тілі латын болды да, кейін көптеген жергілікті диалектіге айналып,
содан соң үлттық тілдер қалыптасты. Алайда күлдырау, ыдырау
кезеңдері, шын мәнінде, бірлікке бүлтақсыз барар жолдағы уақытша
шегіністер ғана еді.
Тарихи даму бағытын тек дүрыс таңдалған бақылау бекетінен
айқын көре аламыз. Бұлтқа шығып, соңғы бірнеше жүзжылдықтарға
көз тастасақ, тарихтың бірігуге әлде ыдырауға қарай жылжып бара
жатқанын түсінуіміз қиынға соғар еді. Одан да жоғарырақ көтеріліп,
Ж ер серігіне мініп мыңжылдықтарға қарасақ, тарихтың бірігуге ка
рай жылжып бара жатқаны, христиандықтың бөлшектенуі мен Мон
гол импөриясының күйреуі осы жолдағы ш оқалақтар екені айқын
көрінер еді.
* * *
Тарихтың жалпы бағытын айқындаудын ең қарапайым тәсілі - жер
жүзінде әр кезеңдерде қанша жөкелеген әлемдер болғанын есептеп
шығару. Бүгіндері бүкіл ғаламшарды біртүтас әлем ретінде түйсінеміз,
бірақ бүкіл тарихының ұзын-ырғасында Жер бір-бірімен байланысы
жоқ жыпырлаған ғаламшарлар арасындағы түтас ғалам еді.
Мысалы, Австралияның оңтүстік беткейінде орналасқан орташа
а р а л д а р - Тасманияны алайық. Шамамен б.з.д. 10 мың жыл бүрын,
кезекті мұз дәуірі аяқталып, теңіз деңгейі көтерілген кезде аралдар
Австралиядан оқшауланып қалды. Онда бірнеше мың аңшылар мен
терімшілер қалып қойды, X IX ғасырға дейін, алғашқы еуропалықтар
келгенше Тасманияның ежелгі тұрғындары басқа адамдармен байла-
ныс жасаған емес. Олардың жер бетінде өзге де адамдар өмір сүре-
тінінен бейхабар болғаны сияқты, 12 мың жыл бойы әлемде олардың
бар-жоғын да ешкім білмеген еді. Тасманиялықтар урысып-соғысты,
саяси қитұрқылықпен айналысып, өз қоғамдарын қүрып, мәдениетті
дамытты. Ал Қытай императорының немесе Месопотамия билеушіле-
Достарыңызбен бөлісу: |
