қалшыққа айырбастап, басқа провинцияға кетсе, демек, ол сол жақтан әлгі бақалшықтарға күріш, үй және егістік сатып алатынына бек се- німді. Ақша дегеніміз - сенім жүйесі, бұған қоса: ақша - адамзаттың бүкіл тарихындагы өзара сенім артудың баршага ортақ әрі ең кемел жүйесі. Сенім деген саяси, әлеуметтік және экономикалық қарым-қатынас- тардың өте күрделі, тіпті бірден пайда болмаған шиеленісінен туған. Кауриға, алтын монеталарға немесе долларға неге сенемін? Өйткені, төңірегімдегілердің бәрі оларға сенеді. Бәріміз де әлдебір валютаға се- нім артамыз, себебі оған патшамыз сенеді, әрі салықты бақалшықпен 11-728
161
ҮШ ІН Ш І БӨЛІМ әлде монетамен жинайды және абыз немесе діни қызметкеріміз тап сондай пішінде ғұшыр салығын талап етеді. Әлдекімнің ақшасы жет- кіліксіз болса, патша зынданға тастайды, ал Құдай тозақтың азабына салады. Міне, сондықтан да ақша дегеніміз - сенім. Қаржылық жүйе: саяси, әлеуметтік және идеологиялық жүйелермен тығыз сабақтасып жатыр. Саяси оқиғалар қаржылық дағдарысқа алып келіп, қор нарығы брокерлердің көңіл ауанына қарай өсіп не өшіп отырады. Ақшаға сенімді нығайту үшін бұл рөлді күмәнсіз құндылығы бар әлденеге артып отыру керек. Ақша тарихындағы алғашқылардың бірі - шумер арпасы - осыған мықты мысал. Бүл валюта Шумерде шамамен б.з.д. 3000 жылы, алғашқы жазу үлгісі лайда болған кезде, тап сол ме- кенде әрі тап сондай жағдайда пайда болды. Күрделенген әкімшілік қызмет жазу таңбаларын туындатқаны сияқты, қарқынды экономика- льщ іс-әрекет те алғашқы ақшаны туындатты. Арпа ақша дегеніміз - бүкіл тауар мен көрсетілген қызмет атау-
