Алеуметтик педагогика indd
тәрбие берушілік қызметін
жүктеу/скачать 3,85 Mb. Pdf көрінісі
|
Atemova-Aleumettik-ped
| тәрбие берушілік қызметін
табысты орындауға қолайлы жағдай туғызады. Ал егер отбасында бір ғана бала болса, бәрі қиындай түседі. Бұл түсінікті де. Өйткені бір ба- ланы тәрбиелеуге кеткен шығын, көп баланы тәрбиелеуге кеткен шығыннан әлдеқайда көп болады. Осы тұста кеңес педагогі В. А. Су- хомлинский: «Отбасы қаржы жағынан қаншалықты тапшылық көріп отырса да, бір баламен шектеліп қалуға болмайды», – деген болатын. Көп балалы отбасындағы ұжым өзінен-өзі біртіндеп қалыптасады, бұл жерде өнеге болар адамдар да табылады, кішілерге қамқорлық жасау керектігі де айқын. Мұндай отбасында балалардың өзара бірін-бірі тәрбиелеу жұмысы белсенді түрде жүріп жатады. Әрбір баланың өмірінде табиғи түрде көпшілдік, бір-біріне жаны ашу, өзара түсінісу, ағасына және қарындасына деген туысқандық сезім мен сүйіспеншілік қасиеттер тәрбиеленеді. Сондай-ақ қазақ отбасында тұңғыш перзенттiң жауапкершiлiгi қашан да үлкен болған. Өйткенi отбасында үлкеннiң үлкендiгiн ескертiп, оның кiшiлерге өнеге екендiгiн, соның үлгiсi артынан ерген бауырларына жол салатынын «Аға iшкен бұлақтан, iнi де су iшедi» , сондай-ақ, «Ағадан қалғанды iнi киiп өседi, Ападан қалғанды сiңлi киiп өседi. Көргендерiн бойына түйiп өседi» , – деп отбасындағы апа-сiңлiлер мен аға-iнiлердiң өзара қарым – қатынасы мен жүрiс- тұрысының бiр-бiрiне өнеге болатындығын, сондықтан да соған лайықты өздерiн ұстай бiлуiн перзенттерiнiң құлағына құйып отырған. Отбасында балалардың өсіп жетілуі ата-аналардың да жеке басына әсер етеді. Олар бір-біріне ықпал ете отырып, бір-бірін тәрбиелейді деуге болады. «Баланың кіршіксіз жанары, шынайы адалдыққа толы сенімдері мен тілектері үлкендерді қаншама құлдыраудан, ақымақтықтан, дөрекіліктен, екіжүзділіктен, әділетсіздіктен сақтап қалды», – дейді өз еңбегінде Т. Афанасьева. Екінші жартысы шектен шыққанда айта-айта амалы таусылған ерлі-зайыптылардың біреуі екіншісіне «баладан ұялсаңшы!» деп жатқандарын жиі естиміз. Мұндайда шынымен-ақ ұялып, сабасына түседі. Міне, осылай ата- аналары балаларын адамгершіліктің төрешісі және отбасыларының 167 ар-намысын, беделін сақтаушысы, отбасының айнасы дәрежесіне жеткізетінін байқамай да қалады. Отбасында балалар мен ересектер де тәрбиеленеді. Әсіресе, отбасының ықпалы ондағы жасөспірімдерге ерекше әсер етеді. Сондықтан отбасының тәрбие берушілік қызметі үш аспектіден тұрады. Бірінші – баланың жеке басын қалыптастыру, оның қызығушы- лығы мен қабілетін дамыту, отбасындағы ересектердің (ата-әже, ата-ана, аға-әпке) өмірлік тәжірибелері арқылы жүзеге асырылады. Олар: өмірге ғылыми көзқарас, еңбекке деген жоғары адамгершілікті қарым-қатынас, достық пен бауырмашылдық сезімін ояту, қоғамдық мінез-құлық талаптарын сақтай білу, интеллекттік, эстетикалық да- муды дене жағынан дамумен ұштастыру, денсаулығын сақтау мен санитарлық-гигиеналық білімін жетілдіру секілді қоғамнан алған өмірлік тәжірибелері болуы мүмкін. Өкінішке орай, бүгінгі зерттеулер жас отбасыларының 50-70%-ға жуығы ата-аналарынан бөлек жеке тұрғысы келетіндігін айтатынын көрсетті. Бұл отбасындағы тәрбиенің ұйымдастырылуына екіжақты ықпал етеді. Біріншіден, жас отау иелері ерте өз бетінше өмір сүруге бейімделсе, екіншіден, отбасындағы ұрпақтар сабақтастығы үзіледі. Отбасындағы ересектер немере қызығынан шектеліп, жас отбасы- лары бала күтімі мен отбасы өмірін дәстүрлі тұрғыда ұйымдастыру бойынша көмек алудан шектеледі. Шын мәнісінде халқымызда отбасы тәрбиесі ұрпақтар сабақтастығы негізінде жалғасын туып келген. «Қариясы бардың қазынасы бар» деп ұққан халқымыз ере- сектер кеңесіне мұқтаж болған. Жас отау иелерін отбасылық қарым- қатынас пен бала күтіміне байланысты әртүрлі дәстүрлер мен талаптарға үйретіп отырған. Тіпті болмағанда отбасылық өмірге баулып, кейіннен еншісін беріп бөлек шығарған. Сондай-ақ, қазақ отбасы тәрбиесі бір шаңырақтың астында өмір сүретін бірнеше ұрпақтың өзара ынтымақтастығы негізінде ұйымдастырылатын та- маша ұрпақтар сабақтастығы арқылы жүзеге асырылып отырған. Екінші – үйдегі әрбір адамның жеке басына отбасы ұжымының үнемі жүйелі түрде тәрбиелік ықпал етіп отыруы. Үшінші – отбасындағы балалардың үнемі ересектердің өздерін- өздері белсенді түрде тәрбиелеп отыруына мәжбүр ететіндей әсер етуі. Бұл қызметтің нәтижелі жүзеге асуы отбасының тәрбиелік мүмкіндігіне байланысты болады. Ол отбасының педагогикалық 168 мүмкіндігін анықтайтын шарттар мен құралдардың біртұтас жиынтығынан тұрады. Бұл жиынтық отбасының құрылымы мен са- нын, материалдық және тұрмыстық жағдайын, отбасы ұжымының дамуы мен ондағы мүшелердің қарым-қатынас жасау сипатын байланыстырады. Ол ата-аналардың идеялық-адамгершіліктік, психологиялық көңіл-күйін және еңбек ету жағдайын, өмірлік тәжірибесі мен білімін, мамандыққа байланысты қасиетін қамтиды. Әсіресе, отбасындағы дәстүрлер, әке мен шешенің жеке басының өнегесі үлкен мәнге ие. Отбасындағы қарым-қатынас сипатын және айналадағылармен қарым-қатынасты, ересектердің педагогикалық мәдениетінің деңгейін, олар арасындағы тәрбиелік іс-шаралардың өзара бөлісуін, мектеп пен отбасының және қоғаммен байланысын ескеру қажет. Басты және маңызды компонент – отбасы тәрбиесінің өзіндік ерекшелігі. Адам өмірге келгеннен бастап өмірінің соңына дейін отбасының ықпалын сезінеді. Демек отбасы тәрбиесіне бірізділік пен үздіксіздік тән екен. Мұнымен ешқандай тәрбиелік қоғамдық институттар тең келуі мүмкін емес. Әрине, отбасының балалар өмірінің әртүрлі кезеңдеріндегі әсер етуі бірдей емес. Өмірдің өзі мектеп жасына дейінгі баланы және мектеп оқушысын отбасында көп нәрсеге үйретеді. Отбасындағы тәрбие ата-ананың балаға деген махабаты мен баланың әке-шешесіне деген сүйіспеншілігінсіз жүзеге асуы мүмкін емес. Ол тәрбиенің кез келген басқа түріне қарағанда сипаты жағынан ерекше. Отбасы әртүрлі жастағы адамдарды жынысына, қызығушылығына қарамай біріктіреді. Бұл балада өзінің көңіл күйін және интеллектуалдық мүмкіндіктерін қалыптастыруға жағдай туғызады. Отбасының балаға тәрбие берушілік қызметінің ерекшелігі – оның тұрақтылығында. Негізі баланы тәрбиелеу мақсатында жас- тай, мектеп жасына дейінгі кезеңде жасалған дұрыс қарым-қатынас кейіннен, тіпті ол мектепке барғанда оқуына, еңбекке араласқанда өз нәтижесін көрсетеді. Ал керісінше, ата-ана тарапынан баланың жас кезінде оның тәрбиесіне дұрыс көңіл белінбесе, ол оқығанда да кері нәтижесін көрсетеді. Отбасы баланың рухани мәдениетінің дамуына, жеке басының әлеуметтік бағыт алуына, мінез-құлқының түрткілеріне әсер етеді. Қоғам мен отбасы баланың өмір сүру жоспарының қалыптасуына әсер ететін негізгі фактор болып қалады. Қоғамдық ережелер ең адымен отбасында қабылданып, мойын- далады. Қоғамның бағалы мәдениеті де отбасында қолданылып, 169 жүзеге асырылады. Сондай-ақ, басқа адамдарды түсініп қабылдау олар туралы бір пікірге келу де отбасында қалыптасады. Ол отбасының жүктеу/скачать 3,85 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|