Кітап жоғары оқу орындарының филология факультеттерінің сту- денттеріне, мектеп мұғалімдеріне және көпшілік оқырманға арналған

366
Морфология мен синтаксис саласында кірме элементтер арнайы 
іздестіруді, талдауды керек етеді. Біз әзірге даусыз фактілердің бірен-
саранын ғана көрсете аламыз. Олар 
авто, аэро, авиа
сияқты сөзалды 
форманттардың қазақ сөздерімен қолданылуы, мүмкін, ішінара сөз 
құрылымына енгізілгеп морфологиялық жаңалық болар.
1990-2005 жылдардағы лексикалық жаңа бірліктер
«Жаңа сөздер» немесе «лексикалық жаңа бірліктер (единицалар)» 
деген терминнің өзі – шартты, өйткені «жаңа» деп отырғанымыз 
–
бұрыннан бар түбір сөздердің жұрнақтар жалғау арқылы немесе екі 
түбірдің бірігуі, жұптасуы сияқты қосақталу амалы арқылы, я бол-
маса екі сөздің тіркесіп, бір ұғымды атауы, сондай-ақ қысқара, кіріге 
жымдасуы арқылы жасалған түрлері. «Жаңа сөз» деп жүргеніміздің 
бір алуаны 
–
жаңа мағына үстеп, «тонын айналдырып киген» 
байырғы сөздер. Демек, жаңа дегеніміздің өзі 
–
бұрынғы барлардың 
не тұлғасы, не мағынасы құбылған «жаңғырықтары». Бұлардың 
ішінде құлаққа жаңа болып естілетіндер өзге тілден енген неме-
се енгізбек болған сөздер болса, олар да бұрыннан «дүниеде бар» 
(өзге халықтар тілінде) нәрселер екен. «Жаңғырық» деп, әрине, 
жаңа сөздерді қомсытып отырғанымыз жоқ. Олар 
–
естіліп барып, 
өшіп кететін дыбыс жаңғырықтары емес, материалдық дүниелер, 
тілдің сөздік қазынасын молайтатын бағалы «дүниеліктер». Бірақ 
әрбір материалдық болмыс сияқты, өмірге келіп жататын, қолайын 
тауып орнығып қалатын, «мезгілі жетіп» ығысып кететін дүниелер. 
Сондықтан «жаңа сөз» деген ұғымды (категорияны) жатсынбай, 
талдап, тану қажет. Ол үшін осы жұмыстың зерттеу нысандарын 
(тақырыптарын) біршама жүйелеп, мынадай тарамдарға ажыратып 
алу қажет.
Олар:
1) қазіргі қазақ тілінің сөздік қазынасының молаю уәждері, яғни 
жаңа қолданыстардың пайда болу себептері;
2) жаңа сөздердің көздері, яғни қайдан, неден жасалатындығы;
3) жаңа сөздердің тақырыптық топтары (әзірге ең жиі кездесетін) 
және қолданыс орындары;
4) жаңа бірліктердің тұлғалық көріністері, яғни жасалу амалдары;
5) жаңа қолданыстардың әдеби тіл нормасына өту әлеуеті; 
нормалық дәрежеге ие болып, қалыптануы (кодификациясы).
Енді осы тақырыптардың әрқайсысына тіл қозғалысының соңғы 
10-15 жылдық кесігін алып, жеке-жеке тоқталайық.

367

жүктеу/скачать 3,48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: