Хронология Ќазаќстан тарихы 2012 ж

Қазақ халқының қалыптасу кезендері

жүктеу/скачать 1,82 Mb.

бет	13/32
Дата	11.05.2023
өлшемі	1,82 Mb.
	#176464

1 ... 9 10 11 12 13 14 15 16 ... 32

Байланысты:
КЕСТЕЛЕР Қазақстан тарихы 2012 ж

Қазақ халқының қалыптасу кезендері

Жылдары	Нәтежиесі
Б.з.б. ІІ-І мыңжылдықта	Қазақ халқының қалыптасу үдерісі басталды
Андрондар	Еуропоидтық нәсіл
ҮІ-ІХ ғ	Ғұндардың,сақ,сармат,үйсіндердің араласуымен моңғолоидтық белгі тереңдей түсті
ХІІІ ғ	Шыңғыс ханның қысымына шыдай алмай көшіп келген наймандар мен керейлер де бұл үдеріске өз үлестерін қосты
ХІІІ ғ басында	Моңғол шапқыншылығы халық болып қалыптасу процесін бұзды 150-200 жылға халық болып қалыптасуын кешеуілдетті
Ақ Орда тайпалары	Қазақ халқының этникалық қалыптасуында басты рөл атқарушы
ХҮ ғ І жартысында	Қазақстан аумағында тұратын хандықтардың этникалық құрамы 92 тайпадан тұрған
ХҮ ғ	Қазақ хандығының құрылуы қазақ халқының қалыптасу үдерісін аяқталуын тездетті
ХҮ ғ ІІ жартысы-ХҮІ ғ басы	Қазақ хандығының құрылуы мен нығаюы қазақ халқының этникалық жағынан шоғырлануын күшейтті
ХҮ-ХҮІ ғ	Қазақ халқы қалыптасты
«Қазақ»	Түркологтардың пікірі бойынша «қазақ» терминінің бастапқы тараған жері Шығыс Дешті Қыпшақ

«Қазақ» этнонимінің шығуы

Тарихшы Бартольд	«Өз мемлекетінен, тайпа, руынан бөлініп жеке өмір сүруші адам»
М Ақынжанов	«Қас-сақ, нағыз сақ деген атаудан қазақ шыққан»
ХІІ-ХҮ ғ	Түрік тілінде жазылған деректерде «еркіндік аңсаушы, батыл» мағынасын білдіреді.
«Қазақ» термині	1245 ж мамлюктік Египет мемлекетінде араб-қыпшақ сөздігінде бірінші рет қолданған.
«Қазақ» термині	Бірінші тараған жер Шығыс Дешті Қыпшақ даласы.
«Қазақ» сөзі	ХІҮ ғ этникалық мағынаға ие бола бастады
«Қазақ» сөзі	ХІІІ ғ дейін «еркін адам» мағынасында қолданды
ХҮ ғ ІІ жартысы	«Қазақ» сөзі біржола этникалық сипатқа ие бола бастады

Қазақ қоғамының әлеуметтік құрылымы

Хан	Қазақ мемлекетінің жоғарғы билеушісі
Сұлтан	Шыңғыс тұқымынан шыққан адамдарға берілген атақ
Хан	Қазақ мемлекетінің жоғарғы билеушісі
Ақсүйектер	Шыңғыс ұрпақтары мен Қожалар
Қарасүйектер	Малшы, егіншілер қарапайым халық
Ақсақалдар	Еңбегіне жасына қарай сый құрметке бөленген адамдар
Билер	Ру мен тайпа басшылары, заң ілімін меңгерген,сот қызметін атқарушылар, даулы мәселелерде билік айтқан
Құлдар	Бас бостандығы жоқ еркектер
Күндер	Бас бостандығы жоқ әйелдер
Төлеңгіттер	Хан қорғады, жорыққа шықты, малын бақты

Қазақ қоғамының әкімшілік басқару құрылымы

Хандық (Үш жүз)	Билеушісі Ұлы хан
Жүз (Бірнеше ұлыс)	Билеушісі хан
Ұлыс (Бірнеше арыс)	Билеушісі сұлтан
Арыс (Бірнеше ру)	Билеушісі би
Ру (10-15 аймақ)	Басқарушысы ру биі
Ата-аймақ	Басқарушысы ақсақал
Ауыл	Басқарушысы ауылбасы
Құрылтай	Бүкіл қазақ ұлтының бас қосқан кеңесі

Қазақ халқының шаруашылығы

Көктеу	Көктемгі көш, мал төлдейтін мерзімге сәйкес келді
Жайлау	Жазғы көш, мамыр айының басында басталды
Күзеу	Күзгі көш, суық басталысымен көшті
Қыстау	Қыстауға көшті, қыс басталарда
Қозы көш	Жас төлдердің жағдайына қарай күніне 8-10 шақырымнан аспай көшу
Тоғыту	Маусым айының аяғында тоқтыларды суға түсіріп жуындыру
Қозы күзем	Қозылардың жүнін қырқатын мезгіл
Жұт	Қыстың ұзарып, жем-шөптің таусылуынан немесе қуаңшылықтан мал басының қырылуы
Көтерем	Жұттан тірі қалған малдардын жайылуға, жүріге шамасы келмеуі
Сыралғы	Аулаған аң-құстарды сыйлы адамдарға, достарына беру дәстүрі
Жатақ	Малынан айырылып, егіншілікпен айналысатын адам
Асар	Табиғи апаттарда туыстарынын,ауылдастарының тегін жәрдемдесуі
Тасаттық	Құрғақшылық кезінде тәңірден жаңбыр тілеп құрбандық шалу рәсімі
Ұра	Астық сақтайтын орын ішінде ылғал болмас үшін отпен күйдірген
Жеркепе	Жас төлге арнап жасалған жылы күрке
Кебенек	Ешкінің ауруы
Қарасан	Сиырдың ауруы
Топалаң	Қойдың ауруы
Аусыл, жамандат	Жылқы ауруы
Ақшелек	Түйе ауруы

Қазақ халқының әдет ғұрыптары

Үйлену тойы	Халықтық әдет-ғұрыпты айқындайтын ерекше дәстүр
Бесік құда	Бесікте жатқанда құдаласу
Құда түсіп айттыру	Қыз бойжеткенде құда түсу
Сүйек жаңғырту	Ескі жекжаттармен қыз алысу
Қарын құда	Бала анасының құрсағында жатқанда атастыру
Қалың мал	47 жылқы
Сүт ақы	Қалыңдықтың анасына беріледі
Той малы	Қалыңдықтың әкесіне беріледі
Тарту	Қалыңдықтың аға-інілеріне беріледі
Кәде	Қалыңдықтың туыстарына беріледі
Төркіндеу	Ұзатылған қыздың жыл аралап төркініне келуі
Бәсіре	Төркіндеп келген баласына берілетін сый
Жиенқұрық	Нағашы жұртының жиендеріне атаған малы құлын,тай,ат
Әмеңгерлік	Жесірдің марқұм күйеуінің туыстарына қосылу дәстүрі
Балдыз алу (сорарат)	Ер азаматтың марқұм әйелінің сінілісіне үйленуі
Қалың мал	Жаңадан алынған затты көрсету үшін сұрайды
Жамбы ату	Нысанаға күміс қойып садақпен ататын ойын
Көкпар	Жігіттердің күштілігін, ептілігін, шеберлігін көрсететін сайыс
Аламан бәйге	Белгілі бір қашықтыққа ат жарысы

Қазақ халқының саз аспаптары

Домбыра	-шертіп ойнайтын аспап
Қобыз	-ысқышты аспап
Сыбызғы	-қуыс қамыстан немесе жұмсақ ағаштан жасалып, үрлеп ойналатын аспап
Дабыл, дауылпаз	-ұрып ойналатын аспап
Асатаяқ, қоңырау	-сілкіп ойналатын аспаптар

Қазақ халқының материалдық мәдениеті

Салтанатты үй	12 қанат керегеден тұрғызылған, қонақтарды қабылдауға арналған үй
Отау үй	жасауы неғұрлым бай, үйлену тойын өткізуге арналған үй
Шағын үй	6 қанаттан құралып, малшыларға арналған
Күйме үй	көшіп қонуға арналған арба үстіне тігілген киіз үй
Жолама үй	3-4 керегеден тұратын әскери жорықтарға арналады
Киіз үй	4 бөліктен тұрады: кереге(қабырға),уық(күмбез сүйегі),шаңырақ(дөңгелек төбесі),сықырлауық(есігі)
Шаңырақ	Киіз үйдің төбесі
Уық	кереге басын шаңырақ пен ұштастыратын сүйегі
Кереге	қабырғалары
Сықырлауық	есігі
Түндік	шаңырақты жабатын киіз
Үзік	уықтарды жабатын киіз
Туырлық	керегелерге жабылатынкиіз
Құр	уықтың үстіне тартылатын жалпақ тоқымалар
Төр	Киіз үйдің ең құрметті орны
Ошақ	Үйдің дәл ортасында орналасқан от жағатын орын
Босаға	Есік маңайы
Киіз үйдің оң қанаты	Әйелдер бөлігі саналады ыдыс-аяқтар орналасады
Киіз үйдің сол қанаты	Ерлер бөлігі болып саналады ер-тұрман, қару-жарақ тұрады

Қазақ халқының күнтізбесі

Темірқазық	Түнде жүріс бағытын бағдарлайтын жұлдыз
Жетіқарақшы	Астрономиялық сағат, күзде түн ұзарғанда, қой күзетушілерін ауыстырады
Үркер	Жыл мен маусымды Үркерге қарап реттеген. Үркер іргеге жақындаса-көктем шығуының белгісі. Үркер көрінбей қалса-40 күн шілде, өте ыстық кезең басталғанның белгісі

жүктеу/скачать 1,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 9 10 11 12 13 14 15 16 ... 32