І. Қазақ тілі грамматикасының кейбір мәселелері Қазақ тiлihiң Ғылыми куpсы жөhihеh лекциялаp

жүктеу/скачать 1,97 Mb.

Pdf көрінісі

бет	75/182
Дата	21.05.2022
өлшемі	1,97 Mb.
	#144378
түрі	Лекция

1 ... 71 72 73 74 75 76 77 78 ... 182

Байланысты:
zhubanov k kazak tili grammatikasynyn keibir mseleleri (1)

VI. Бірқатар одағай сөздеріміздің жасалуы

хабарлау, шақыру одағайлары
.
Мұның қандай көңілмен айтылған хабар не шақыру екендігін бұрын әнінен
білінген, қазір дауыстыларының түрінен де білінеді (онда да кейінгі кезде).
Сөйлемде шақыру одағайы басқа одағайлардың алдынан не артынан, не екі
жағынан жанамалап отырады. Мысалы,
шырағым-ау!, шырағым-ай!, ой-пірім!, ой-
пірім-ай!, па!
одағайына
ай
одағайы қосылып,
па + ай! (пай!), ба+ай! (бай!),
ой+ба+ай!
болады. Мұндағы
б, п
дыбыстары
м
дыбысына айналып,
о-ма-ай (омай,
шіркін)
деген кекесін одағайы туған.
Одағайлардың дауыссыз дыбыстары да өзгереді. Қалай өзгерісін қапелімде
білмей де қаламыз. Мысалы,
мәссаған!
деген одағайдың
мә
саған
дейтін екі сөзден
тұратынын білеміз; ал,
әттеген-ай!
cөзінің түбірін білмейміз
– әәә! деген-ай!
Мәссаған!
дегендегі
мә
сөзінің
ә
дыбысы созылады. Cондықтан
саған
дегендегі
басқы
с
дыбысы да созылады. Нәтижесінде
с
екеу болып, екі буынға бөлініп кетеді.

Ал,
ә деген ай! – әәд-деген-ай!
дегендегі
д
тұйық буында сақталып қала алмаған.
Cондықтан қатаң
т
дыбысына айналған. Сөйтіп «
ұмтыла үндесу
» заңымен
әттеген-ай
болып қалыптасқан.
VI. Бірқатар одағай сөздеріміздің жасалуы
Көңіл-күйі одағайларының бірқатары арап-парсы сөздері:
бәрекелді, ғапыл,
ой-пір-ім-ай
(
ой, ай
– қазақтың шақыру одағайы,
пір
– ұстаз;
іие
– парсы;

жүктеу/скачать 1,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 71 72 73 74 75 76 77 78 ... 182