Кіріспе диссертациялық жұмыстың өзектілігі
Диссертациялық жұмыстың көлемі мен құрылымы
жүктеу/скачать 314,74 Kb.
|
Диссертация по новому (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- 1 ӘЙЕЛ ҚЫЛМЫСТЫЛЫҒЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ 1.1 Әйел қылмыстылығының пайда болуы мен дамуы
| Диссертациялық жұмыстың көлемі мен құрылымы. Диссертациялық жұмыс өз мақсатына толық жеткен және аяқталған болып табылады. Жұмыс: кіріспеден, екі бөлімнен, алты бөлімшеден, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ӘЙЕЛ ҚЫЛМЫСТЫЛЫҒЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ 1.1 Әйел қылмыстылығының пайда болуы мен дамуы Әйелдер қылмыстылығы барлық құқыққы қайшы мінез-құлыққа тиесілі белгілермен қатар, соңғы әлемдік тенденцияларды ескере отырып, қылмыстың осы санатын қылмыстың салыстырмалы түрде тәуелсіз элементі ретінде бөлуге және қарастыруға мүмкіндік беретін белгілі бір ерекшеліктермен де сипатталады. XV-XVI ғғ. қоғам, мемлекет және шіркеу тарапынан әйелдерге деген назардың артуы әйел жынысты адамдардың қылмыстылығы мен криминогендігінің өсуімен түсіндіріледі. Әйелдің қанды қылмыс жасауының мысалы – Венгр графинясы Эржебет Баторидің (1560-1614) жүздеген адамдарды өлтіруі [1]. Венгр графинясы көптеген жас қыздарды өлтіргені үшін тарих беттерінде аты қалып қойған. Сонымен қатар әйелдер жасаған кісі өлтіру саны бойынша Гиннестің рекордтар кітабына енген. Оның құрбандарының шамамен саны 650 адамды құрады. Тарихи дереккөздерден белгілі болғандай, Батори жәбірленушілердің кітабын жүргізді, бірақ ол тергеу барысында табылған жоқ. Батори пәк қыздардың қаны оның терісін жасартатынына сенімді болды және ол үшін қыздарды азаптаумен айналысты. Эржебеттің сериялық кісі өлтіру кезіндегі қатыгездігі 300-ден астам куәгерлердің, жәбірленушілердің және жас қыздардың денелерінің айғақтарымен дәлелденді. Сондай-ақ, XVIII ғасырдың ортасында Францияда Женевьева де Сез әйелдерге қарсы бірқатар қылмыстар жасаған болатын. Қылмыстың себептерін түсіну үшін оның өмірінің тарихына жүгіну керек. Францияның оңтүстігінде Женевьева де Сез күйеуі Франсуа де Сезпен бірге үй-жайда тұрды. Женевьева мойынсұнғыш және ұяң әйел болды, үй шаруашылығын басқарды. Франсуа көпшіл адам болған және әйелдер қоғамын жақсы көретін, әрі махаббат романдарына беріліп кететін. Франсуаның әр романынан кейін қорқынышты оқиға орын алатын: белгісіз адам Франсуаның дос қызының өмірін қиятын. Осы жағдайға байланысты Парижден тергеушілер келіп, бірқатар кісі өлтіргені үшін кінәлі тұлағны іздеді. Кісі өлтіруші ретінде Женевьева айыпталды, ол сотта қызғаныштан кек алу себебінен қылмыс жасағанын мойындады. Заңсыз әрекеттері үшін Женевьев алаңда көпшілік алдында өлім жазасына кесілді [2]. Жоғарыда аталған өрескел мысалдарға қарамастан, соңғы уақытқа дейін заңгер ғалымдар мен құқық қорғау органдарының қызметкерлері әйелдер жасаған қылмыстардың аздығына сілтеме жасай отырып, қылмыстардың жалпы жиынтығында бұл мәселені қарастырмаған болатын. Субъектісі әйелдер болып табылатын қылмыстар үлкен қоғамдық қауіп төндірмейді және елдегі криминогендік және жалпы әлеуметтік жағдайға айтарлықтай әсер етпейді деп есептелді. Соңғы екі онжылдықта ғана әйелдер қылмыстылығы тәуелсіз проблема ретінде қалыптаса бастады. Оның пайда болуы криминология ғылымының даму логикасымен ғана емес, сонымен бірге қоғамдық практиканың қажеттіліктерімен, ең алдымен әйелдердің қылмыстық әрекеттерінің ауқымы мен қауіпті салдарымен анықталады. Айта кету керек, қазіргі Қазақстан ғылымының көптеген салаларында адамның жеке басын зерттеу мәселелеріне қатысты зерттеулердің гендерлік белгілері бойынша құрылымдық бөлінуіне тиісті көңіл бөлінбейді. Жеке тұлғаның жыныстық ерекшелігіне байланысты мәселелер тек құқықтық жағынан ғана емес, психологиялық және педагогикалық аспектілерде де зерттелмеген. Көптеген зерттеушілер адамның жынысы сияқты маңызды физиологиялық ерекшелікті бағаламайды, әдетте, бұл дәстүрлі түрде ерлердің қасиеттері мен мінез-құлық принциптері әмбебап деп қабылданады, ал әйелдердің функционалдық, психологиялық, әлеуметтік ерекшеліктері олар жасаған қылмыстарды зерттеу кезінде ескерілмейді, бұл сөзсіз осы қылмыстардың алдын-алу сапасына әсер етеді. Егер біз әйелдер қылмысының даму тарихын қадағалайтын болсақ, онда әйелдер қылмыстарының салыстырмалы түрде тұрақты деңгейі, ер адамдар жасаған қылмыстар деңгейінен едәуір төмен екендігін байқаймыз. Көптеген зерттеушілер осы фактілердің түсіндірмесін үш фактор арқылы береді: биологиялық, әлеуметтік, моральдық. Моральдық теория жақтаушыларының пікірінше, әйел-қылмыскерлердің аз саны олардың қатыгездігінің төмендігі мен жоғары моральдылығымен түсіндіріледі, бұл «жыныстардың рухани қасиеттерін салыстыру нәтижесінде әйелдердің қылмыстарды жасаудағы қажеттілігінің аздығын тікелей растайды». Үндістанда алкогольді ішетін әйелдер қатты жазаланды, сондықтан маскүнемдікке ұшыраған брахминнің әйелі үйден қуылды, ал оның маңдайына шарап ішкен ыдыс ыстық темірмен жағылды. Африкада күйеуінің құпияларын естіген әйел құлағынан және ол құпияны айтып қойған жағдайда аузынан айырылатын. Ол кезде тағы бір ауыр қылмыс неке адалдығын бұзу болып саналды. Барлық қарабайыр халықтар үшін үйленген әйелдің неке адалдығы оның тазалық заңдарын емес, ерлердің құқықтарын бұзуы ретінде қарастырылады. Готтентот заңдары бойынша күйеуі оның рұқсатынсыз ерлі-зайыптылыққа опасыздық жасаған әйелін өлтіруге құқылы болды. Сиқыршылық пен зұлым рухтарға деген құштарлық орта ғасырларда әйелдердің ең ауыр қылмысы болып саналды. Қазіргі уақытта, әрине, сиқыршылық деп истеросепилепсиядан басқа ештеңе түсінілмейтініне ешкім күмәнданбайды. Орта ғасырларда Еуропада әйел туралы ол азғырулар мен жамандықтың негізі деп және еркекке қарағанда төмен болмысқа теңестірілді деген пікір қалыптасты. Бұл ұстаным шіркеу мен жоғары діни қызметкерлерден шыққан. Сонымен қатар, таптық құрылым да маңызды рөл атқарды. Қарапайым әйелдер мен басыбайлы әйелдреге қарағанда асыл тұқымды әйел үлкен құқықтарға ие болды. Дегенмен ортағасырлық Еуропадағы ерлердің көп бөлігі әйелдерді екінші сұрыптағы тірі ағзаға теңеп оларды кемсіткен болатын [3]. XIV ғасырдың Англияның бірқатар аудандарында әйелдер қылмысын зерттеген Б. Ханауолт осы кезеңдегі ерлер мен әйелдер қылмыстары санының арақатынасын 9:1 деп анықтады. Зерттеулерде әйелдер қылмысының үлесі іс жүзінде жоғары болды деген көзқарас кең таралған, алайда әйелдер жасаған қылмыстарды жасыру оңайырақ болды. Мысалы, соттарда анасының баласын өлтіру бойынша істер жиі қаралмады, ал бұл көп жасалған қылмсыстардың бірі болды. Б. Ханауолт салған ағылшын әйелдерінің қылмыстарының суреті басқа аймақтар үшін де тән. Әйелдер арасында ең көп кездесетін қылмыс – ұрлық болды, әсіресе ұсақ-түйек. Сот есептеріне сәйкес, ұрланған объектілердің арасында тамақ, киім, құрал-саймандар, ақша, үй жануарлары болды. Бұл қылмыстардың көпшілігі кедейлік пен аштық қасіретінен жасалған – мәселен, көп жағдайда әйелдер өз көршілерінің бақшасынан көкөністерді ұрлады деп айыпталған [3]. Орта ғасырларда сиқыршылық негізінен әйелдер жасаған қылмыс болып саналатыны белгілі. «Император Чарльз V Қылмыстық-сот кодексінде» (Каролина) туыстарының, таныстарының, көршілерінің жасырын күдіктері сиқыршылық пен мыстандыққа күдік тудырғандығы атап өтілді. Соттар сиқыршыларды айыптаудың дұрыстығын тексеруге мәжбүр болды, көбінесе қауесеттер жеткілікті болды, куәгерлер де соттарға шақырылды [4]. Каролинаның нормалары бойынша егер кез-келген адам сиқыршылық арқылы адамдарға зиян немесе залал келтірсе, онда ол өлім жазасына кесілуі керек және бұл өлім жазасы өртеу арқылы жасалуы керек болды. Егер кімде-кім сиқыршылықпен айналысса, бірақ бұл ешкімге зиян тигізбесе, онда ол істің мән-жайларына сәйкес басқаша жазалануы керек, ал судьялар істің мән-жайын пайдаланып, заңтанушылардың кеңестеріне сәйкес ондай адамдарды елден шығарыуы керек; құлағын кесіп тастау, шыбықтармен кесу немесе басқа жаза қолданылуы мүмкін. Каролинаның нормаларын зерттеу кезінде әйелдердің нәрестені өлтіргендігі үшін қылмыстық жауапкершілігін қарастыратын бөлек бап бар екендігі атап өту қажет. Каролинаның қалған нормалары жынысына қарамастан барлық қылмыскерлерге қатысты болды. Өмір сүруге қабілетті және қалыптасқан мүшелері бар баласын қаскөйлікпен, жасырын және өз еркімен өлтірген әйел, әдет-ғұрып бойынша, тірідей көміліп, бағанамен тесілген. Жазалар қылмыстың ауырлығына байланысты болды: әйел үшін төменгі деңгейдегі ең жеңіл жаза – айыппұл салынды. Тұрмысқа шықпаған әйел өзі үшін айыппұл төледі, ал күйеуі болған жағдайда ер адамы төледі. Егер әйел немесе оның күйеуі ақша төлей алмаса, онда олар қоғамдық масқара рәсімімен жазаланды. Мысалы, Францияның солтүстігінде жексенбі күні көптеген адамдардың қатысуымен «мылжың» немесе «тым көп сөйлейтін» әйелдер шіркеудің айналасында жүрді; жазаланатындар бір көйлек киіп, салмағы бойынша үлкен мөлшерде тас ұстады. Шіркеу сотында неке адалдығы үшін ер мен әйеліне тең жаза қолданылды; дегенмен, әдетте, әйел қаттырақ жазаланды [5]. Неғұрлым ауыр жағдайларда жаза еркек пен әйел үшін бірдей ауыр болды – алғашқы ұрлық үшін құлақты кесуден бастап, мысалы, күйеуін өлтіргені үшін өлім жазасына дейін. Бірақ егер көп жағдайда ерлер мен әйелдер үшін жазалау тәртібі бірдей болғанымен, соңғысын түрмеде ұстау шарттары әлі де жұмсақ болды. Францияда XIV ғасырда әйелдер үшін арнайы түрме салынды; Англиядағы кейбір түрмелерінде ерлер мен әйелдер бөлек ұсталды. Сол секілд, өлім жазасына сотталған әйел адам жүкті болған жағдайларда, үкімді кейінге қалдыру процесі жүзеге асырылды. Сонымен, орта ғасырларда әйелдің, ең алдымен, үйленген әйелдің құқықтық мәртебесінің төмендігі оны тек жеке өмірге итермелегенін атап өтеміз, дегенмен әйелдің өзін қоғамдық салада, әсіресе экономикалық қызметте жүзеге асырудың нақты мүмкіндіктері заңмен қарастырылған мүмкіндіктерден едәуір кең болды. ХІХ ғасырдан бастап әйелдер қылмысы мәселелерін зерттеуге назар аударылды, бұған осы тақырыпқа арналған зерттеулер дәлел бола алады. XIX ғасырда криминологтар негізінен тек «әйелге» тән болатын бірқатар қылмыстарды анықтады. Олардың қатарына анасының баласын өлтіруі, күйеуін өлтіру, өртеу кірді – мұндай қылмыстардың барлығы ең алдымен әйелдің қоғамдағы тәуелді және тең емес жағдайын көрсетті. Қарақшылық, тонау, отбасынан тыс кісі өлтіру, сондай-ақ мемлекеттік қылмыстар, ұрлау, жалған ақша белгілерін жасау және т. б. сияқты қылмыстар толығымен «еркектерге тән» болды. Ч. Ломброзо, Э. Ферреро, Π.Н. Тарновская және XIX–XX ғасырлардағы басқа криминологтар биологиялық теорияның өкілдері болды. Олар әйелдер қылмыстылығын зерттеген кезде әлеуметтік факторды жоққа шығармады, керісінше олар мұны әйелге табиғи түрде өзіне тән қылмыстық қасиеттері мен ерекшеліктерді анықтауға көмектесетін сыртқы фактор деп санады. Атақты орыс криминологы И.Я. Фойницкийдің – ХІХ ғасырдың өкілі – айтуынша, қазіргі Еуропада әйелдер қылмыстың 20%-на дейін жасаған және түрме халқының шамамен 10-16%-ын құраған [6]. Әйелдер қылмысының құрылымы ерлер құрылымынан тек сандық жағынан ғана емес, сонымен қатар сапалық жағынан да ерекшеленді. Бельгиялық математик және статист Ламбер Адольф Жак Кетле өз еңбектерінде әйелдің шектеулі құқықтық мәртебесіне, сол кездегі әйелдің қоғамдық өмірінен бөлінуіне байланысты барлық қылмыстардың ішінде әйелдер жасаған қылмыстардың аз бөлігін түсіндірді. Революцияға дейінгі Ресейдегі әйелдер қылмысы саласындағы зерттеушілер И.Я. Фойницкий, С.В. Познышев, В.Ф. Чиж әйелдер қылмысы туралы білімде қоғамның әлеуметтік жағына және осы қоғамдағы әйелдің әлеуметтік рөліне көп көңіл бөлді. XIX ғ. және ХХ ғ. Бірінші жартысында әйелдер қылмысы статистикалық заңдылықтары бар әлеуметтік құбылыс ретінде зерттеле бастайды. Криминолог М.Я. Гилинский қазіргі уақытта әйелдер қылмысы қылмыстардың жалпы санының шамамен 11-15% құрайды, ал еуропалық өркениет елдерінде, соның ішінде АҚШ-та тұтқындалған әйелдердің саны орташа есеппен 5% құрайды [7]. Уақыттың осы кезеңінде әйел қылмысы қылмыс субъектісінің жынысы сияқты критерий негізінде бөлінетін қылмыс түрі болып табылды. Соңғы онжылдықтар ішінде, уақытша кезеңге байланысты әйелдердің әлеуметтік жағдайының айырмашылығына қарамастан, әйелдердің қылмысы ерлердің қылмысынан орташа есеппен 6 есе төмен болып қала берді. Әйелдер қылмысындағы өзгерістер әрқашан ер адамдар жасаған қылмыстардың сипатындағы өзгерістермен сәйкес келе бермейтінін ескермеуге болмайды. Сондықтан әйелдер қылмысының құрылымы әйелдерге тән қылмыс түрлерімен анықталады. Осылайша, реформалар жылдарында ерлер мен әйелдерде ауыр зорлық-зомбылық пен пайдакүнемдік қылмыстың жоғары өсуі байқалды. Елдегі өзгерістер әсіресе әйелдердің зорлық-зомбылығына әсер етті. Бұрын мұндай қылмыстар отбасылық негізде жасалған. Әйелдер арасындағы зорлық-зомбылықтың жиі кездесетін көріністері көбінесе олардың жеке өміріндегі тәртіпсіздіктердің салдары, негізінен еңбекке жарамсыздықтан туындайтын отбасын материалдық қамтамасыз ету мәселелерін шешу әрекеті болып табылады. Зорлық-зомбылық қылмыстары көбінесе сотта жеңілдететін жағдайларды таба алмайды. Әйелдер жасаған қылмыстарда көбінесе мінез-құлықтың пайдакүнемдік-зорлық-зомбылық мотивтері көрінді. ХХ ғасырдың 90-жылдарында әйелдер жасаған бопсалау мен ұрлықтың өсуі байқалды. Мәселен, ұрлық жасаған барлық адамдар арасындағы әйелдердің үлес салмағы 1991 жылғы 9,6%-дан 1995 жылы 13,1%-ға дейін ұлғайды. Осы кезеңде 5 жыл ішінде әйелдердің ұрлық жасауы осы қылмысты жасаған барлық адамдар арасында орташа есеппен 10% құрады [7]. В.Н. Кудрявцев атап өткендей, «қылмыстық статистикада ерлер арасындағы қылмыс халықтың әйелдер арасындағы қылмыстан 8-10 есе жоғары екендігі бұрыннан белгілі. Алайда, жыныстық айырмашылықтар тек биологиялық қана емес, сонымен бірге әлеуметтік сипатқа ие, сондықтан қылмыстық статистиканың бұл деректерін тек биологиялық гендерлік айырмашылықпен түсіндіру дұрыс болмас еді. Жыныстардың биологиялық дамуы әлеуметтік факторлармен делдал болғандықтан, ерлер мен әйелдердің психологиясының әр түрлі қалыптасуында жетекші рөл атқарады» [8]. Жыныс – ең күрделі және көп мағыналы ғылыми категориялардың бірі. Жалпы алғанда, бұл сөз өзара қарама-қайшы генеративті (лат. genero – мен туамын, шығарамын) және олармен байланысты белгілердің жиынтығын білдіреді. Ұзақ уақыт бойы адамның жынысы біртұтас және бір мәнді болып көрінді. Алайда, ХХ ғасырда жыныс – бұл күрделі көп деңгейлі жүйе ретінде анықталды, оның элементтері әр түрлі уақытта, жеке дамудың әртүрлі кезеңдерінде қалыптасады. Осының нәтижесінде жыныс категориясын бірқатар бөлшек ұғымдарға бөлу қарастырылды: хромосомалық жыныс, ішкі және сыртқы морфологиялық жыныс, репродуктивті жыныс және т.б. Бала туылғаннан кейін жыныстық саралаудың биологиялық факторлары әлеуметтік факторлармен толықтырылады: жаңа туған нәрестенің жыныстық келбеті негізінде оның азаматтық (паспорттық немесе аскриптивті, яғни тіркелген) жынысы анықталады, оған сәйкес бала тәрбиеленеді және т.б. осы жағдайлардың барлығы баланың өмірлік тәжірибесіне және оның «мен» бейнесіне байланысты, нәтижесінде ересек адамның соңғы жыныстық және сексуалдық сәйкестігі қалыптасады. ХХ ғасырдың алғашқы екі онжылдығында ерлер мен әйелдердің психологиялық ерекшеліктерін бірнеше зерттеулер әдетте «гендерлік психология» (психология) айдарына алынды, және «жыныс» көбінесе сексуалдылықпен анықталды. 1930-1960 жылдары «жыныстық психологияны» «жыныстық айырмашылықтар психологиясы» (sex differences) алмастырды. Бұл айырмашылықтар енді жыныстық қатынасқа түспеді, бірақ көбінесе туа біткен, берілген табиғат деп саналды. 1970 жылдардың аяғында зерттелетін психологиялық құбылыстардың шеңбері кеңейіп, биологиялық детерминизм әлсіреген сайын, бұл термин жұмсақ болып өзгерді – «гендерлік айырмашылықтар» (жыныстық байланысты айырмашылықтар), бұл айырмашылықтардың биологиялық негізі болмауы мүмкін деген болжам жасалды [9]. Тиісінше, ерлер мен әйелдердің қасиеттері туралы идеялар, сондай-ақ оларды анықтау жолдары өзгерді. Белгілі болғандай, «еркектік» және «әйелдік» туралы нормативтік идеялар белгілі бір шындықты көрсетсе де, тұтастай алғанда қоғамдық сананың таптаурындарынан ғана тұрады. Мәселенің күрделенуі ғылымнан терминологиялық нақтылауды қажет етті. 1960-1970 жылдары ерлер мен әйелдер арасындағы қарым-қатынастың әлеуметтік-психологиялық аспектілері «жыныстық рөл», «жыныстық рөлдік күту», «жыныстық сәйкестілік» сияқты ұғымдардың көмегімен сипатталды. Бұл терминдер табиғи емес, әлеуметтік, интерактивті қатынастар, нормалар және т.б. туралы нақты айтылған. Дегенмен «жыныс», «жыныстық» сөздері өз кезегінде теріс ұғымдар мен ассоциацияларды тудыртты [10]. Осы ассоциациялардан арылу және биологиялық редукционизмді еңсеру үшін ғалымдар ғылымға «гендер» (ағылш. gender, лат. gens – тек) термині енгізілді. Ағылшын тілінде бұл сөз жынысқа ешқандай қатысы жоқ грамматикалық текті білдіреді. Танымал нанымға қайшы, «гендер» сөзін мінез-құлық ғылымына американдық феминистер емес, көрнекті сексолог Дж. Мани (1955) ұсынған болатын. Ғалымға гермафродитизм мен транссексуализмді зерттеуде жынысты фенотип ретінде жыныстық, жыныстық-эротикалық және жыныстық-прокреативті қасиеттерден ажырату қажет болды. Содан кейін оны әлеуметтанушылар мен заңгерлер қабылдады. Психология мен сексологияда «гендер» кең мағынада қолданылады, бұл еркектік және феминизммен байланысты және ерлерді әйелдерден ерекшелейтін (бұрын жыныстық қасиеттер немесе айырмашылықтар деп аталған) кез-келген психикалық немесе мінез-құлық қасиеттерін білдіреді. Әлеуметтік ғылымдарда (әсіресе феминизмде) «гендер» «әлеуметтік жынысты», яғни биологиялық жыныстық айырмашылықтарға емес, қоғамның әлеуметтік ұйымына тәуелді ерлер мен әйелдердің әлеуметтік детерминистік рөлдерін, жеке басын және қызмет салаларын білдіретін тар мағынаға ие болды [11]. Гендерлік зерттеулерде басты орын ерлер мен әйелдердің әлеуметтік теңсіздігі мәселесі болып табылады. Қазіргі гендерлік теория белгілі бір әйелдер мен ерлер арасындағы белгілі бір биологиялық, әлеуметтік, психологиялық айырмашылықтардың болуына қарсы тұруға тырыспайды. Ол тек айырмашылықтар фактісі олардың әлеуметтік-мәдени бағалауы мен түсіндірмесі сияқты маңызды емес деп санайды. Гендерлік тәсіл ерлер мен әйелдер арасындағы биологиялық немесе физикалық айырмашылықтар емес, қоғамның осы айырмашылықтарға беретін мәдени және әлеуметтік маңызы бар деген идеяға негізделген. Гендерлік зерттеулердің негізі ерлер мен әйелдер өмірінің мәртебелеріндегі, рөлдеріндегі және басқа аспектілеріндегі айырмашылықты сипаттау ғана емес, гендерлік рөлдер мен қатынастар арқылы қоғамда бекітілген билік пен үстемдікті талдау болып табылады. Ерлер мен әйелдердің әлеуметтік мінез-құлқындағы ең айқын айырмашылықтар агрессивті реакциялар мен әрекеттерге қатысты. Ерлердің әйелдерге қарағанда агрессивті екендігі туралы көптеген дәлелдер бар. Ер адамдар ашық физикалық агрессияға жүгінеді. Әйелдер агрессияның әртүрлі жанама көріністерімен сипатталады. Әйелдер агрессияны ашуланшақтық пен стресстен арылудың құралы ретінде қарастырады. Дегенмен авторлар тобы (Е. Дзюман және т.б.) атап өткендей: «соңғы онжылдықтарда дәстүрлі криминологиялық теориялардың әйелдер қылмысына қолданылуы туралы қызу пікірталас болды, өйткені олардың көпшілігін ер қылмыс құбылысын түсіндіру үшін ер криминологтар жасаған». Осыған байланысты, қазіргі уақытта үш негізгі көзқарас қалыптасты: - «гендерлік теңдік» теориялары қылмыс деңгейін анықтайтын факторлар гендерлік тұрғыдан аз немесе аз бейтарап деп тұжырымдайды; - гендерлік-спецификалық теориялар, оған сәйкес гендер – бұл фокустық күштің бір түрі, макро деңгейде әрекет ететін ерлер мен әйелдер үшін әр түрлі, яғни қылмыстың себептері жалпы болып табылады және оны жүзеге асыру тәсілі гендермен анықталады; - ерлер мен әйелдердің өмірі арасындағы терең айырмашылықтар екі жыныстың қылмыстық мінез-құлқының түрлерінде, жиілігінде және контекстінде нақты гендерлік айырмашылықтарды құрайды деп тұжырымдайтын қылмыстың гендерлік теориялары [12] . Сонымен қылмыс сипатындағы гендерлік айырмашылықтарды кем дегенде төрт негізгі элементтің жыныстық айырмашылықтарын ескере отырып жақсы түсінуге болады: 1. Гендерді ұйымдастыру (ерекше нормалар, моральдық даму, әлеуметтік бақылау, аффилиация үрдістері, сондай-ақ репродуктивтік, жыныстық және басқа да физикалық ерекшеліктер). 2. Қылмыстық іс-әрекеттің қол жетімділігі (төменгі сыныптардың сексизмі, қылмыстық дағдыларды игерудің қол жетімділігіндегі айырмашылықтар, қылмыстық топтарға кіру және тиісті ортаға кіру). 3. Қылмыс жасауға ынталандыру (тәуекелге, өзін-өзі бақылауға, пайданы бағалауға, стресс факторларына және қарым-қатынас құндылығына байланысты айырмашылықтар). 4. Құқық бұзушылықтың мән мәтіні (қандай да бір қылмыстар жасалған кездегі нақты мән — жайлар-жүзеге асыру тәсілі, қылмыскер мен жәбірленушінің өзара қарым-қатынасы, қаруды пайдалану). Қазақстандағы қылмыстық бум ғасырлар бойы қалыптасқан көптеген ұғымдарды өзгертті. Әйелдер қылмыстық әлемді жаппай игерді, оны өздері үшін қолайлы ортаға айналдырды. Бүгінгі таңда әйелге деген көзқарас көбінесе қоғамның моральдық жағдайын анықтайды, демек әйелдердің жағдайын жақсарту қоғам алдында тұрған маңызды әлеуметтік проблемалардың бірі болып қала береді. Қорытындылай келе, XIX ғасырдың басынан бастап қоғамның әйелге деген көзқарасы өзгере бастады: әйелдер өздерінің әлеуметтік, саяси, материалдық құқықтар туралы мәлімдеді. Әйел адамның құндылығын, оның сүйіспеншілігінің еркіндігін, әйелдікті тану бүкіл әлемде орын алды, әйел бұдан былай «зат» ретінде есептелмеді. Тарихшылар әйелдердің босатылуының басталуы туралы айтқанда, негізінен экономикалық себептерді көрсетеді. Ағылшын тарихшысы Дж. М. Тревельян капиталистік қатынастардың дамуындағы басты себепті көреді: капиталистік қоғам жұмыс қолын қажет етті, ал әйелдер ерлермен бірге далада және зауыттарда жұмыс істей бастады. Тиісінше, жалақы ала отырып, әйелдер экономикалық тұрғыда тәуелсіз болды [13]. Тарихшы М.Я. Острогорскийдің көзқарасы бойынша XVIII ғасырдың аяғындағы Француз революциясы әйелдер кіретін түрлі бірлестіктердің құрылуына әкелді. Олар осы қауымдастықтарда дауыс беруге дайындалып, тіпті президенттер лауазымын атқарды. Әлемдегі көрсетілген экономикалық жағдай, сондай-ақ әйелдердің құқықтары мен бостандықтарын алуы жалпы әйелдер қылмысына әсер етті [14]. Әйелдер қылмысы, жоғарыда атап өткеніміздей, терең тарихи тамырларға ие және оның дамуы мен тенденцияларына, ең алдымен, қоғамдағы негіздер мен дін әсер етті. Әйелдер қылмысын зерттеу және онымен күресу әйелдер қылмысының тарихи генезисін зерттеусіз мүмкін емес. Шынында да, әйел қылмысына қарсы күрестің жаңа әдістерін қабылдау және енгізу кезінде әйелдің шығу тегі мен оның қоғамдағы қалыптасу кезеңін ескеру қажет. жүктеу/скачать 314,74 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|