Ж. И. Намазбаева Бас редактордың орынбасары

FORMS OF FORMATION OF PSYCHOLOGICAL READINESS OF CHILDREN FOR SCHOOL

жүктеу/скачать 4,65 Mb. бет 179/198 Дата 29.08.2023 өлшемі 4,65 Mb. #179993

FORMS OF FORMATION OF PSYCHOLOGICAL READINESS OF CHILDREN FOR SCHOOL Abstract The article is devoted to the definition of the level, forms of formation of psychological readiness of children for school. The author comprehensively analyzes the information, emphasizes the importance of how teachers, psychologists, parents will be ready for school. The article considers the stages of preparation for school education, specifies how children's interest in school arises and on what factors it depends. The article defines the concepts of motivational component, intellectual component, voluntary component, communicative component, speech component, physiological component, cognitive processes, school quality. Keywords: preparation for school, primary school, interest, preschool period, abilities. Педагогтар мен зерттеушілердің айтуынша, көптеген балалар мектептің бірінші сыныбына дайын емес болып келеді. Осыған байланысты іс жүзінде білім беру жүйесінде балалардың мектепке психо-логиялық дайындығын анықтау және қалыптастыруға көмек көрсетуге сұраныс бар. Баланың оқуға дайындық мәселесі әрқашан психологтар мен педагогтардың назарын аударды. Оқу тәжірибесінде бірінші сынып оқушылары жүйелі оқыту жағдайларына бейімделумен, оқу материалын меңгерумен, пәннің қажетті деңгейін және т.б. ұстаумен байланысты елеулі қиындықтарға тап болады. Бұл баланың мектепке дайындығын қамтамасыз етудің қазіргі формалары жеткіліксіз тиімді екендігін көрсетеді, бұл оны бастауыш мектепте оқуға дайындайтын балаға арнайы көмек көрсету жүйесі талап етіледі. Балалардың мектепте оқуға дайындығы мәселесі бойынша Л.А. Венгердің зерттеу жұмыстары теориялық үлкен маңызға ие, зерттеулер бойынша мектеп жасына дейінгі балаларда "мектеп сапасы" таза түрінде бола алмайды, өйткені олар кез келген психикалық процестер сияқты қажетті қызмет барысында қалыптасады. Демек, мектеп жасына тән өмір мен қызметтің ерекше жағдайларын бұзбай қалыптаса алмайды [1]. Басқа авторлар (Г.Г. Кравцов, Е.Е. Кравцова) баланың қоршаған ортамен қарым-қатынас жүйесін қарастырады және баланың қоршаған ортамен қарым-қатынасының әртүрлі түрлерін дамытуға байла-нысты мектепке психологиялық дайындық көрсеткіштерін бөледі. Мұндай жағдайда балалардың мектеп-ке психологиялық дайындығының негізгі жақтары мыналар болып табылады: ересектермен қарым-қатынаста еркін болу; құрдастарымен қарым-қатынаста еркін болу; өзіне барабар қалыптасқан қарым-қатынас [2]. Баланың мектепке дайындығының негізгі компоненттері: мотивациялық компонент, зияткерлік компонент, ерікті компонент, коммуникативтік компонент, сөйлеу компоненті, физиологиялық компонент. Егер әрбір компонентті тұжырымдайтын болсақ: мотивациялық компонент оқу қызметіне қоғамдық маңызы бар іс ретінде қарым-қатынасты және білім алуға ұмтылуды көздейді. Бұл себептердің пайда болуының алғышарты-балалардың мектепке түсуге және білім алушылықты дамытуға деген жалпы ықыласы. Интеллектуалды компонент танымдық үдерістердің жеткілікті жоғары даму деңгейіне жетуді болжайды (дифференциалды қабылдау, ерікті зейінді зейінді есте сақтау, көрнекі-бейнелі ойлау, логика-лық ойлауды меңгерудің алғашқы қадамдары). Еріктік компонент баланың үлгіге сәйкес әрекет ете білуі және эталон ретінде онымен салыстыру арқылы бақылауды жүзеге асыруы (үлгі басқа адамның іс-әрекеті түрінде немесе ереже түрінде берілуі мүмкін). Коммуникативтік компонент-ересектермен еркін-контекс-тік қарым-қатынастың болуы және құрдастарымен кооперативтік-жарыс. Тілдік компонент тілдің грам-матикасы мен лексикасын меңгеруді, сөйлеудің саналы дәрежесінің белгілі бір деңгейін, сөйлеу форма-лары (сыртқы - ішкі, диалогтық - монологтық) мен функцияларының (қарым-қатынас, жинақтау, жоспар-лау, бағалау және т.б.) қалыптасуын көздейді. Физиологиялық компонент-өзіне-өзі қызмет көрсету дағдылары, жалпы моториканың жағдайы, дене дайындығының деңгейі, денсаулық жағдайы, дұрыс дене бітімі, дене бітімі [3]. Мектепке дайындық ұғымы баланың барлық қорытынды интегративті қасиеттерін қамтиды. Мектеп-ке даярлық барысында психологтың рөлі барлық компоненттерін дамытуда маңызды. Психолог баланың балабақшадан мектепке өту кезеңінде білім беру ортасын моделдеу мен құрудан тұратын белсенді, озыңқы позицияға ие болуы тиіс. Психологтың бұл ұстанымы әр баланың әлуетін барынша және тез жандандыруға, оның психологиялық және физикалық денсаулығын сақтауға бағыттал-ған. Қажетті құраушы ретінде дербестік пен белсенділіктің күрделі нысандарын мақсатты түрде қалып-тастыру бойынша арнайы жұмысты ұйымдастыруды талап етеді, онсыз қазіргі қоғамда талап етілетін кемелдікке, жеке адамның бейімделуіне қол жеткізу мүмкін емес. Жұмысты психологиялық сүйемелдеуді ұйымдастыру арқылы, яғни баланың оқу-тәрбие процесіне бірқалыпты кіруін қамтамасыз ететін қасиет-терді қалыптастыруды қамтамасыз ететін жұмыс жүйесін құруға болады. Психологиялық сүйемелдеудің мәні баланың үйлесімді психикалық және физикалық дамуына, оның даралығын сақтауға, өзгеріп жатқан әлеуметтік жағдайға "ауыртпалықсыз" бейімделуді қамтамасыз етуге және қоршаған ортамен белсенді өзара іс-қимыл жасауға дайындығын тәрбиелеуге жәрдемдесуден тұрады. Мектепке дейінгі ересек жастағы балаларға білім беру – білім беру жүйесін дамытудың басым бағыт-тарының бірі. Балалардың мектепке сәтті дайындалуының маңызды шарты, оның басты мақсаты педа-гогтар мен ата-аналардың өзара іс-қимылы, балалардың толыққанды жалпы дамуын қамтамасыз ету үшін олардың арасында сындарлы серіктестік қарым-қатынас орнату болып табылады. Ата-аналардың психо-логиялық-педагогикалық мәдениетін арттыру да үлкен маңызға ие, өйткені әрбір отбасы тәрбиелік мүмкіндіктердің барлық кешенін толық көлемде іске асыра алмайды [4]. Мектепке дейінгі балалардың ата-аналарымен жұмысты ұйымдастырудың негізгі бағыттары: бала-бақша психологының ата-аналарына, болашақ бірінші сынып оқушыларына психологиялық кеңес беру, "Отбасы жағдайында мектеп өміріне қалай дайындалу керек", "баланың мектепке психологиялық дайын-дығы" тақырыбына дайындық тобында ата-аналар жиналыстарын өткізу. Мектепте оқуға психологиялық дайындық деп құрдастары ұжымында оқыту жағдайында мектеп бағдарламасын меңгеру үшін баланың психологиялық дамуының қажетті және жеткілікті деңгейі түсінді-ріледі. Баланың білім беру мекемесінде қаншалықты табысты оқуы оның мектепке дайындалуына көп жағдайда байланысты болып келеді. Бірінші сынып оқушысы үшін мектеп өмірі сенімді және тыныш болған сайын, бала жаңа жағдайларға, жаңа адамдарға бейімделе алған сайын, балада бастауыш мектепте да, кейін де оқуда да кикілжіндік жағдайлар болмайды. Мектепте оқуға психологиялық дайындық, ең алдымен, мектепте оқуға дайын емес балаларды анық-тау үшін, олармен мектеп үлгермеушілігінің және дезадаптацияның алдын алуға бағытталған дамыту жұмыстарын жүргізу мақсатында анықталады. Көмекті қажет ететін балалармен дамыту жұмысын дамыту топтарында жүргізген жөн. Бұл топтарда балалардың психикасын дамытушы бағдарламасы жүзеге асырылады. Балаларды санауға, жазуға, оқуға үйретуге арнайы міндет қойылмайды. Басты міндет - баланың психологиялық дамуын мектепке дайын-дық деңгейіне жеткізу. Даму тобындағы негізгі екпін баланың мотивациялық дамуына, атап айтқанда танымдық қызығушылықты және оқу уәждемесін дамытуға бөлінеді. Ересек адамның міндеті алдымен баладан бір нәрсеге үйренуді ояту, содан кейін жоғары психологиялық функцияларды дамыту бойынша жұмысты бастау [5]. Мектепке дейінгі балалардың диагностикасы үлкен маңызға ие. Педагог барлық іс-шараларды білікті жүргізе алуы және зерттеу әдістері мен тәсілдерін толық меңгеруі аса маңызды. Педагог балаларды білікті ғана емес, сонымен қатар түзету жолдарын да білуі керек. Мектеп алдындағы дайындықты ұйымдастыру - баланы қоршаған барлық ересектердің міндеті. Осы кезеңде мектепке дейінгі білім беру мекемесінің ата-аналары мен педагогтары болашақ бірінші сынып оқушысын тәрбиелеуге бағытталған өз күштерін біріктіруі маңызды. Өзінің педагогикалық қызметінде ересектердің психологтың кеңестері мен ұсынымдарына сүйенуі өте маңызды [6]. Психология ғылымына құрмет, оның заңдарының маңыздылығын түсіну және оларды басшылыққа ала отырып өмір сүруге ұмтылу - адамның кез келген жаңа өмірлік жағдайларға табысты бейімделуінің маңызды құрамдас бөлігі. Сондықтан психологтың балалармен атқарылатын жан-жақты жұмыстары - баланы мектепке дайындау жүйесіндегі міндетті элемент болып табылады. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 1 Венгер Л.А. Психологическая готовность детей к обучению в школе // Развитие мышления и умственное воспитание дошкольника. – М., 1985. 2 Кравцова Г.Г., Кравцова Е.Е. Шестилетний ребенок: психологическая подготовка к школе. – М., 1987. 3 Кравцова Е.Е. Психологические проблемы готовности детей к обучению в школе. – М., 1991. 4 Общение между детьми в детском саду / Под ред. Т.А.Репиной, Р.Б.Стеркиной. – М., 1990. 5 Островская Л.Ф. Педагогические ситуации в семейном воспитании. – М., 1990. 6 Эльконина Д.Б., Венгера А.П. «Особенности психического развития детей 6-7 летнего возраста» /Под ред. Д.Б. Эльконина, А.П. Венгера. – М., 1988 г. 7. Ясюкова Л. А. Психологическая профилактика проблем в обучении и развитии школьников. – СПб.: Речь, 2003. – 384 с. МРНТИ:15.81.21 Г.Т. Топанова 1, А.Ж. Аплашова 2, Б.Д. Наушева 3, А.Д. Жигитбекова 4 1 Тұран университеті, Алматы қаласы. 2,3Павлодар мемлекеттік педагогикалық университеті, Павлодар қаласы. 4әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті, Алматы қаласы. жүктеу/скачать 4,65 Mb. Достарыңызбен бөлісу: