Стресс кезеңдері
(атаулары)
|
Кезеңдерінің сипаттамасы
|
Осы кезеңді іске асыруға қатысатын гормондар, олардың түзілетін жері
|
Физиологиялық әсерлері
|
1. «Абыржу» сатысы немесе (Үрей,мазасыздық)
|
Егерде жағымсыз тітіркендіргіш әсер еткен сәтте туатын
жауаптың алғашқы кезеңі.Ол Шок және қарсы тұру
кезеңдерінен тұрады.
|
Дабылға жауап беру кезеңінде мидың гипоталамус деп аталатын бөлігіне апат сигналы жіберіледі.
Гипоталамус глюкокортикоидтар деп аталатын гормондардың бөлінуін қамтамасыз етеді.
|
Глюкокортикоидтар адреналин мен кортизолдың бөлінуін тудырады. Адреналин адамға қуат береді: жүрек соғысы жиілейді, қан қысымы көтеріледі, қандағы қант та көтеріледі. Бұл физиологиялық өзгерістер адамның вегетативті жүйке жүйесінің симпатикалық тармақ деп аталатын бөлігімен реттеледі.
Бүйрек үсті бездері кортизолдың жоғары мөлшерін белсенді түрде шығара бастайды және гиперфункция күйінде болады.
|
2. Төзімділік сатысы(Қарсыласу)
|
жағымсыз тітіркендіргіш әсеріне
беріліп кетпей, оған төзу реакциясы
туады.
|
Вегетативті жүйке жүйесінің парасимпатикалық деп аталатын бөлігімен реттеледі.
|
Парасимпатикалық жүйке жүйесі денені қалыпқа келтіруге тырысады: өндірілген кортизол мөлшері азаяды, жүрек соғу жиілігі мен қан қысымы қалыпқа келе бастайды. Дененің қарсылық деңгейі әдеттегіден әлдеқайда жоғары. Бұл кезеңде бейімделу ресурстарының теңгерімді шығыны жүзеге асырылады.
Егер стресстік жағдай аяқталса, қарсылық фазасы денені қалыпты жағдайға қайтарады. Дегенмен, егер стрессор болса, дене оның көріністерімен күресу үшін сақтықта қалады.
Бүйрек үсті бездері осы кезеңге «прегненолонды ұрлау» деп аталатын механизм арқылы бейімделеді. Прегненолон холестерин метаболиті болып табылады және кортизол мен жыныстық гормондарды, соның ішінде тестостеронды өндіруге арналған прекурсорлық химиялық зат болып табылады. Прегненолонның метаболизмі өзгерген кезде денеде өндірілетін тестостерон деңгейі төмендейді.
|
3. Әлсіреу сатысы
|
бейімделу қорының мүмкіндігі
азайып, таусылады, сондықтан
психологияда дезадаптация
(бейімделудің нашарлап
жойылуы) пайда болады.
Стресстің көпке созылған ауыр
түрі адамды
жүдетіп қайғыға батырады.
|
Бұл кезеңде бүйрек үсті бездері стресске бейімделе алмайды және олардың функционалдығын таусылды.
|
Егер стресс сақталса, кортизолды өндіруге қажетті кофакторлар таусылады, бұл дененің прегненолонды айналып өту механизмін бұзады және DHEA өндіруге қайта ауысады.
|
