Кіріспе  Ғылымның салалары  Ғылыми зерттеудің түрлері

Алдымен жұмыс атауы ойластырылады (ол қысқа, анық, жұмыс мазмунына сәйкес болуы керекк, өйткені ол бойынша ғылыми жұмыс пәндік каталатарда жіктеледі). Жұмыс ажауы автордың толық аты – жөні, тегі, және осы жұмысты жазу кезіндегі қызметі, жұмыс жазылған мекеме немесе қала атауы, оны хаттауу жылы, жетекшінің қызметі және шені, фамилиясы көрсетілетін ең бірінші бетіне жазылады.

Кейде ғылыми жұмысты хаттау кезінде аяғы сөз болудің қажеті болады. Онда ғылыми жұмыстың құралуындағы сыртқы шарттар мазмундалады: оның шығуы не себепті жұмыс қашан және қай жерде орындалған, жұмысты орындау қатысқан ұйымдар мен тұлғалар айтылады.

Қысқаша кіріспеде автор оқырманға проблемалар туралы айтады, мәліметті жақсы қабылдауға үшін зерттеудің негізгі сұрағын береді. Мұңдай кіріспеде проблеманың мәні, оның актуалдығы, ғылыми жұмыс жазу кезіндегі автормен қойылған мақсаттар мен есептер, осы кездегі проблема жағдайы анықталады. Бұл кезде ғылыми жұмысының келесі бөлімдерінде айтылатын фактілер мен қорытындыларды қозғамаған жөн.

Кіріспеден кейін қарастырылатын сұрақ бойынша әдебиетінің қысқаша тізімі беріледі. Бұл кезде маңызды әдебиетті басқаларынан бөліп алған маңызды. Ол оқырмандар үшін үлкен мән береді. Өйткені бұл олардың жұмыс жаздыруда жалпы құрылысты анықтауға мүмкіншілік береді. Жұмысының негізгі мазмұнына зертудің мәліметтері, әдістері, тәжіриб/к мәндері жалпылаулар және қорытындылар кіреді. Бұл бөлімді жазған кезде бірінші ретте оқырманды қызықтыратын сұрақтарды түсіну керек және соған сәйкес оларға толық қанағаттаңдыратын жауан беру керек. Жазбада қолданылатын сөздердің және сөйлемдердің дәлдігіне аса мән берген жөн, оларды екі ойлы түсінудің мүмкіндігін болдырмау керек.

Хаттауға қойылатын талаптар ҚазҰТУ-да мәтіндік жұмысынды хаттау ұйымның стандарт талаптарына сәйкес ЛТП 164 – 08 – 098 бойынша орындалуы керек. Оқулық жұмыстарынаң мәтіні қолжазбалық немесе машиналық әдіспен орындалуды конкурстық, зерттеу жұмыстары тек қана машиналық тәсілмей орныдалу керек.

Екі жағдайда да мәтін мест 2,301-68 бойынша А4(210*297) форматты ақ қағазда жазылады, қажет болған жағдайда үлкен кестелер және суреттер А2 (420*524) үлкен форматтарда беріледі. Мәтіндік бөліктерінің қағаз беті рамкалармен шектелмейді.

Бірінғай мәтін үшін қағаздың 4 жағында орын калдырылады. Олардың өлшемдері:

Сол жағында – 30 мм кем емес;

Оң жағында – 10 мм кем емес;

Үстінде – 20 мм кем емес;

Астында – 20 мм кем емес.

Жолдар арасындағы қашықтық 1,5 интервал жолдар арасындағы қашықтықты 1 интервалға дейін тек кесте жолдарда ғана болады. Абзацтың мөлшері барлық мәтін бойынша 15-17 мм.

Компьютермен теру кезінде А4 форматтың бетінде 60-62 символы бар немесе “Word 6.X” редакторымен графикалық теруде 12 – 14 шрифтпен 42 жолды болуы керек. Жол аралық интервал таңдап алынған шрифтқа байланысты таңдау алынады.

Машиналық жазбанын қалдырылған болуындарда қолмен сызбалық шрифтпен қаратүсті сиямен немесе тушпен жазуға руқсат етіледі.

- Жазу машиналарының теру шрифттерінде жоқ белгілерді әріптерді символдарды;

- Формуларды;

- Шет тілдегі сөздерді.

Хаттау үрдісінде табылған қателер немесе басқа жанылыстар машинкада немесе қолмен (қара түсті сиямен немесе тущпен) түзетілуі керек. Бір бетте 5 қатеге дейін түзетуге болады.

Қолжазбамен орындау кезінде жұмыс қара, көк көгілдір түсті сиямен/пастамен жазылған анық түсінікті жазумен беріледі. Егер студент мәтінді анық түсінікті жазумен жаза алмаса, онда жұмыс МЕСТ2.304 – 68 бойынша әріп биіктігі 2,5 мм-ден кем емес сызбалық шрифтпен жазылуы керек.

Қолмен жазылған мәтінің жолдар арасындағы қашықтығы 10 мм – ден кем болмауы керек. Ал абзац мөлшері барлық мәтін бойынша 15 – 17 мм.

Парақ нумерациясы жұмыстың барлық беттері ең бірінші бетінен бастап, ерекшеліктері мен қосымшаларын қосқандағы реттік нумерациясы болуы керек. Парақ номері жоғардағы оң жақ бұрышында нүктесіз жазылады.

Титульдық бет кез келген ғылымы жұмысының 1 – ші беті болып таблица. Бірақ оның номерін қоймайды.

Парақтарды нөмерларда литерлік қосымшалар (2А, 3А, 7А) қойылмайды. Жұмыс мәтіні қысқа әрі нақты болуы керек және әртүрлі талқылаулар болмауы керек.

Ғылыми жұмыс мәтінінде мыналар болмауы керек:

- Түсінік үшін мағынасы бойынша жақын әртүрлі ғылымы техникалық терминдерді сонымен қатар орыс тіліндегі терменмен сөзге тең шетел сөздері мен термендердің болуы физикалық шама бірліктерінің белгілерінін қысқарту, жанындағы кестегі формаға кіретін физикалық шама бірліктерінен басқа;

- Орыс орфографиясымен, пунктуациясымен онымен қатар МЕСТ7.12 – 93 бойынша ережемен орнатылғандардан басқа, қысқартылған сөздерді қолдау;

- Мәтінде математикалық (-) таңбанын теріс мәнді шамалар алдында қолдану (-) танбаның орнына («минус») сөзін жазу керек.

- Математикалық белгілерді сансыз қолдану, мысалы: < (кіші немесе тең), > (үлкен немесе тең), № (номер), %(пайыз) тағы басқа;

- Тіркеу номері жоқ стандартар индексін (МЕСТ, ОСТ, СТ РК, СТП) қолдану.

Бір параметірінің физикалық шама кірлігі бір жұмыс шегінде турақты және МЕСТ 8.417-81 (СТ СЭВ 1052-78) сәйкес келуі керек.

Қайта енгізілген терминді немесе түсінікті толық түсіндіру керек. Бәріне мәлім және арнайы терминдер мен түсініктерді ашу міндетті емес, өйткені ғылыми жұмыс оқырманды мамандар үшін дайындауға арналады.

Сандық мәлімет, егер ол болса дәлдікті орындау кезінде (кесте, диаграмма, график түрінде) көруге ыңғайлы формаларда беріледі. Егер де қаңдай да – бір сандық материалды анықтаның және дәлдің қажетті матеерінсіз мәтіннің өзінде мазмундауға болса, онда кестелік түрде берудің қажеті жоқ. Сонымен қатар кестеге барлық жолдарға бірдегі сандармен өрнектелетін шамаларды енгізу қажет емес. Барлық формулалар, егер олар құжатта біреуден артық болса араб сандарымен белгілейді және нарақтың оң жағында, формула деңгейінде жақша ішінде көрсетеді, мысалы: S=V*T (1).

Бөлім шегінде формуларды номерациялауға о/да. Бұл жағд/да формула номері бөлім номернен және арасында нүктемен ажыратылған форманың номерациясы міндетті болып табылады.

Кестелер МЕСТ 7.32-91 және МЕСТ 2.105-95 талаптарына сәйкес хатталады «кесте» сөзі жазба әріппен бастайды. Тақырыптама астын сызбайды «кесте» сөзін жоғары сол жақ бұрышына жазады. Кесте номерінен кейін жазбаша әріптермен кестенің атауы жазылады мыс: 1 + кесте – Болат және қорытпа маркалары. Егер мәтінде бір кестеден көп болса, оларды араб сандарымен құжат шегінде номерлейді. Кесте номерациясын бөлім шегіне дейін жүргізуге болады. Бұл жағдайда кесте номері бөлім номерінен және кестенің реттік номерінен тұрады және олар нүктемен ажыратылады. Құжаттың барлық кестелерінде құжат мәтінінде сілтемелер болуы керек, сілтеу кезінде «кесте» деген сөзді оның номерін көрсетіп, жазу керек.

Кестені басқа бетке көшірген кезде тақырыптаманы тек бірінші бөліміне жазады, ал басын жоғары сол жақ бұрышында да жазады: «1 кестенің жалғасы».

NN тізбегін кестеге қоспайды, көрсеткіш номерациясы жанында көрсетіледі.

Кестеге бөлек «өлшеу бірліктері» тізбегін енгізуге болмайды, ал кесте жанындағы сәйкес жолда көрсету керек.

Тізбектің және жолдардың номерациясын тек оларға сілтеме беру қажет болған жағдайда ғана береді.

Мәтінде кестені оған сілтеме бергеннен кейін бірден жазады, қажетті жағдайда келесі бетте көрсетеді.

Иллюстрацияларды (сүреттер) ғылыми жұмыстарда кең қолданылыды. Иллюстрация ретінде графиктер, суреттер, сызбалар, диаграммалар эскиздер және тағы басқа жатады. Олардың барлығы суреттер деп аталады және құжат шегінде номерленеді.

Бөлім шегінде нумерациялауға болады. Бұл жағдайда суреттің номері бөлім нөмерінен және нүктемен ажыратылған суретінің реттік номерінен тұрады. Қажет болғанда иллюстрацияның атауы және түсініктемесі болуы мүмкін (сурет асты жазбасы). МЕСТ 2.105-95 мемлекет аралық стандартқа сәйкесті суретінің атауы мен номері түсініктеменің астында жазылады.

Диаграммалар мен графиктер анық, көрнекті болуы керек.

Өлшеу бірліктерін келесі тәсілдердің бәрімен салу керек:

- Сыңғы және оның алдындағы шкала арасында; орын жетпеген кезде соңғының алдындағы санды салмауға болады;

- Үтірден кейінгі айнымалы тама/ң атауымен бірге;

- Соңғы саннан кейінгі шкала соңында айнымалы шамасының бөлшек жүріндегі белгілеуімен бірге, оның алымында айнымалы шаманы белгілейді, ал бөлімінде өлшеу бірлігін белгілейді.

Бұрыштарды өлшеу бірліктерін сурет-шкаланың соңғы санында салуы керек (минутта, секундта, градуста).