Қытай-Қырғызстан-Тәжікстан-Ауғанстан-Иран теміржол құрылысының картасы

202
№ 1(142)/2023
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ. 
Саяси ғылымдар. Аймақтану. Шығыстану. Түркітану сериясы
 
ISSN: 2616-6887, eISSN:2617-605Х
өтеді делінді. Сондай-ақ, 16 шақырым тоннель 
мен 47 көпір салу көзделген. Сарапшылар 
ұзындығы 270 шақырым Вахдат-Карамық 
(Қырғызстан шекарасы) учаскесін ең күрделі 
бағыт деп атайды. Алдын ала деректер 
бойынша, Тәжік учаскесін іске асыруға $3,2 
млрд-тан астам қаражат қажет болады. 2010 
жылы Иран билігі жобаның Техникалық-
экономикалық негіздемесіне (ТЭН) миллион 
доллар көлемінде грант бөлуге уәде берді, 
бірақ Тегеран мен Душанбе арасындағы 
қарым-қатынастың нашарлауына байланысты 
мәселе ешқашан шешілген жоқ. Иран мен 
Тәжікстанның қарым-қатынасы 2015 жылы 
айтарлықтай нашарлады, ал Тегеран ТЭН 
үшін уәде етілген соманы бөлген жоқ. Иран 
келісімге қол қойылғаннан кейін жеті жыл 
ішінде тек 200 мың доллар төледі. Сондықтан 
жоба тоқтап қалды.
2016-2017 жылдарға дейін Тегеранның 
Ашхабадпен экономикалық байланыстары 
күн санап артып келеді. Сонау 1997 жылы 
ИИР - да құбыр салынды және Иранның 
солтүстік аудандары сол кезде оңтүстік кен 
орындарымен нашар байланысқан түрікмен 
газымен қамтамасыз етілді. Бір жылдан 
кейін Түркіменстан билігі қарызды дереу 
өтеуді талап етіп, Иранға қысым жасауға 
тырысты. Бірақ Иранның мұнай министрі 
Бижан Намдар Зангане оның елі қазір өз 
газын жеткілікті мөлшерде өндіреді және 
Түркіменстаннан сатып алу тек саяси 
қатынастарды сақтау үшін жасалады деп 
мәлімдеді. Осы уақытта түрікмен БАҚ-тары 
сәуір айының соңында Иран Сыртқы істер 
министрі Мохаммад Джавад Зариф елге 
келетінін хабарлады. Ол Бердімұхамедовпен 
2017 жылы ынтымақтастықтың бұзылуына 
себеп болған қарыздарды талқылайды. Күн 
тәртібінде-жеткізілімнің қайта басталуы және 
бағаның төмендеуі қаралатыны айтылды [6]. 
Сонымен қатар, Иран экономикасы 
американдық 
және 
халықаралық 
санкцияларға байланысты терең дағдарысты 
бастан кешуде.
Тәжік сарапшысы Қосым Бекмұхаммед 
бұл жоба қытай немесе Иран сияқты ірі 
ойыншыларға ғана емес, сонымен қатар 
Оңтүстік нарықтарға қол жеткізетін және 
жобаға қатысудан пайда көретін Тәжікстанға 
да пайдалы екенін айтады.
Соңғы рет Тәжікстан билігі 2019 жылдың 
желтоқсан айының соңында Душанбеде 
Тәжікстан мен Ауғанстан билігі арасында 
Жалолиддин Балхи (Колхозобод)-Джайхун-
Нижний Пяндж-Шерхан Бандар (Ауғанстан) 
темір жолын салу туралы келісімге қол 
қойылған 
кезде 
Қытай-Қырғызстан 
– 
Тәжікстан-Ауғанстан – Иран темір жолының 
жобасын атап өтті.
Саясаттанушы 
Наргиза 
Мұраталиева 
Қытай-Қырғызстан-Тәжікстан-Ауғанстан-
Иран теміржол маршрутын жүзеге асыруда 
инвестициялардың қалай тартылатыны және 
қандай шарттармен инвестиция тартылатыны 
туралы мәселе әлі күнге дейін түсініксіз болып 
қалатынын атап өтті [5].
Алайда Тәжікстан бұл жобаны жүзеге 
асыруға деген үмітін үзбейді. Республиканың 
көлік министрі Худоер Худоерзоданың 
айтуынша, 
тәжік 
мамандары 
оған 
Экономикалық ынтымақтастық ұйымының 
(ECO) съезінде түзетулер енгізеді. Сондай-
ақ, жобаға назар аудару мақсатында оны 
талқылау БҰҰ-ның Азия мен Тынық мұхитқа 
арналған экономикалық және әлеуметтік 
комиссиясының 
(ESCAP) 
кездесуінде 
жоспарланып отыр. Министр сондай-
ақ, жобаға қатысушы елдер әрқайсысы өз 
аумағында жеке бюджеттен ТЭН жасайтыны 
туралы келісті [7].
Халықаралық деңгейде Орталық Азия 
елдерінің Ислам Конференциясы ұйымына 
мүшелігі Иран үшін де тиімді болып 
табылады. Орталық Азия мемлекеттерінің 
ИЫҰ – на (ИКҰ-ға) қатысуы оның құрамы 
мен аумағын ұлғайтып қана қоймай, сондай-
ақ осы ұйымның әлемдегі күші мен беделін 
нығайтады.
Иранның Орталық Азия мемлекеттерімен 
қарым-қатынасының тағы бір маңызды 
бағыты-бұл елдердің халықаралық маңызы 
бар мұнай экспорттаушы елдер ұйымына 
(ОПЕК) мүшелігі туралы мәселе және қазіргі 
уақытта аймақтың егеменді республикаларын 
осы ұйымға қабылдау мүмкіндігі мәселесі 
шешілуде.
Иран мен Орталық Азия елдерінің көліктік-логистикалық саладағы...

ВЕСТНИК Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. 
Серия Политические науки. Регионоведение. Востоковедение. Тюркология.
BULLETIN of L.N. Gumilyov Eurasian National University. Political science. Regional studies. Oriental studies. Turkology Series
203
№ 1(142)/2023

жүктеу/скачать 491,86 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: