Iкомпьютер көмегімен есептер шығарутехнологиясы

Егер математикалық өрнектерді кәдімгі қағазға қолмен жазғандай етіп жаза алатын болсақ, жазып болған бойда есеп өзінен өзі шыға келсе қандай тамаша болар еді. Сол сияқты ешқандай таблица жасап әлекке түспей функцияны көрсетсек график өзінен өзі салынып жатса қалай қатып кетер еді. Осы сияқты «ойлар» математикалық есептердің басқа да түрлерін шығарғанда көп адамның басына келері сөзсіз.

Міне біраз уақытқа шейін арман болып келген осындай мәселелерді шешетін редакторларды ғалымдар ойлап тапты. Солардың бірі Mathcad аталатын редактор.

Mathcad редакторын компьютерге қондырғаннан кейін онымен жұмыс істей беруге болады. Редакторды ашқанда суретте көрсетілген терезе (окно) шығады. Бқл терезе кәдімгі бәрімізге жақсы таныс Windows терезесіне өте ұқсас. Жоғарыдан төмен қарай орналасу ретіне байланысты атап өтелік:

• 
  терезе тақырыбы (заголовок окна);
  
• 
  меню;
  
• 
  құралдар панелдері (панели инструментов) (стандарттық, форматтау сияқты);
  
• 
  ж ұмыс беті (рабочий листworksheet). Жаңа жұмыс беті редакторды ашқан бойда бірге ашылады;
  
• 
  ең астында жағдайды көрсететін жол (строка состояния) бар.
  

Қарапайым есептер шығару үшін төмендегі операцияларды жасау қажет;

• 
  документтегі өрнек енгізуге арналған орынды анықтап сол жерге курсорды қоямыз (курсор қызыл крест тәрәздә белгі);
  
• 
  өрнектің сол жағын енгіземіз;
  
• 
  содан кейін өрнектің соңына <=> таңбасын қраналастырамыз.
  

Символық есептерді шығарғанда Mathcad редакторының математиканы ежептәуір ғалым

M athcad редакторында қолданылатын функциялар екі түрде болады. Олардың бірі редактордағы функциялар болса, екіншісі пайдаланушы анықтаған функциялар.Оларды қолдануда айырмашылықтар бар. Редактордың өзіндік функцияларын құжаттың кезкелген жерңнде қолдана беруге болады. Ал екінші түрдегі функцияны қолдану үшін оны әуелі анықтап алу керек.

Енді пайдаланушы функцияны қалай анықтайтынына тоқтала кетелік. Айталық пайдаланушыға f(x,y) = x²·cos (x+y) функциясын анықтау керек болсын делік. Онда ол мынандай операциялар жасауы керек:

• 
  Қажет деп тапқан жерге функцияның атын жазады (f);
  
• 
  С ол жақшаны "(" ашады, сосын айнымалылардың аттарын жазады, айнымалылардың аттарының арасына үтір қою керек. Сол жақша мен үтірді қойған кезде редактор орынбелгілеушіні өзі қояды. Барлық айнымалылардың аттарын жазып болңаннан кейін оң жақшаны ")" қояды;
  
• 
  Мән беру операторын қояды, құралдар панелін қолданады немесе <:> пернесін басу керек;
  
• 
  Пайда болған орын көрсеткішіне функцияны анықтаушы математикалық өрнекті жазады - x²·cos(x+y). Мұнда пернетақтайды қолданады.
  

Функцияны анықтап тұрған өрнектің оң жағындағы өрнектегі айнымалылар ия функцияның аргументтерінің тізімінің ішінде болуы керек, немесе алдын ала анықталған болуы керек. Егер бұл ереже орындалмаса қате жіберілгені туралы ескерту шығады, өрнекте анықталмаған айнымалының аты қызыл болып жазылады (3.3 сурет).

Құжатта айнымалылар, операторлар мен функциялары бар математикалық өрнекті жазу үшін:

• 
  Сол өрнеті жазу керек;
  
• 
  <=>пернесін басу керек.
  

Айта кететін жайт: математикалық өрнекті есептемес бұрын ол өрнекке кіріп тұрған барлық айнымалыларды анықтау керек (3.5 листингтің алғашқы екі жолы). Есептеп отырған өрнектегі айнымалылар санына шектеу қойылмаған. Айнымалының соңғы мінін шығару туралы 3.5 листингтің соңғы жолын қараңыз. Ал функцияның міндері туралы 3.6-7 листингтерді қараңыз.

Пайдаланушының функциясын әртүрлі айнымалыларды қолданып анықтаған кезде ол айнымалылардың функция аргументтерінің тізімінде бар болуының маңызы зор болмаса олар құжаттың жоғарғы жағында анықталған болуы керек.3.6 листингте f(х,у) функциясының мәні аргументтердің нақты мәндері үшін есептелген, енді ол аргументтерге текстің жоғарғы немесе тқменгі жағында басқа мін бергенмен функцияның есептелген мәні өзгермейді.

Егер функцияны 3.8 листигтегідей қылып анықтасақ, онда функция оны анықтаған кездегі у айнымалысының мәні қандай екендігіне өте байланысты (у=5), себебі у айнымалысы функция аргументтерінің тізіміне кірмей тұр. Шын мінінде анықталып отырған функция мынандай: f(x)=x²·cos(х+5). Егер құжаттың төменгі жағында пайдаланушы у айнымалысына басқа мән берсе де Mathcad редакторы f(x)=x²·cos(х+5) екенін есінде сақтайды (3.9 листингі).

Функция анықтаған кезде айнымалылар санына қойылатын талаптың орындалуына мұқият болыңыз. Мысалы 3.6 мен 3.8 листингтерді қарастырсаңыз f функциясын анықтап тұрған математикалық өрнектердің оң жақтары бірдей болғанымен шын мәнінде әртүрлі f(х,у) жәнеf(х) функциялары анықталып тұр.

Функция мәндерін есептеген кезде Mathcad сәйкес есептеу алгоритмдерін қолданып есептейдң.