Зүлымдық империялары ма? Біздің заманда империяларды ұнатпайды. Саяси сөздікте «импе-
риалистерден» де сорақысы «фашистер» ғана. Империяларды сынау
әдетте мына екі дәйектің біріне сүйенеді:
1. Империялар өмір сүруге қабілетсіз. Көптеген әртекті халықты
ұзақ уақыт уыстан шығармай басқару мүмкін емес. Ол мүмкін бола
қалған жағдайда бұл қадамға бармау керек, себебі империялар қанау
мен қиратудың зүлым күші.
170
АДАМЗАТТЫ БІРІКТІРУ 2. Эр халықтың өз жолын таңдауға құқығы бар мейлі әлемде қан- ша халық болса, сонша тәуелсіз мемлекет құрыла берсін. Тарихи көзқарас түрғысынан қарағанда, бірінші дәйек мүлде ду рью емес, иә, екіншісінің елеулі қайшылығы бар. Шындығын айтсақ, 2500 жыл бойы импөриялар саяси ұйымдасу- дың негізгі пішімі болды. Екі жарым мыңжылдықта адамдар қандай да бір империяныңазаматтары саналды. Бұл мемлекеттіктұрмыстыңөте тұрақты түрі еді. Әдетте империялар жаншошырлықтай жылдамдық- пен көтерілістерді баса білді. Империяны тек сырттан килігу немесе империялық элитаның араздығы ғана күйрете алады. Керісінше, ба- ғынышты халық өз күшімен азаттық алған оқиғалар сирек үшырасады. Көбінесе жаулап алған жер аумақтары басқыншылар езгісінде жүзде- ген жылдар пұшайман хал кешеді. Мәселен, Батые Рим империясы 476 жылы герман тайпаларының тегеурінімен қүлап тынған кезде, бұрындары римдіктер бағындырған нумансиялықтар, арвендер, гельветтер, саманиттер, лузитандар, ум- брилар, этрускілер мен жүздеген ұмыт болған ұлыстар ауланған киттің қарнында қалған Жүніс сияқты жеңіліске ұшыраған құбыжықтың ара- нынан шыға алмады. Бүрынғы халықтардан түк те қалған жоқ. Өздерін ешқашан римдіктерге жатқызбаған адамдардың үрпақтары енді сол
