І. Қазақ тілі грамматикасының кейбір мәселелері Қазақ тiлihiң Ғылыми куpсы жөhihеh лекциялаp


VII. Одағай сөздердің тынысқа қатыстылығы



Pdf көрінісі
бет77/182
Дата21.05.2022
өлшемі1,97 Mb.
#144378
түріЛекция
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   182
Байланысты:
zhubanov k kazak tili grammatikasynyn keibir mseleleri (1)

VII. Одағай сөздердің тынысқа қатыстылығы 
 
Одағай – сөйлемнің орынбасары, сөйлем соңындағы тыныстық белгілер де 
мұнікі. 
Ө
– оңаша одағай; хабарды аяқтай, тұйықтайды (леп, сұрау белгілерінің бірі 
керек). Өзінен кейінгі сөйлеммен тығыз байланыспай, ойды аяқтай, оңаша тұра 
береді, соңынан ноқат (нүкте) қойылады:
– Осы жұмысқа сен баршы! 
– Мақұл. 
– Жиылысты аша берсем деймін. 
– Дұрыс.
– Бүгін театрға барсақ қайтеді? 
– Жарайды. 
– Мұны сен жаза ғой! 
– Жақсы. 
– Жолдасың келді ме? 


– Жоқ.
– Мынау маған беретін кітабың ба? 
– Ия. 
Леп белгісі 
 
Бұл да оңаша (жаңағыдай). 
Бұйыру, тыйу, назар аудару түріндегі көңіл, шаруашылық, қатынас 
одағайларынан соң леп белгісі қойылады. 
а) көңіл одағайы

Мысалдар:
– Бәрекелде-е-е! Іс деп осыны айт! 
– Ұят-тағы! 
– О, немене? 
– Әлгі Үсен та .... тыныс белгілерін қалай қою керектігін білмейді екен. 
– Ойбой! Өзіңнің тіпті жібің тарқатылып барады ғой? Бері жүрші, бері, 
ширатып жіберейін! 
(Ғабит, «Қыз Жібек»). 
– Мәссаған! Осыны да сөз деп, ұялмай айтты ма екен? 
– Қап! Кетті, кетті! Апырмай, тұрмас па екен? Тізгіндеп ілер басы бұрмас 
па екен. Ызғыған сырғанақты теуіп барып, Теңізге, жарға құлап ұрмас па екен. 
Дегенде бір ырғалып қалды тоқтап, Жүгірді лагерь халқы тегіс қаптап
(Ілияс, 
«Жорық»). 
Осындағы: 
бәрекелде, мәссаған, ойбой, қап, ұяттағай
т. б. көңіл 
одағайларынан кейін леп белгісі керек.
ә) шаруашылық одағайы
.
 –Шек! Көрдің бе, мұның қас қылғандай теріс тарта беруін! 
– Әукім, әукім! Мал деп осы көк сиырды айтсайшы! 
Мұнда 
шек, әукім
сөздері кейінгі сөйлемнен аулақтанып тұрған болса
одағайлардан соң леп белгісі қойылады.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   182




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет