Ген кәнігі эпитеттің үстіне жапырағы қуарған

201
Алды-артына қарамай, 
Соққанда жырды суылдап, 
Жел жетпейтін құландар, –
деп, оларды қазақ поэзиясының ең ірі өкілдері ретінде тани-
ды. Бұл жерде шәкірті ұстазымен сыпайы түрде пікір сайы-
сына барып тұр-ау дейміз. Абай Бұқар, Дулат, Шортанбайлар-
ды сынағанда, сірә, олардың шығармашылығынан біркелкі 
тұтастықты, төменнен жоғары көтерілетін жүйелілікті көре 
алмай, «сөздері жамау, құрау» десе, шәкірті бұл «кедір-
бұдырдың» сырын өзінше дәлелдейді:
Ескі жырдың ұйқасы 
Бірі қысқа, бірі ұзын. 
Буындары бұзық деп, 
Біз баспаймыз ол ізін. 
Неге бұлай айтты деп,
Сынамаймыз негізін. 
Ойлай келсең ескі жыр 
Салады тұлпар жүрісін,
Міне, байқа мұнысын.
Кейде жорға, кейде жел,
Бұлдыр қағып, асар бел. 
Кейде арындап, кейде шап, 
Адымын алыс құлашап, 
Алады кейде тынысты, 
Солғындатып жүрісті, 
Осындай жырды ұнаңдар! –
дей келіп, бұрынғы ақын-жыраулардың өлең-жырларына:
Сырына баға берсеңіз, 
Таңғаларлық ісі бар,
Көңілді тартар күші бар, 
Асықпай тыңдап шыдаңдар, –
дейді. Осы арқылы өзіне дейінгі қазақ поэзиясының көркемдік 
әлемін мойындайды. Мойындайды да қабылдайды. Шәкәрім 
тіліндегі 
қасықтай қар, тобықтай тоқ, көз тойып, көңіл 
толу, мінсіз бақ, сансыз дәулет, жүзі бар айдай, мінезі май
-
дай, дариядай мол ақыл, сұр жыландай сусылдау, ноқталы 
басқа бір өлім, көз алартып, күресін адырайту 
сияқты образ-

202
дар мен оларды беріп тұрған сөз кестелері – қазақтың көркем 
тіліне бұрыннан кәнігі дүниелер. Бұлар – Шәкәрімнің айтпақ 
ойларының, поэтикалық идеясының тірегі, негізі. Мысалы, 
ақынның «Өлімнің хақ екенін көрсең де» деп басталатын 
шағын өлеңіндегі сөз өрнегі түгелімен бұрыннан қалыптасқан 
образдар дүниесімен келген:
Өлімнің хақ екенін 
көрсең де, 
Өлместей 
омыраулап жатасың.
Дозақтың барын біліп жүрсең де, 
Күнәға 
әлің келсе 
батасың... 
Алланың адал ризығын жесең 
де, 
Арамды 
әдейі іздеп 
татасың... 
Алланың ақ өлімі келгенде, 
Амалсыз 
қара тастай қатасың...
Сырт қарағанда, өлең тілінде жарқыраған әшекей сөздер 
де, көзге ұратын тосын қолданыстар да жоқ, бірақ ақынның 
айтпағы – «біле тұрып, күнәға батпа, дұрыс емесін білген соң, 
бұрыстыққа барма» деген идеяны оқырманына оның құлағы 
қаныққан, тілі жаттыққан сөз бояуларымен әсерлі етіп, әдемі 
жеткізген.
Алайда бұдан «Шәкәрім тілінде ешбір жаңалық жоқ, ізденіс 
жоқ» деген тұжырым шықпайды. Керісінше, кәнігі фонда 
Шәкәрімнің Абайша тапқан соны дүниесі көріне түседі.
Абай тілінің өзіне дейінгі қазақ көркем сөзі поэтикасынан 
ерекшеленетін бірнеше тұстары барын айттық. Солардың бірі 
– Абайдың өз қолтаңбасының (шығармашылық контексінің) 
айқын көрінуі болса, бұл ерекшелікті танытатын белгілердің 
бірі – поэзия тілінде соны сөз-образдардың молынан орын 
алуы. Соны образдар жасауда Абай жандандырған тәсілдердің 
бірі – мағына жағынан бір-біріне жанаспайтын сөздерді 
тіркестіру екенін көрсеттік, осы амал Шәкәрімде де кеңінен 
қолданылған. Мысалы, оның:
Улы жүрек, долы тіл 
сөйлеп отыр, 
Ыза қысып, 

жүктеу/скачать 6,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: