Мобильді генетикалық элементтер

30 
IS – элементтер: 
1.
Мӛлшері 700 - 1500 ж.н. дейін; 
2.
Ұштарында ұзындығы 22-41 ж.н. кері (инвертті) қайталанулар IR 
болады; 
3.
Геномды транспозициялауға қажетті гендері (транспозаза болады);
4.
IS элемент репликацияланады, содан кейін барып оның кӛшірмесі 
жаңа сайтқа енеді. 
Күрделі транспозондар: 
1.
Мӛлшері 2000 – 10000 ж.н. дейін; 
2.
Ұштарында IS – элементтер орналасады; 
3.
IS 
– элемент аралығында қосымша құрылымдық гендер 
(антибиотиктерге, ауыр металдарға тұрақтылық гендері, токсин гендері 
т.б). 
Жай транспозондар: 
1.
Мӛлшері 5000 ж.н. дейін; 
2.
Ұштарында кері (инвертті) қайталанулар болады (IR) болады; 
3.
Кері (инвертті) қайталанулар арасында транспозицияны қамтамасыз 
ететін құрылымдық гендер болады. 
Эукариоттардың 
генетикалық 
элементтері 
(басым 
бӛлігі 
ретротранспозондар): 
1.
ДНҚ 
транспозондар 
(жүгерінің 
бақылаушы 
элементтер, 
дрозофилланың Р элементтері т.б). Екі ұшында кері қайталанулар болады. 
«Кесу – қосылу» принципі бойынша орын ауыстырады; 
2.
Поллинтондар – 10 –нан аса нәруыздардың коды, соның ішінде 
праймер ретінде нәруызды пайдаланатын ДНҚ-полимераза В коды 
болатын ұзындығы 15-20 м.ж. ДНҚ фрагменті, екі ұшында кері 
қайталанулар болады (бірнеше жүздеген ж.н.). «Кӛшірме жасау – қосылу» 
принципі бойынша жүзеге асады; 
3.
Хелитрондар – ДНҚ бірізділіктері. Ұштарында кері қайталанулар 
болмайды. «Кӛшірме жасау – қосылу» принципі бойынша орын 
ауыстырады. Репликациясы «дӛңгелеген сақина» принципі бойынша 
жүзеге асады; 
4.
Ретротранспозондар - ретровирустарға ұқсас, бірақ жасушаларды 
зақымдауға қабілетсіз. Орын ауыстыруы кері транскрипцияға негізделген 
екі топқа жіктеледі: LTR бар (ұштарындағы қайталанулар ұзын) 
ретротранспозондар; LTR жоқ (LINE, DIRS,
Penelope, ретроинтрондар, 
SINE - адамдағы Alu бірізділіктері) ретротранспозондар. 
МГЭ маңызы: 
1.
Биологиялық мутагендер болып табылады; 
2.
Жақын маңдағы гендердің белсенділігін ӛзгерте алады, себебі 
энхансер және инсуляторлық бірізділіктері бар;

31 
3.
Бірдей МГЭ арасында тең емес кроссинговер жүру нәтижесінде 
хромосомалық қайта құрылулар болуы мүмкін;
4.
Дрозофиллдерде ретротранспозондар теломер түзуге қатысады. 

жүктеу/скачать 1,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: