Сурет - 31. Сол жақ жауырынның бұлшықеттері

1. Иық буынына әсер ететін бұлшықеттерді орыс және латын тілінде жаттау, сонымен қатар иық пен жауырын сүйегінде оның орналасқан орнын белгілеу.

I. Сабақтың мақсаты:

1. Шынтақ буынының бұлшықеттерін оқып-зерттеу және оны орыс, латын тілінде атау. Сиыр қаңқасында олардың орналасқан жерін көрсету және алған білімді бекіту.

II. Материалмен қамтамасыздандыру.

1. Сиырдың қаңқасы – шынтақ сүйегінің буыны.

III Сабақтың мазмұны мен оқудың маңыздылығы.

IV Бақылау сұрақтары
Шынтақ буынына әсерін тигізетін бұлшық еттер

	Бекітілген орны
	Бұлшық ет атауы	Жауырын,тоқпан жілік	Білек қаңқасы
1	Иықтың екібасты бұлшықеті - m .biceps brachii	Жауырынның төмпешігінен	Кәрі жіліктің бұдырында
2	Тоқпан жілік бұлшықеті - m .brachialis	Артында, тоқпан жіліктің мойынының астында	Кәрі жіліктің бұдырында
3	Иықтың үшбасты бұлшықеті - m . triceps brachii
а	Ұзын басы - m . caput longurn	Жауырынның каудальды шеті	Шынтақ төмпешігінде
б	Латеральдық бас – m . caput laterale	Тоқпан жіліктің шынтақ сызығы	Шынтақ төмпешігінде
в	Медиальдық бас – m'. caput mediale	Тоқпан жіліктің медиальды беті	Шынтақ төмпешігінде
4	Шынтақ бұлшықеті - rn .anconeus	Шынтақ сүйегінің шеттерінде	Шынтақ төмпешігінде
5	Білек шандырын кергіш бұлшықеті - m .tensor faciae antibrachii	Жауырынның каудальды шеті	Шынтақ төмпешігінде

IV. Бақылау сұрақтар

1. Шынтақ буынына әсер ететін бұлшықеттерді орыс және латын тілінде жаттау, сонымен қатар жауырын, тоқпан жілік пен білек қаңқасы сүйегінде оның орналасқан орнын белгілеу.

№26 САБАҚ

Тақырыбы: Алдыңғы аяқ бұлшық еті.

I. Сабақтың мақсаты:

1. Тізе буынының бұлшықеттерін оқып-зерттеу және оны орыс, латын тілінде атау. Сиыр қаңқасында оның орналасқан жерін көрсету және алған білімді бекіту.

II. Материалмен қамтамасыздандыру.

1. Сиырдың қаңқасы – тізе сүйегінің буыны.

III Сабақтың мазмұны мен оқудың маңыздылығы.

IV Бақылау сұрақтары
Тізе буынына әсерін тигізетін бұлшық еттер

	Бекітілген орны
	Бұлшықет атауы	Кәрі жілік пен тоқпан жілікте	Алдыңғы жіліншікте
	Латеральды беті
1	Тізені жазғыш кәрі жілік бұлшықеті - m. extensor carpi radialis	Тоқпан жіліктің жазғыш айдаршықүсті	Алдыңғы жіліктің бұдырында
2	Тізені жазғыш шынтақ бұлшықеті - m. extensor carpi ulnaris	Тоқпан жіліктің жазғыш айдаршықүсті	Алдыңғы жілік пен қосымша сүйекте
Медиальды беті
3	Тізені бүккіш кәрі жілік бұлшықеті - m. flexor carpi radialis	Тоқпан жіліктің бүккіш айдаршықүсті	Медиальды беті
4	Тізені бүккіш шынтақ бұлшықеті - m. flexor carpi ulnaris	Бүккіш айдаршықүсті мен шынтақ өсіндісі	Тізенің қосымша сүйегі
5	Үлкен саусақты алыстатқыш бұлшықеті - m. abductor pollicis longus	Кәрі жіліктің латеральды шеті	Алдыңғы жіліншік

IV Бақылау сұрақтары

1 Тізе буынына әсер ететін бұлшықеттерді орыс және латын тілінде жаттау, және тізе сүйегінің буыны қалай орналасқанын көрсету.

№27 САБАҚ

Тақырыбы: Алдыңғы аяқ бұлшық еті.

I. Сабақтың мақсаты:

1. Бақай буындарының бұлшықеттерін оқып-зерттеу және оны орыс, латын тілінде атау. Сиыр қаңқасында оның орналасқан жерін көрсету және алған білімді бекіту.

II. Материалмен қамтамасыздандыру.

1. Сиырдың қаңқасы – алдыңғы аяқ қаңқасының буыны.

III Сабақтың мазмұны мен оқудың маңыздылығы.

IV Бақылау сұрақтары
Бақай сүйектерінің буынына әсерін тигізетін бұлшық еттер

Бекітілген орны
Бұлшықеттің атауы		Проксимальды ұшы	Дистальды ұшы
Латеральды беті
1	ІІІ бақайдың арнаулы жазғыш бұлшықеті - m. extensor digiti tertii proprius	Тоқпан жіліктің жазғыш айдаршықтан	Тұяқ сүйегінде
2	Бақайдың жалпы жазғыш бұлшықеті - m. extensor digitalis communis	Тоқпан жіліктің жазғыш айдаршықустінен	Тұяқ сүйегінде
3	Бақайдың бүйірлік жазғыш бұлшықеті - m. extensor digitalis lateralis	Шынтақ буынында	Екінші және төртінші саусақ
Медиальды беті
4	Бақайдың беткейлік бүккіш бұлшықеті – m. flexor digitalis sublimis	Тоқпан жіліктің бүккіш айдаршықүстінде	Ортаңғы бөліктің III,IV бақай саусақтарында
5	Бақайдың терең бүккіш бұлшықеті - m. flexor digitalis profundus	Тоқпан, кәрі жілік және шынтақ сүйегінің үшбасты бүккіш айдаршыұүстінен басталады	III,IV бақай саусақтары тұяқ сүйегінің пальмерлы бетінде
6	Сүйекаралық орташа- m. interoseus medius	Алдыңғы жіліншіктің пальмарлы бетінде	Бақайдың арнаулы жазғыш сіңірі мен қосымша сүйектерде

IV Бақылау сұрақтары

1 Бақай сүйектерінің буынына әсер ететін бұлшықеттерді орыс және латын тілінде жаттау, және бақай сүйектерінің буыны қалай орналасқанын көрсету.

№28 САБАҚ

Тақырыбы: Артқы аяқ бұлшық еті.

I. Сабақтың мақсаты:

1. Жамбас-ортан жілік буындарының бұлшықеттерін оқып-зерттеу және оны орыс, латын тілінде атау. Сиыр қаңқасында оның орналасқан жерін көрсету және алған білімді бекіту.

II. Материалмен қамтамасыздандыру.

1. Сиырдың қаңқасы – жамбас буынының бұлшықеті.

III Сабақтың мазмұны мен оқудың маңыздылығы.

IV Бақылау сұрақтары
Жамбас-ортан жілік буынына әсерін тигізетін бұлшық еттер

Бекітілген орны
	Бұлшықеттің атауы	Проксимальды ұшы	Дистальды ұшы
1	Беткей бөксе бұлшықеті – m.glutаeus superficialis	Жалпақ бұлшықет тері астында орналасады және сол сүйекке жабыспайды, тек қасындағы бұлшықеттермен бұрымдалып өседі
2	Ортаңғы бөксе бұлшықеті - m.glutaeus medius	Бөксе беті, сербек және құйымшақ сүйегі	Үлкен ұршық
3	Терең бөксе бұлшықеті - m.glutaeus profundus	Шонданай сүйегі	Үлкен ұршық
4	Санның екібасты бұлшықеті – m. biceps femoris	Құйымшақ және шонданай сүйегі	Тобықтың латеральды бетінде, жота асықты жілікте, өкше төмпешігінде.
5	Жартылай сіңірлі бұлшықет -m.semitendinosus	Шонданай сүйегі	Асықты жілік жотасы мен табан сүйегінің медиальды бетінде
6	Жартылай жарғақты - m.semimenbranosus	Шонданай сүйегі	Асықты жілік пен ортан жіліктің айдаршығында
7	Санның шаршы бұлшықеті - m.guadratus femoris	Шонданай сүйегі	Ортан жілік

Сурет-32. Жамбас бұлшық еті. Жоғарыда – ірі қара мал (I – артынан, II – латеральды жағынан; III - алдынан). Астында – шошқа (IV - латеральды және V – медиальды жағы); 1 - Ортаңғы бөксе бұлшықеті; 2- Санның екібасты бұлшықеті; 3- Жартылай сіңірлі бұлшықет; 4- Жартылай жарғақты; 5- Бақайдың беткей бүккіш бұлшық етінің сіңірі; 6- Білек шандырын кергіш бұлшықеті; 7- Санның төрт басты бұлшықеті; 8- алдыңғы асықты жілік бұлшықеті; 9 – шыбық сүйек ұзын; 10- Бақайдың ұзын жазғыш бұлшықеті және үшінші шыбық бұлшық еті; 11- бұлшықеттердің қөлденең байламдары; 12 - құйрықты; 13- балтыр бұлшықеті; 14 - ахил сіңірі; 15- Бақайдың терең бүккіш бұлшықеті; 16- ІV - бақайдың арнаулы жазғыш бұлшықеті; 17- Ортаңғы бөксе бұлшықеті; 18- Терең бөксе бұлшықеті; 19- Санның екібасты бұлшықеті; 20- Санның шаршы бұлшықеті; 21- Санды жақындатқыш бұлшықет; 22- сымбат бұлшықет; 25- Ішкі жапқыш бұлшықеті; 26-үлкен бөксе бұлшықеті; 27-кішкентай бөксе бұлшықеті; 28-мықын бұлшық еті; 29- Тігінші бұлшықет; 30- Қырлы бұлшықет.
IV Бақылау сұрақтары

1 Жамбас-ортан жілік буынына әсер ететін бұлшықеттерді орыс және латын тілінде жаттау және бөксе тобының бұлшықеттері қалай орналасқанын көрсету.

I. Сабақтың мақсаты:

1. Жамбас-ортан жілік буындары мен тобық буынының бұлшықеттерін оқып-зерттеу және оны орыс, латын тілінде атау. Сиыр қаңқасында оның орналасқан жерін көрсету және алған білімді бекіту.

II. Материалмен қамтамасыздандыру.

1. Сиырдың қаңқасы – жамбас, ортан жілік пен тобық буындарының бұлшық еті.

III Сабақтың мазмұны мен оқудың маңыздылығы.

1 Жамбас-ортан жілік буындары мен тобық буынына әсер ететін бұлшықеттерді орыс және латын тілінде жаттау және сиыр қаңқасында бұлшықеттердің қалай орналасқанын көрсету.

I. Сабақтың мақсаты:

1. Тілерсек буынының бұлшықеттерін оқып-зерттеу және оны орыс, латын тілінде атау. Сиыр қаңқасында оның орналасқан жерін көрсету және алған білімді бекіту.

II. Материалмен қамтамасыздандыру.

1. Сиырдың қаңқасы – артқы аяқ буындарының бұлшық еті.

III Сабақтың мазмұны мен оқудың маңыздылығы.

IV Бақылау сұрақтары
Тілерсек буынына әсерін тигізетін бұлшық еттер

		Бұлшық еттер бекітілген орны
Бұлшықеттің атауы		Проксимальды ұшы	Дистальды ұшы
1	Балтыр бұлшықеті -m.gastrocnemius	Ортан жіліктің плантарлы шұңқыры	Өкше төмпешігі
2	Өкше бұлшықеті -m.soleus	Асықты жіліктің латеральды айдаршығынан басталады	Өкше төмпешігі
3	Алдыңғы асықты жілік бұлшықеті - m.tibialis anterior	Асықты жілік	Тілерсек
4	Үшінші шыбық бұлшық еті - m.peronaeus tertius	Ортан жіліктің жазғыш шұңқыры	Тілерсек
5	Шыбықты ұзын бұлшықеті - m.peronaeus longus	Асықты жіліктің латеральды айдаршығынан басталады	Тілерсек

IV Бақылау сұрақтары:

1. Тілерсек буындарына әсер ететін бұлшықеттерді орыс және латын тілінде жаттау және осы бұлшықеттер қалай орналасқанын көрсету.

I. Сабақтың мақсаты:

1. Бақай буынының бұлшықеттерін оқып-зерттеу және оны орыс, латын тілінде атау. Сиыр қаңқасында оның орналасқан жерін көрсету және алған білімді бекіту.

II. Материалмен қамтамасыздандыру.

1. Сиырдың қаңқасы – артқы аяқ буындарының бұлшық еті.

III Сабақтың мазмұны мен оқудың маңыздылығы.

IV Бақылау сұрақтары
Бақай буындарына әсер ететін бұлшықеттер.

		Бұлшықетті бекіту орны
	Бұлшықеттің атауы	Проксимальды ұшы	Дистальды ұшы
1	Бақайдың ұзын жазғыш бұлшықеті - m. extensor digitalis longus	Ортан жілік пен сирақ сүйектерінің жазғыш шұңқырлары	Тұяқты
2	Бақайдың бүйір жазғыш бұлшықеті - m. extensor digitalis lateralis	Сирақ буынның байламы	Ортаңғы бөліктің IV бақай саусақтары
3	Үлкен бақайдың ұзын жазғыш бұлшықеті - m. extensor digitali I longus- шошқаларда	Шыбық сүйек	Екінші бақай саусағында
4	Бақайдың беткей бүккіш бұлшықеті - m. flexor digitalis pedis sublimis	Ортан жіліктің плантарлы шұңқыры	Ортаңғы бөліктің III және IV бақай саусақтары
5	Бақайдың терең бүккіш бұлшықеті - m. flexor digitalis pedis profundus	Асықты жілік сүйегі	Дистальды бөліктің III және IV бақай саусақтары
6	Сүйекаралық бұлшықет - m.interossei	Тілерсектің маңында	Дистальды бөліктің III және IV бақай саусақтары

IV Бақылау сұрақтары:

1. Бақай буындарына әсер ететін бұлшықеттерді орыс және латын тілінде жаттау және осы бұлшықеттер қалай орналасқанын көрсету.

1. 
   Акаевский А.И. Анатомия домашних животных. М. Колос, 1975.
   
2. 
   Вракин В.Ф. и др. Практикум по анатомии с основами гистологии и эмбриологии сельскохозяйственных животных. М.; КолосС,2003.
   
3. 
   Глаголев П.А., Иппалитова В.И. Анатомия домашних сельскохозяйственных животных с основами гистологии и эмбриологии. М. Колос,1977.
   
4. 
   Жанабеков К., Макашев Е. Жануарлар анатомиясы. – Алматы, «Білім», 1996-336 бет.