Ген кәнігі эпитеттің үстіне жапырағы қуарған
тәсілді ақындық«әлсіздеу» кезінде пайдаланып, буыны қатая келе тастап кетпеген болар. Ұлы ақынның
жүктеу/скачать 6,92 Mb. Pdf көрінісі
|
Кітаптар 25-36
|
тәсілді ақындық«әлсіздеу» кезінде пайдаланып, буыны қатая келе тастап кетпеген болар. Ұлы ақынның ааба в а га... ұйқасын өзге өлшемде кейінгі жылдары жазылған шығармаларында да қолданғаны бұған тағы бір дәлел болатын тәрізді. 87 Бұл өлең ақын жинақтарының барлығында да 26 жолдық етіп беріліп келеді (1957 жылғы кітаптың 156-бетінде). Біздіңше, бұл жерде екі шығарма қатеден қосылып кеткен. Алғашқы 10 жол – ұйқас пен шумаққа бөлінуі жағынан өз алдына бір шығарма: бұл – бір ұйқасты, сөз етіп отырған ааба болып басталатын әрі қарай бір жолдан соң а ұйқасымен келетін өлең: Жақсылық ұзақ тұрмайды, Жамандық әр кез тозбайды, Үміттің аты елеріп, Қос тізгінді созбайды. Қос тепкіні салсаң да, Уайымнан озбайды. Бір қайғыны ойласаң, Жүз қайғыны қозғайды. Жер қорығыш желгек шал Желіп жүріп боздайды. Ал қалған 16 жол – а б а б ұйқасты, төрт тармақты 4 шумаққа бөлінетін өз алдына дербес туынды, рас, бұл мазмұны жағынан алғашқы 10 жолға жуықтау келеді: мұнда да «үрпейген жүрек», «қат-қабат кез келген қайғы» туралы философиялық толғау бар. Бірақ бір тақырыпты бірнеше шығармасында қозғау Абайға тән нәрсе екенін және де ақынның бір шығармасында әртүрлі құрылымды араластырмағандығын ескерсек, бұл 26 жолды екі шығарма деп тануымыз керек. 88 Ұйқасқа қарап өлең бөліктерін ажырату принципін графикалық жағынан көрсету (яғни арасын интервалмен басу) тенденциясы Абай кітаптарының қай-қайсысында да 243 деген шығарманың алғашқы екі бөлігі ааба ұйқасты, төрт тармақты (болып келеді де, қалған 10 тармағы сөз етіп отырған тәртіппен кетеді (жол аралатып а ұйқасына оралып отырады). Абай мұндай құрылысты тек осы 12 өлеңінде емес, ішінара (басқа шығармаларында да қолданады. «Қақтаған ақ күмістей кең маңдайлы» өлеңі екі-ақ ұйқасқа құрылған: алғашқы 20 жол жоғарғыша ааба-мен басталып, жол аралаған а ұйқасты – бір топ, соңғы 16 жол – басқа бір ұйқасты, бірақ екі топ: оның 14 жолы тағы да алдыңғы топпен аналогиялас, соңғы 4 жолы ааба ұйқасты. Сөйтіп, ұйқасқан тармақтардың орналасу тәртібіне қарай біз талдап өткен құрылыстағы өлеңдерді қалай шумақтауға болады: ұйқас бір болғандықтан, тұтас өлең бір-ақ шумақ па (ол мүмкін емес екенін бір ұйқасты, бірақ төрт тармақты шумақтарға құралған өлеңдердің барлығы көрсетеді), әлде ааба болып келетін төрт жолы – бір шумақ та, өлеңнің қалған бөлігі – бір шумақ па, жоқ, болмаса, қалған бөлігі екі-екі жолдан бір шумақ болып келе ме? Бұл жерде шумақ құрайтын белгілердің ұйқастан басқаларына – тармақтардың синтаксистік құралымы (оформлениесі) мен интонациялық тұтастығына және тармақтардың белгілі тәртіппен (циклмен) топтасуына – жүгінуге тура келеді. Шумақ ұйқас бірлігімен қатар «синтаксистік және тақырыптық тұтастықты» (В.М.Жирмунский) танытатын бол- са және «шумақ болу үшін өлең жолдарының көбі не азы шарт емес» 89 болса, әрбір шумақтың соңы синтаксистік құрылыс байқалады. Бірақ әрдайым дұрыс шыға бермеген. Мысалы, 1957 жылғы екі томдықта осы өлең («Қалың елім...») тармақтары дұрыс топтастырылған. Сондай-ақ «Базарға қарап тұрсам, әркім барар» (I, 43) деген өлеңнің алғашқы 4 жолы бөлек шығарылған да, қалғандары тұтас (қатар) басылған. Ал осы типтес өзге шығармалардың графикалық берілуі әрқилы: «Әуелде бір суық мұз акыл зерек» (12 жолды) үш бөлек етіп көрсетіліпті, «Қыс» бастан-аяқ тұтас тіркеліпті. 7-8 буынды үш өлең де терме тәртібімен жазылыпты. Дұрысында, бұлардың барлығында да алғашқы төрт жолды бір бөліп тастап, қалғандарын тұтас беру немесе бәрін де тұтас басу керек еді. Бұл сияқты пәлендей мәні жоқ сияқты түзетулер ұлы ақын мұрасының келесі басылуларында (әсіресе ғылыми, мүмкін тіпті академиялық басылымында) еске алынуы керек қой дейміз, өйткені оның жалпы кітап, баспа мәдениеті үшін ғана емес, өлең структурасын оқушы жұртшылыққа дұрыс таныту – ақын стилін, ерекшелігін көрсете отыру үшін де маңызы бар. 89 жүктеу/скачать 6,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|