Жұмыс бағдарламасы Дәрістер конспектісі Практикалық және семинарлық сабақтар Зертханалық практикум
Орыс балалар әдебиеті шығармалары
жүктеу/скачать 2,32 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Бекіту сұрақтары
| 3. Орыс балалар әдебиеті шығармалары. Орыс ғалымы Ф.И.Сетин орыс балалар әдебиеті даму кезеңдерін төмендегіше бөледі: 1.Балаларға арналған ежелгі орыс әдебиеті(ІХ-ХҮІІғғ.) 2. ХҮІІІ ғасырдағы орыс балалар әдебиеті.3. ХІХ ғ. Орыс балалар әдебиеті. 4. ХХ ғасыр орыс балалар әдебиеті. Ал басқа зерттеушілердің(Н.В.Чехов, А.В.Бабушкина) пікірінше, орыс балалар әдебиеті ХҮІІІ ғасырда қалыптаса бастады. ХҮІІІ ғасырда орыс балалар әдебиеті үлкендер әдебиетінің бір саласы есебінде бой түзей бастады. Алғашқы онжылдықта алфавитке реформа жасалды, кириллица графикасы жеңілдетілді. І Петр тұсында оқулықтар көптеп шыға бастады. Бұл кезеңде үлкендер мен балалар әдебиеті арасындағы айрым-белгі анық байқала қоймады.
ХҮІІІ ғасыр әдебиеті классицизм және сентиментализм бағыттары арнасында дамыды. Кезең тынысына қарай ағартушылық әдебиеттер – ғылыми-көпшілік, энциклопедиялық әдебиеттер пайда бола бастады. Чех педагогы Я.А.Коменскийдің «Сурет әлемі» кітабы Ресейдегі балалар энциклопедиялық басылымдарының жарық көруіне жол салды. Д.Дефоның «Робинзон Крузо» романының ықпалы болды. Немістің уағыздық әдебиетінің әсері де біліне бастады. Н.М.Карамзиннің(орыс сентиментализмінің негізін салушы), В.А.Жуковсийдің, А.С.Пушкиннің, П.П.Ершовтың ертегілері пайда болды. А.Погорельскийдің «Қара тауық және жер асты тұрғындары», В.Ф.Одоевскийдің «Табакеркадағы қалашық» шығармалары ертегілік шығармалар қатарынан саналды. ХІХ ғасырдың екініш жартысы – орыс балалар әдебиетінің гүлденген кезеңі. Л.Толстой, Н.Некрасов, К.Д.Ушинский, С.Аксаков, Н.Гарин-Михайловский балаларға арнап жаза бастайды. Кезең соңында баланың қоғамдағы, отбасындағы орны мен жағдайына назар аударыла бастады. 80-90 жылдары авторлар түрлі тақырыптарға(теңіз, зауыт жұмысшыларының өмірі) құлаш сермеді. ХІХ ғасыр соңында, ХХ ғасыр басында А.Н.Куприн, А.Н.Толстой, И.А.Бунин, А.П.Чехов, А.М.Горький, К.М.Станюкович, Д.Н.Мамин-Сибиряк балаларға өз шығармаларын ұсынды. ХХ ғ. 20-30 жылдардағы балалар әдебиетіне К.Г.Паустовский, М.М.Пришвин, В.П.Катаев, Б.С.Житков, К.Чуковский, С.Я.Маршак, А.Гайдар, А.Платонов өз шығармаларымен үлес қосты. К.Чуковскийдің түгелге жуық ертегілері(«Мойдодыр», «Тараканище», «Муха-Цокотуха», «Бармалей», «Айболит» т.б.)20-30 жылдары жазылды. Бала бойына адамгершілік дәнін егу ақынның басты мұраты болды. С.Маршак фольклордың шағын формалары мақал-мәтел, частушкаларды қайта жаңғыртады. Бұл кезең орыс балалар әдебиеті лирикалық өлеңдермен толыға түседі. 40-50 жылдардағы орыс балалар әдебиетінің өкілдері С.В.Михалков, Л.А.Кассиль, А.Л.Барто, Н.Н.Носов болды. 60-80 жылдардағы орыс балалар әдебиетінің өкілдері есебінде В.В.Медведев, С.А.Баруздин, В.Ю.Драгунский, В.К.Железниковты айтуға болады. В.В.Медведевтің «Баранкин, будь человеком» шығармасы Г.Х.Андерсен атындағы халықаралық конкурс дипломын алды. Шығармасын балаларға арнаған драматургтердің ескеретін тағы бір міндеті — балалардың жастық ерекшеліктеріне байланысты өзіне тән өзгеше қасиеттерін жете меңгеріп, дұрыс түсіну қажеттігі. Орыс дра-матургиясында С. Михалковтың «Үйге қайтқым келеді», Л. Гераскинаның «Кәмелеттік аттестат», В. Розовтың «Оның достары» сияқты тартымды жазылған бірнеше шығармалардың аттарын атауға болады. Орыс және қазақ мәдениетінің өзара байланысы ерте замандардан басталған еді. В.Бартольд, В.В.Радлов, А.Н.Веселовский, И.Березин, А.Алекторов, Н.Потанин, Ф.Достоевский, В.И.Даль, А.В.Васильев, П.М.Мелиоранский, В.Катаринский, Н.Пантусов, Мамин-Сибиряк т.б. жазушылар мен шығысты зерттеушілер орыс пен қазақ арасындағы өзара әдеби және мәдени байланыстар мен қатынастарды күшейтуге мейлінше мол еңбек сіңірді. Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев, С.Көбеев аударған Крылов мысалдарынан бастап, 1889 жылы А.Пушкиннің “Балықшы мен балық хақында”, “Салтан патша туралы ертегісі” Орта Азия халықтары ішінде ең бірінші болып қазақ тіліне аударылған еді. Сол кездің өзінде-ақ бұл қазақ балалар жазба әдебиетінің ірге тасын қаласқан теңдесі жоқ мол мұра боп қала берді. М.Әуезовтің сөзімен айтқанда мұның өзі “Ол(Пушкин) мәдениет қазынасынан жаңа бір заманды бастап келіп кірді… Оның ықпалымен жаңа бір орта қалыптасты және бұл ықпал әрдайым тарихи перспективалы болды, белгілі бір әдебиеттің бұжан былайғы бүкіл даму жолы үшін құтқарушы ықпал болды” – дейді. Д.Дефоның “Робинзон Крузо”, Ч.Диккенс пен М.Твеннің повестері, Ж.Верннің романдары, Сетон Томпсонның әңгімелері қазақ тіліне аударылып, балалар әдебиетінің қорын молайта бастады. 1936 жылдан 1957 жылға дейін К.Чуковскийдің “Доктор Айболиті”, Н.Некрасовтың “Генерал Топтыгині”, С.Маршактың “Бұл не деген жаңғалағы”, А.Бартоның “Ормандағы жұлдыздары”, В.В.Маяковскийдің “Жақсы деген немене, жаман деген немене?”, “Кім болам?”, Гайдардың “Тимур және оның командасы” кітаптары қазақ тіліне аударылып басылды. Қазақ кеңес балалар әдебиеті өзбек, қырғыз, татар, башқұрт, азербайжан, түрікпен, тәжік, қарақалпақ, дағыстан және т.б. халықтар әдебиеті шығармаларының қазақ тіліне аударылуымен да толығы түсті. Қазақ балалары өзге халықтар әдебиеттерін оқып, олардың өмірімен танысуға мүмкіндік алды. Тәжік жазушысы Садриддин Айнидің “Мектеп” атты өмірбаянық повесі, М.Миршакардың “Алтын қыстақ” атты поэмасы, өзбек ақыны Қуддус Мухаммадидің “Мектеп балалары және көктем”, Эрназар Рузиматовтың “Достық” өлеңдер жинағы, 1960 жылы “Жазушы” баспасынан өзбек жазушыларының балаларға арналған “Сахара самалы” атты әңгімелер жинағы басылып шықты. 1973 жылы түрікпен ақыны Каюм Тангрукулиевтің балаларға арналған өлеңдер жинағы шықты. Қырғыз жазушысы Ш.Айтматовтың “Менің алғашқы мұғалімім”, “Ақ кеме” повестері, “Солдат ұлы” әңгімесі қазақ тіліне аударылып, үлкендермен қатар балалардың да сүйіп оқитын шығармаларына айналды. Қазақ балалары басқа халықтар әдебиетін оқу арқылы олардың тарихымен, әдет-ғұрып салтымен, мәдениетімен танысуға мүмкіндік алды. &&& $$$002-013-100$ Бекіту сұрақтары: 1.Орыс балалар әдебиетінің дамуы 2.Орыс әдебиеттанушылары балалар әдебиеті ерекшеліктері жайында. 3.Орыс балалар әдебиеті шығармалары Негізгі әдебиеттерАхметов Ш. Қазақ совет балалар әдебиеті. А., 1976. Советская детская литература. М. Просвещение. 1978. Под ред. В.Д.Разовой. Дет. литература. М. Просвещение. 1989. Под ред. Е.Е.Зубаревой. жүктеу/скачать 2,32 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|