Ғылыми кітапхана Көркем әдебиет секторы «Бір ел – бір кітап» акциясы
жүктеу/скачать 1,44 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «Халық перзенті» ЖҮСІПБЕК АЙМАУЫТОВ (Б и б л и о г р а ф и я л ы қ ш о л у) Құрастырушы
- Тараз 2011 Жүсіпбек Аймауытов (Жазушы, драматург, аудармашы, зертеуші.) Өмір жолы
- Шығармашылық жолы
- Жасынан өлең, сөзге құмар Жүсіпбектің шығармашылық жолын өлеңнен бастауы да заңды.
- Жүсіпбек Аймауытовтың сан саналы шығармашылық мұрасының бірі – драматургиясы.
- «Ел қорғаны»
- Жүсіпбек Аймауытовтың прозалық туындылары «Қартқожа», «Ақбілек», «Күнекейдің жазығы».
- Жүсіпбек Аймауытовтың аудармалары.
- Шығармалары: Романдар, повесть, әңгімелер, пьесалар (Құраст. М. Атымов, Қ. Керейқұлов) - Алматы: Жазушы, 1989.-560 бет, портр., суретті.
| М.Х. Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университеті
Ғылыми кітапхана Көркем әдебиет секторы «Бір ел – бір кітап» акциясы «Халық перзенті» ЖҮСІПБЕК АЙМАУЫТОВ (Б и б л и о г р а ф и я л ы қ ш о л у) Құрастырушы: Б.ж.д. кітапханашы Отарбаева Д.Ә. Тараз 2011 Жүсіпбек Аймауытов (Жазушы, драматург, аудармашы, зертеуші.) Өмір жолы Жүсіпбек Аймауытов 1889 жылы қазіргі Павлодар облысының Баянауыл ауданында дүниеге келген. Жүсіпбектің 15 жасқа дейінгі өмірі өз ауылында өтеді. Әкесі Аймауыт балаларын оқып білім алумен қатар, қол өнер кәсібіне де баулыған. Жүсіпбек пен ағасы Ақатты ауылдағы етікші, ағашшы, өрімші сияқты шеберлерге жіберіп, қол өнерге үйретеді. Ән салып, домбыра тартуға баулиды. Осылардың нәтижесінде Жүсіпбек едәуір қол өнер кәсібіне төселеді. Ол ауыл молдасынан оқып сауатын ашады. Тиіп-қашып әр қилы молдалардың, өз айтуынша, Жүсіп қожа, Шәймерден қожа, Қожахмет молда, Қапар қажы, Мұхамеджан алдын көріп, ескіше білім алады. Содан кейінгі біраз уақытта өзі молдалық құрып,бала оқытады.1907 жылы Жүсіпбек молдалықты тастап, Баянауылға барып, орыс мектебіне түседі. Баянауылда інісі Оспанның досы Серебрянников дейтін тілмаштың үйінде жатып оқиды. Баянда бір қыс оқып,екі бөлімін бітіріп, келер жылы Керекудегі (Павлодар) қазыналық ауыл шаруашылық школіне барып емтихан тапсырады, бірақ ол ауыл шаруашылық мектебінде ұзақ оқи алмады. Ауыл шаруашылық школында оқып жүріп, мектеп режімі мен әділетсіздікке қарсы бой көтерген балалардың қатарында оқудан шығып қалады.Осыдан кейін ауылда бала оқыта жүріп, Баяндағы оқуын жалғастырады.1911 жылы Керекуге келіп, екі класты орыс-қазақ мектебіне орналасып оқуын әрі қарай интернатта жалғастырады. 1914 жылы Семейдегі мұғалімдер семинариясына түсіп, оны 1919 жылы бітіріп шығады. Семинарияны бітірген жылы Жүсіпбек Вера деген қызға үйленеді. Верадан Бекнұр, Жанақ деген балалары болады. Вера кенеттен қайтыс болып, Жүсіпбек қайта үйленуге мәжбүр болады. Екінші рет Евгения Қарабатырқызы Сермұхамедовамен отасады,одан Муза деген қызы дүниеге келеді. 1919 жылы Жүсіпбек Алашордадан бөлініп, Совет өкіметі жағына шығады. Коммунистік партияның қатарына өтеді. Семейде, Павлодарда партия, совет жұмыстарын атқарады. 1920 жылы Қазақстан Советтерінің сьезіне делегат болып қатысады. Содан кейін, Қазақ АССР Халық ағарту комисариатында басшылық қызметте комиссардың орынбасары болып қызмет атқарады.1921 жылы Семей губерниялық оқу бөлімінің меңгерушісі, кейін «Қазақ тілі» газетінің редакторы, 1922-1924 жылдары Қарқаралыда мектеп мұғалімі, ал, 1924-1926 жылдары Ташкентте шығатын «Ақ жол» газетінің редакциясында қызмет атқарады. 1926-1929 жылдары Шымкент педагогикалық техникумының директоры болады. Сонымен қатар ара-тұра сол кездегі саяси науқандарға араласады. Торғай уезінің ашыққан халқына жәрдем ұйымдастырып, жиналған малды «өзі пайдаланып кетті» деген жаламен жауыпқа тартылып, артынан ақталады. 1929 жылы «Қазақстандағы ұлтшылдық ұйыммен байланысы бар» деген сылтаумен қайта тұтқынға алынады.Қолдан ұйымдастырылған жасанды іс бойынша Жүсіпбек Аймауытовтың өмірі 1931 жылы, 42 жасында, нағыз творчестволық толысқан кезінде дүниеден өтеді. Шығармашылық жолы Жүсіпбек Аймауытов алғашқы өлеңін 13 жасында жазады. Өлеңдері алғаш 1913 жылы «Қазақ» газетінде басылып шығады. Жүсіпбек Аймауытов қазақ әдебиеті тарихындағы алғашқы үлкен романшы және драмашы ретінде белгілі. Алайда мұндай жанрларды игеру және оны ұлттық әдебиетке бастаушы болу абыройы жазушыға бірден келген жоқ. Ол оған дейін үлкен әдеби мектептен өту,іздену, өсу кезеңдерін басынан кешірді. Жүсіпбек Аймауытов өзінің алғашқы әдеби тәжірибесін М.Әуезовпен бірге күнделікті баспасөз беттерінде, публистік, журналистік қызметпен қатар бастады. 1917 жылы –ақ ол Семейде шығатын «Сарыарқа», «Алаш» газеттерінің белсенді авторларының бірі болды. 1918 жылы М. Әуезовпен «Абай» журналын шығарысты. Жүсіпбектің шығармашылық жолға біржола бет бұрысы революциядан кейін басталады. Көптеген өлеңдер,газетке арнап мақалалар, көркем өнер үйірмелеріне бір актылы пьесалар жазумен шұғылды. Олар сол кезде Қазақстанда шыққан газет, журналдар бетінде, жеке жинақтарда басылып тұрды. Жасынан өлең, сөзге құмар Жүсіпбектің шығармашылық жолын өлеңнен бастауы да заңды. 1917 жылы «Сарыарқа» газетінде «Сарыарқаның сәлемі» деген өлеңі басылды.Сол жылы «Алаш» газеттерінде «Жазушыларға», «Отағасы», «Ұршық» атты өлеңдері жарық көрді. 1918 жылы «Абай» журналында «Көшу», «Ұран», «Әскер марсельезасы» жарияланды. Одан кейінгі жылдары «Жәмила», «Тұңғиық түпсіз аспанда», «Ленинге», «Қазақстанның 6 жасқа толған күніне арналған ұран өлең», деген жырлары мен «Нұр күйі» атты поэмасы шықты. Жүсіпбек Аймауытовтың сан саналы шығармашылық мұрасының бірі – драматургиясы. Ол қазақ әдебиетінде революция қарсаңында ғана бастаған осы жанрдың да негізін салушылардың бірі. Жүсіпбек қазақтың халық театр өнерінің де бастауында тұрған адам. Жүсіпбек драмалақ шығармалар жазумен де ерте айналысқан . Бұл жанрда еңбек етуіне оның өнер сүйгіштігі айрықша әсер еткен. 1922 жылы «Еңлік- Кебектің» қайта жазылған нұсқасын жаңалап жазып сахнаға шығарады. 1925 жылы қазақ автономиялық республикасының бес жылдығына арнап Қызылордада «Ел қорғаны» пьесасын сахнаға шығарады. Кейін сол театр сахнасында «Шернияз» атты пьесасын қояды. Жиырмасыншы жылдар ішінде осы жанрдағы ізденісін жалғастырып, ол «Сылаң қыз», «Рабиға», «Мансапқорлар», «Қанапия Шәрбану», «Шернияз» сияқты көп актылы пьесалар жазды. Жүсіпбек Аймауытов қазақ драматургиясының іргесін алғаш қалаған драматург,ол алғаш пьеса жазып, оны көркем өнер үйірмелері сахналарына қойғыза бастаған тұста, бұл жанрмен шұғылданған жазушы болған емес. Сөйтіп Жүсіпбек салған тар соқпақ жол, қазақ драматургиясының даңғал жолына айналды. Бүгінгі қазақ драматургтерінің Жүсіпбектен үйренері, алар сабағы мол. Жанрдың ішкі ерекшеліктерін меңгеруде, оны сахналық режиссураға лайықтауда, тіпті төгіліп тұрған ақындық тілдің байлығы жағынан да Жүсіпбек Аймауытов әлі де қол жетпейтін биікте тұр. Жүсіпбек Аймауытовтың прозалық туындылары «Қартқожа», «Ақбілек», «Күнекейдің жазығы». Қазақ әдебиетіндегі роман жасауға ұмтылыс 20-жылдардың орта тұсынан басталады. Оның алғашқы үлгісін Жүсіпбек Аймауытов жасайды. Жазушының романдарының ішінен бүгінгі «Бір ел-бір кітап» акциясына арқау болып отырған «Ақбілек» романына кеңінен тоқтала кетсек. «Ақбілек» романының алғашқы нұсқасы 1927-1928 жылдары «Әйел теңдігі» журналының сандарына басылып шыққан, кейіннен кітап болып басылып шығады. Ақбілек трагедиясы- осы бүкіл халықтық трагедияның бір ұшқыны. Ақбілекті ақ солдаттарының алып қашып кетуі, оны қара мұртты офицердің әйел қып ұстауы – бір қыздың ғана емес, бүкіл елдің ұлттық намысына тиетін ауыртпалық. Қыздың бостандыққа ұмтылғанымен, ел бетін көре алмай қиналуы, әкесінің Ақбілектен қашқақтауы, атастырған күйеуінің тайсақтауы, ел-жұрттың оған бір түрлі аяушылықпен қарауы – бәрі де қызын алақанына салып, мәпелеп, аялап өсірген қазаққа өлімнен де ауыр. Оның үстіне орысты кәпір деп қарайтын ұғым бар. Ауыл жігіттерінің зорлығы болса, еленбей де қалуы мүмкін нәрсені «кәпірдің қолына түсіп, соған қатын болған» деген сөз тіпті көпіртіп әкетеді.Ел көзіне көріне алмай, күлкі болып ауылдан кеткен Ақбілек қалаға барып оқып, адам қатарына қосылып жар тапты, бақытты өмірге қадам басты. Ол білім-алып, қатарға қосылған алғашқы қазақ әйелдерінің өкілі.Жалпы алғанда, «Ақбілек» - бір қыздың тағдыры негізінде әлеуметтік революциялар дәуіріндегі қазақ ауылының жаңаруын суреттейтін алғашқы қазақ романының бірі. Жүсіпбек Аймауытовтың аудармалары. Жүсіпбек Аймауытов аудармашы есебінде қазақ әдебиеті мен орыстың және дүние жүзілік классикалық әдебиеттің творчестволық байланысын ұлғайтуға көп күш жұмсады. Жүсіпбек Аймауытов н.В. Гогольдің «Бақылаушы», («Ревизор»), А.С. Пушкиннің «Тас мейман», «Сараң сері», А. Дюманың «Дәмелі», («Тәмилла»), Дж. Лондонның «Телегей теңіз», К. Берковичтің «Өрбике», С. Чуйковтің «Тау еліндегі оқиға» атты шығармаларымен қоса В. Шекспирден, Г. Мопассаннан, Р. Тагордан, М. Горькийдің шығармаларын аударған. Кейбір шағын аудармалары сол кездегі мерзімді басылымдарда жарық көріп отырған. Бұлардан басқа Жүсіпбек Аймауытов кезінде бір қатар саяси, тарихи еңбектерді, оқулықтарды қазақшаға аударуға қатысқан. Сонымен қатар халық ағарту жүйесінде ұзақ қызмет еткен Жүсіпбек Аймауытов жас ұрпақты жаңа рухта, адамгершілікке, жақсы құлық-мінезге тәрбиелеуге де белсене қатысқан Оның «Тәрбиеге көмекші», «Псиқолоғия», « Жан дүниесі мен өнер таңдау» атты кітаптары кезінде педагогикалық оқу орындарында оқулық қызметінде, педагогика мен психология саласындағы алғашқы ғылыми зерттеудің ролін де атқарған. «Псиқолоғия» оқулығы жинақ болып араб әрпімен 1926 жылы Ташкенде жарық көрген. Ал « Жан дүниесі мен өнер таңдау» атты еңбегі Мәскеу қаласында жарық көреді.Бұл еңбектері арқылы Жүсіпбек Аймауытов қазақ жастарына осы ғылымдар саласынан алғашқы мәлімет берді. Олардың ғылыми терминологиясының тууына негіз қалады. Жаңа қоғамның жас мүшелерін тәрбиелеу ісіне елеулі үлес қосты.  Аймауытов, Ж.
Шығармалары: Романдар, повесть, әңгімелер, пьесалар (Құраст. М. Атымов, Қ. Керейқұлов) - Алматы: Жазушы, 1989.-560 бет, портр., суретті. Жүсіпбек Аймауытовтың қазақ әдебиеті мен мәдениетінің тарихында алатын орны ерекше. Ол әдебиетіміздің барлық жанрында аянбай еңбек етіп, артына өшпес мол творчестволық мұра қалдырды, жаңа советтік әдебиеттің негізін қалаушылардың алдыңғы легінде болды. Атылмыш жинаққа «Қартқожа», «Ақбілек» романдары, «Күнекейдің жазығы» повесі, «Ел қорғаны», «Мансапқорлар», «Қанапия мен Шәрбәну», «Шернияз» пьесалары сияқты белгілі шығармалары енгізілді.  Қирабаев, С.
жүктеу/скачать 1,44 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|