу әдістемесі Н. В. Кузьминаның деректері бойынша [81] эмпатия мұғалімнің кәсіби құзыреттілігінің бөлігі болып табылады, ал ол мұғалімнің оқушылардың ішкі әлеміне ерекше сезімталдығы ретінде қарастырылады. Эмпатия деңгейін анықтауға бағытталған A. Mehrabian және N. Epstein (1972) әдістемесі психологиялық диагностикалауда бейімделген және педагогикалық қабілеттерді зерттеу үшін кеңінен қолданылады; б) Т.Г. Шевченконың педагогикалық қарым-қатынас стилін зерттеу әдістемесі. Әдістеме 33 пікірден тұрады. Эмпатияның көрсеткіші әр сыналушы алған балдардың саны болды (Д қосымшасы). Құзыреттіліктің қалыптасу деңгейлері (кәсіби тәжірибе элементсіз) -кестеге сәйкес анықталды. 13-кесте. Құзыреттіліктің қалыптасу деңгейін анықтауға арналған балл
Қалыптасу деңгейін анықтауға арналған қорытынды балл келесідей анықталды: құзіреттіліктің әр элементін диагностикалау кезінде алынған ұпай саны қосылды, содан кейін рұқсат етілген аралық анықталды. Сонымен, интуитивті деңгей үшін – 15, репродуктивті деңгей үшін – 30, бейімделу үшін – 45, шығармашылық деңгей үшін – 60 болды. Сонымен бірге, мысалы, белгілі бір деңгейде құзыреттілікке ие студент кейбір көрсеткіштер бойынша (1-3) төменгі немесе одан жоғары деңгейді көрсете алатындығын атап өткен жөн. Сондықтан ереже бойынша интервалдар анықталды: 15±7, 30±7,45±7. Эксперименттің бірінші кезеңінде диагностикалық эксперимент жүргізілді, оның мақсаты 1-курс студенттерінің арнайы құзыреттіліктерінің қалыптасу деңгейін анықтау болып табылады. Бұл кезеңде тек арнайы құзыреттердің жеке және мотивациялық компоненттерін (эмпатия, коммуникативті және ұйымдастырушылық бейімділік, «Адам – Адам» мамандығына бейімділік) тексеруге болады, өйткені білім мен белсенділік компоненттері енді қалыптаса бастады. «Педагог-дефектолог мамандығын дайындау терең ойластырылған, және үлкен жауапкершілікпен үйлестірілген болуы керек: яғни, «адам-техника» емес, «адам-адам» деген қатынаста әрекет етілу керек» дей келе А.Н. Аутаева «Бұнда тек қана толеранттылық ғана емес, сонымен қатар өзінің өзгелермен іштей теңдігін сезінуі де маңызды. Дефектолог маманының кәсіби көзқарасы әлеуметтік және рухани әлемде болып жатқан процестерді мағыналы түсінуі мен тұлғалық бағалауы бола отырып, мүмкіндігі шектеулі балалардың өмірдегі орны мен роліне ерекше ықпалын тигізеді» деп жазады [48]. Диагностикалық эксперимент нәтижелері бойынша кестелер мен диаграммалар жасалды. Адамның белгілі бір кәсіп түрлеріне бейімділігін анықтау нәтижелері Е.А. Климовтың дифференциалды диагностикалық сауалнамасы арқылы алынады және 2-суретте көрсетілген. 2-сурет. Мамандыққа бейімділік түрлері бойынша топтарда бөлу Диаграммада студенттердің әр түрлі мамандық түрлеріне бейімділігі мен топтардағы студенттердің әр түрлі санын (11 (БТ) – 18 адам және 12 (ЭТ) – 24 адам) ескере отырып қатынасы шамамен бірдей болатындығын көрсетеді. Бұл дегеніміз, кәсіби педагогикалық қызметті жүзеге асыруға ынталандыру тұрғысынан топтар бірдей. Коммуникативті және ұйымдастырушылық бейімділіктерді зерттеу үшін В.В. Синявский мен Б.А. Федоришиннің «КОС» әдістемесі қолданылды. Зерттеу нәтижелері 14 және 15 кестелерде көрсетілген. 14-кесте. Ұйымдастырушылық қабілетінің (құзыреттілік) деңгейі
15-кесте. Коммуникативтік қабілетінің (құзыреттілік) деңгейі
Кестелерден ЭТ және БТ студенттерінің коммуникативті және ұйымдастырушылық бейімділіктерінің (құзыреттіліктерінің) қалыптасу дәрежесі шамамен бірдей деңгейде екенін көруге болады. ЭТ-та коммуникативті бейімділіктің төмен және орташа деңгейі бар студенттер – 37%, ал БТ-да – 27%, ұйымдастырушылық қабілеттер үшін бұл көрсеткіштер сәйкесінше 33% және 37% құрайды. Студенттердің эмпатиясын зерттеу нәтижелері 16-кестеде көрсетілген. 16-кесте. Эмпатия (құзыреттілік) деңгейі
Сонымен, эксперименттік және бақылау топтарындағы студенттердің эмпатиясының қалыптасу деңгейі шамамен бірдей (эмпатияның төмен және өте төмен деңгейі бар студенттердің көпшілігі сәйкесінше 75% және 67%). Т.Элерс әдістемесі бойынша кәсіби табысқа деген уәждемені зерделеу нәтижелері 17-кестеде көрсетілген. 17-кесте. Табысқа жету үшін ынталандыру деңгейлері
Кестеден табысқа жетудің мотивациясы ЭТ және БТ-да бірдей деңгейде екенін көруге болады. Осылайша, диагностикалық эксперимент эксперименттік және бақылау топтарының студенттері негізінен арнайы құзыреттердің қалыптасуының төмен және орта деңгейлерінде болатындығын көрсетті. Екі топ студенттерінің құзыреттіліктерін қалыптастыру деңгейлерінде айырмашылықтар жоқ. Бұдан әрі қалыптастырушы эксперименттік зерттеудің бірінші кезеңі өткізілді, онда 1 және 2-курс студенттері қамтылды. Бұл кезеңде арнайы құзыреттердің барлық элементтері қалыптаса бастады. Жалпы педагогикалық пәндер курстарында студенттерде теориялық білімнің жеке элементтері қалыптасты, олар қалыптастырушы эксперименттің екінші кезеңінде жалпы педагогикалық, психологиялық және кейінірек алынған (3-4 курс) әдістемелік білімді интеграциялау және іс-әрекеттің жалпыланған тәсілдерін қалыптастыру үшін материал болуы керек. Сонымен қатар, мақсатты түрде және арнайы құзыреттердің мотивациялық және жеке компоненттері құрылды. Әңгімелесу және кәсіби кеңес беру (коучинг) жүргізілді. Осы кезеңде алынған нәтижелер аралық болып саналады, өйткені мұнда тек арнайы құзыреттерді қалыптастыру негізі туралы айтуға болады. Осы аралық кезеңнің соңында анықтау эксперименті жүргізілді. Арнайы құзыреттердің жеке және мотивациялық компоненттерінің қалыптасу дәрежесі тексерілді (эмпатия, коммуникативті және ұйымдастырушылық бейімділік, адам–адам мамандығына бейімділік), өйткені білім мен белсенділік компоненттері енді қалыптаса бастады. Оның нәтижелерін бағалау үшін бірдей әдістер қолданылды. Анықтау экспериментінің нәтижелері бойынша кестелер мен диаграммалар жасалды. В.В. Синявский мен Б.А. Федоришиннің «КОС» әдістемесін пайдалана отырып, коммуникативтік және ұйымдастырушылық бейімділіктерді (құзыреттерді) зерделеу қорытындылары 18 және 19-кестелерде көрсетілген. 18-кесте. Ұйымдастырушылық бейімділіктердің (құзыреттердің) деңгейлері
19-кесте. Коммуникативтік қабілетінің (құзыреттілік) деңгейі
Кестелерден ЭТ студенттерінің коммуникативті және ұйымдастырушылық қабілеттерінің деңгейі жоғарылағанын көруге болады (сәйкесінше жоғары және өте жоғары деңгейлер, 25-тен 37% - ға дейін және 42-ден 46% - ға дейін), ал КГ-да эксперименттің қалыптасу кезеңіне дейін (сәйкесінше 22 және 27%, 27 және 26%). Студенттердің эмпатиясын зерттеу нәтижелері 20-кестеде көрсетілген. 20-кесте. Эмпатия (құзыреттілік) деңгейі
Осылайша, ЭТ студенттерінің эмпатиясының қалыптасу деңгейі өсті, ал БТ-да сол деңгейде қалды. Сонымен, екінші, аралық, айқындаушы эксперименттің нәтижелері ЭТ-да ұйымдастырушылық және коммуникативті қабілеттердің (құзыреттердің) қалыптасу деңгейінің, эмпатия деңгейінің БТ-ға қарағанда жоғарылағанын көрсетеді. Қалыптастырушы эксперименттің келесі кезеңінде бакалаврдың арнайы құзыреттерін («Арнайы педагогика» (Логопед) профилі) мақсатты қалыптастыру жалғасты. «Білім беру процесінде МЖМБС жүзеге асыру» факультативтік курсы, кәсіби қызметтің тренинг-симуляторы (құзыреттіліктің білім элементтерін қалыптастыру мақсатында), коучинг (құндылықты және мотивациялық элементтер) өткізілді; студенттер арнайы шығармашылық жеке тапсырмаларды орындады (әрекеттік элемент, кәсіби тәжірибе), әдістемелік пәндер бойынша зертханалық жұмыстарды орындау барысында өздерінің портфолиосын жинады (әрекеттік элемент, кәсіби тәжірибе). Екінші кезеңнің соңында бақылау эксперименті жүргізілді, онда студенттердің арнайы құзыреттіліктерінің барлық элементтері және тұтастай алғанда құзіреттіліктер айқындалды. Студенттердің сабақтарын сарапшылар (тәжірибелі логопедтер) педагогикалық қабілеттерді (құзыреттерді) оқыту әдістемесінің көмегімен бағалады. Американдық гуманистік психология қауымдастығының (Дж. Хассард және басқалар, 1987) мұғалімнің еңбегін зерттеудің бірлескен бағдарламасы үшін Л.М. Митина мен А. М. Раевский (1991) жалпы білім беретін мектептері мен пединституттарында модификациялады және біз эксперименттің мақсаттарына сәйкес бейімдедік (Н қосымшасы). Эмпатия деңгейін, ұйымдастырушылық және коммуникативті бейімділікті бағалау үшін алдыңғы кезеңдердегідей әдістер қолданылды. Екінші анықтау экспериментінің нәтижелері бойынша кестелер мен диаграммалар жасалды. 21-кесте. Ұйымдастырушылық бейімділіктердің (құзыреттердің) деңгейлері
22-кесте. Коммуникативтік қабілетінің (құзыреттілік) деңгейі
Кестелер студенттердің коммуникативтік және ұйымдастырушылық құзыреттілік деңгейлерін қалыптастырудағы айтарлықтай айырмашылықтарды көрсетеді. Арнайы құзыреттердің әртүрлі элементтерінің қалыптасу динамикасын анықтау үшін диаграммалар жасалды (3-сурет). Ұйымдастырушылық және коммуникативтік бейімділіктердің (құзыреттердің) қалыптасу динамикасы 3 және 4-суреттерде көрсетілген. 3-сурет. ЭТ және БТ-да ұйымдастырушылық бейімділіктердің (құзыреттердің) қалыптасу динамикасы (өте жоғары және жоғары деңгейдегі студенттер санының өзгеруі ұйымдастырушылық бейімділіктері) 4-сурет. ЭТ және БТ-да коммуникативтік бейімділіктердің (құзыреттердің) қалыптасу динамикасы (өте жоғары және жоғары деңгейдегі студенттер санының өзгеруі коммуникативтік бейімділік деңгейлері) Графиктерде студенттердің ұйымдастырушылық және коммуникативті қабілеттері деңгейінің өзгеру динамикасында айтарлықтай айырмашылықтар байқалады: ЭТ-да барлық өлшенетін қабілеттер деңгейінің өсу қарқыны БТ-ға қарағанда едәуір жоғары. Студенттердің эмпатиясын зерттеу нәтижелері 23-кестеде көрсетілген. 23-кесте. Эмпатияның қалыптасу деңгейлері
Эксперименттік жұмыс барысында студенттердің эмпатия деңгейінің қалыптасу динамикасы 5-суретте көрсетілген. 5-сурет. ЭТ және БТ-да студенттердің эмпатиясының қалыптасу динамикасы(эмпатияның өте жоғары және орташа деңгейі бар студенттер санының % - бен өзгеруі) Т.Элерс әдістемесі бойынша кәсіби табысқа деген уәждемені зерделеу нәтижелері 24-кестеде көрсетілген. 24-кесте. Табысқа жету үшін ынталандыру деңгейлері
Кестеден табысқа жету үшін ынталандыру деңгейі ЭТ-да жоғарылағанын және шамамен БТ деңгейінде қалғанын көруге болады. 6-сурет. ЭТ және БТ-да студенттердің жетістікке жетуіне ынталандыру деңгейінің өзгеру динамикасы (эмпатияның өте жоғары және орташа деңгейі бар студенттер санының өзгеруі %) Педагогикалық қарым-қатынас стилін зерттеу нәтижелері 25-кестеде көрсетілген. 25-кесте. Педагогикалық қарым-қатынас стилі
ЭТ және БТ студенттерінің құзыреттіліктерінің әрекеттік компонентінің қалыптасу деңгейін бағалау нәтижелері 26 және 27-кестелерде көрсетілген. Ұпайлар келесідей бөлінді. 26-кесте. ЭТ студенттердің арнайы құзыреттілік деңгейінің көрсеткіштері
27-кесте. БТ студенттердің арнайы құзыреттілік деңгейінің көрсеткіштері
7-суреттегі салыстырмалы диаграмма ЭТ және БТ (әрекеттік компонент) студенттердегі АҚ блогының қалыптасу деңгейлеріндегі айырмашылықтарды көрсетеді. Графиктен ЭТ студенттерінің барлық арнайы құзыреттіліктерінің қалыптасу деңгейі БТ студенттерінің бірдей қабілеттерінің қалыптасу деңгейінен асып түсетінін көруге болады. 7-сурет. Қалыптасу деңгейлері көрсеткіштерінің салыстырмалы графигі Әдістемелік құзыреттілік блогының қалыптасуын диагностикалаудың жалпы нәтижелері 28-кестеде көрсетілген. 28-кесте. БТ және ЭТ студенттерінде АҚ блогын қалыптастырудың жалпы нәтижелері.
Арнайы құзыреттілік блогын иелену деңгейлері 8-суретте көрсетілген. 8-сурет. ЭТ және БТ студенттерде АҚ блогының қалыптасу деңгейлерінің салыстырмалы диаграммасы Диаграммадан ЭТ студенттері үшін арнайы құзыреттілік блогының қалыптасу деңгейі БТ студенттері үшін айтарлықтай жоғары екендігі көрсетілген. жүктеу/скачать 471,72 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||