Экономикалық тиімділікті бағалау

6.6 Экономикалық тиімділікті бағалау

Бірінші жақындағанда жоба бойынша алдағы жұмыстардың көлемі мен құны белгіленгеннен кейін (электрмен жабдықтау сұлбасының таңдап алынған нұсқасы үшін капитал салымының шамасы) жобаға қатысушылардың құрамын, оны қаржыландыру мен іске асыру (құрылыс) көздері мен шарттарын алдын ала анықтау қажет.Осы мәселелерді шешудің нақты жағдайлар мен шарттарға байланысты әртүрлі нұсқалары мен тәсілдері болуы мүмкін. Сыртқы электрмен жабдықтау сұлбасын инвестициялау алдындағы негіздеу бойынша одан әрі есептеу үшін, бұл жағдайда келесі шарттар орын алады деген болжамға сүйенеміз.

Қосалқы станцияның құрылысын қаржыландыруды кәсіпорынның өз

1


𝑛
𝑃𝑉𝐼𝐹 = _{(1 + 𝑅
)}𝑡

1

𝑃𝑉𝐼𝐹 = _{(1 + 0,2)0} = 1

1

𝑃𝑉𝐼𝐹 = _{(1 + 0,2)1} = 0.833

ды.

Түсімдерәртүрлікернеукласынатарифтердегіайырмашылықтанқалыптаса
Таза келтірілген құн (NPV). Бұл есептік уақыт кезеңіндегі ақша

ағынының дисконтталған шамасы мен бастапқы инвестиция арасындағы айырмашылық. Таза келтірілген құн - кумулятивті көрсеткіш, бірақ ол салымдардың үлестік тиімділігін ескермейді, инвестициялардың баламалы құнын анықтайды.

Таза келтірілген құны NPV, мың теңге. келесі формула бойынша есептеледі:

𝑇

1

𝑁𝑃𝑉 = ∑ 𝑃𝑀𝑇 ∙ <sub>(1 + 𝑅

)</sub>𝑡−1 ^{− 𝐾}

𝑡−1 ^𝑛
𝑁𝑃𝑉 = 824 ∙ 0 − 1680 = −1680 млн. тенге

1


𝑛
𝑁𝑃𝑉 = 824 ∙ <sub>(1 + 𝑅

)2−1</sub> − К = 824 ∙ 0.83 − 1680 =

= 683,92 − 1680 = −996,08 млн. тенге

1


𝑛
𝑁𝑃𝑉 = 824 ∙ <sub>(1 + 𝑅

)3−1</sub> − К = 824 ∙ 0.694 − 993,56 =

= 571,86 − 996,08 = −424,22 млн. тенге

1


𝑛
𝑁𝑃𝑉 = 824 ∙ <sub>(1 + 𝑅

)3−1</sub> − К = 824 ∙ 0,579 − 424,22 =

= 477,12 − 424,22 = 52,9млн. тенге

1


𝑛
𝑁𝑃𝑉 = 824 ∙ <sub>(1 + 𝑅

)3−1</sub> − К = 824 ∙ 0.579 − 424,22 =

= 477,12 − 424,22 = 52,9млн. тенге

1


𝑛
𝑁𝑃𝑉 = 824 ∙ <sub>(1 + 𝑅

)3−1</sub> − К =

= 824 ∙ 0,482 + 52,9 = 452,64
Инвестициялардыңрентабельділігі(PVI). Бұл барлық келтірілген (дисконтталған) ақша ағынының инвестициялық шығыстар мөлшеріне қатынасы. Параметр салымдардың меншікті тиімділігін бағалайды.

Инвестициялардың рентабельділігі (PVI) келесі формуламен есептеледі:

𝑃𝑉𝐼 = 1 +

𝑁𝑃𝑉

𝐾
= 1 +

−1680

= 0

1680

𝑃𝑉𝐼 = 1 +

𝑁𝑃𝑉

𝐾
= 1 +

−996,08

1680
= 0,4

𝑃𝑉𝐼 = 1 +

𝑁𝑃𝑉

𝐾
= 1 +

−424,22

1680
= 0,75

𝑃𝑉𝐼 = 1 +

𝑁𝑃𝑉

𝐾
= 1 +

52,9

1680
= 1,03

𝑃𝑉𝐼 = 1 +

𝑁𝑃𝑉

𝐾
= 1 +

452,64

1680
= 1,27

Инвестицияның өтелу мерзімі (РВР). Бұл салынған ақша қайтарылатын кезең, бірақ келтірілген (дисконтталған) табыс есепке алынады.Өтелу мерзімі аз болған сайын, салым тәуекелі аз және инвестициялардың тартымдылығы көп болады.

Тиімділікті есептеудің 6.3 кестеде NPV бірінші оң мәні бойынша анықталады.
6.3 кесте – Тиімділікті есептеу

Годы, tг	К, млн. тенге.	РVТ, млн. тенге.	ДП, млн. тенге.	PVIF	ДС, млн. тенге.	NPV, млн. тенге.	PBP, жыл
1	2	3	4	5	6	7	8
1	-1680	0	--1680	1	--1680	--1680
2		824,05	824,05	0,833	683,92	-996,08
3		824,05	824,05	0,694	571,86	-424,22
4		824,05	824,05	0,579	477,12	+52,9	3,8
5		824,05	824,05	0,482	397,19	452,64
6		824,05	824,05	0,402	331,27	783,91
7		824,05	824,05	0,335	276,06	1059,97
Барлығ ы	-1680	5768	3264,3		1256,64	--743,26

Экономика бөлімінде осы жобаны енгізудің экономикалық тиімділігін есептеу жүргізілді. Жобаны іске асыруға жұмсалатын шығындар 1680 млн.

[8]:

Нысанды пайдалану кезінде келесі қауіпті факторлар орын алуы мүмкін

• 
  ток өткізгіш бөліктерге жанасу кезінде электр тогымен зақымдану;
  
• 
  - кернеу астында қалыпты емес ток өткізгіш бөліктерге жанасу кезінде
  

электр тогының зақымдануы;

• 
  электромагниттік өрістің ағзаға әсері;
  
• 
  ақаулы құрал-саймандармен, жеке және ұжымдық қорғаныс құралдарымен жұмыс істеу кезінде электр тогымен зақымдануы;
  
• 
  жерге тұйықталу кезінде электр әлеуетінің ағу аймағындағы қызмет көрсетуші персоналдың зақымдануы;
  
• 
  -персоналдың биіктіктен құлау мүмкіндігі;
  
• 
  коммутациялық операцияларды жүргізу кезінде персоналды зақымдау мүмкіндігі;
  
• 
  басқа факторлар.
  

Қауіпті факторлардың персоналға әсерін болдырмау үшін келесі іс- шараларды қарастыру қажет [8]:

• 
  персонал электр қондырғыларында жұмыс істеген кезде ҚТЕ-ға сәйкес әрекет етуі тиіс; жыл сайынғы білімді тексеру, Қауіпсіздік техникасы бойынша нұсқаулық жүргізілуі тиіс;
  
• 
  электр өрісінің әсерінен персоналдың болу уақытын шектеу мүмкін болмаған жағдайда жұмыс орындарын экрандау қажет: өту үстіндегі экрандар, басқару шкафтарының үстіндегі күнқағарлар мен қалқалар, 110 кВ АТҚ-дағы ажыратқыштар арасындағы тік экрандар, жөндеу жұмыстары кезіндегі алмалы-салмалы экрандар[8]:
  
• 
  жерге тұйықтау контурын орнату, жабдықты жерге тұйықтау және нөлдеу;
  
• 
  ток өткізгіш бөліктерге дейінгі қашықтықты сақтау;
  
• 
  тиісті оқшаулауды қолдану, ал жекелеген жағдайларда – жоғары оқшаулауды қолдану;
  
• 
  кездейсоқ кернеу астында қалған электр жабдықтарының бөліктерін және желінің зақымдалған учаскелерін сенімді және тез әрекет ететін автоматты ажырату, соның ішінде қорғаныстық ажырату;
  
• 
  әлеуетті теңестіру;
  
• 
  бөлу трансформаторларын қолдану;
  
• 
  тұрақты токтың жиілігі 50 Гц және110 В және одан төмен айнымалы токтың 42 В және одан төмен кернеулерін қолдану;
  
• 
  ескерту сигнализациясын, жазулар мен плакаттарды қолдану;
  

з
_{U =} ^Uпр.доп.

k_п

, В (7.3. )

мұндағы k_п жанасу кернеуінің коэффициенті;

𝑘_п =

М·𝛽

𝑃_в·𝑃_г

√^а·√𝑆

, с. б. (7.4)

Нақты жағдайларда топырақтың салыстырмалы кедергісі тереңдікте бірдей емес. Әдетте, жоғарғы қабаттар үлкен үлес кедергісі бар, ал төменгі ылғалданған қабаттар аз кедергіге ие.

Есептерде көп қабатты топырақ екі қабатты болып табылады: Жоғарғы h₁ меншікті кедергісі Р₁ бар, төменгі р₂ меншікті кедергісі бар. Р₁, р₂, h₁ шамалары k_с маусымдық коэффициентін ескере отырып өлшеу негізінде қабылданады.

р₁ / р₂ (саздақ/қара) = 150 / 40 = 3,75.

р₁ / р₂ қатынасы бойынша М – параметрді анықтаймыз: М = 0,71.

𝛽 =

𝑅_ч

𝑅_ч + 𝑅_с

𝑅_ч

=

𝑅_ч + 1,5𝜌₁

(7.5)

Есептеулерде келесілер қабылданады R_ч = 1000 Ом; R_с = 1,5р_в,с.

𝛽 =

1000

1000 + 1,5·150

= 0,81

ℓ_в – тік жерлендіргіштердің биіктігі, м (ℓ_в = 5 м);

α – тік жерлендіргіштер арасындағы қашықтық, м;

h₁ - салыстырмалы кедергісі бар топырақ қалыңдығы р₁, м (h₁ = 2 м). t – көлденең жерлендіргіштерді орнату тереңдігі, м (t = 0,7 м).

1. 
   сурет - Есептеу торын құру ℓ_прод = 9 · 11 + 8 · 2 – 2 · 2 = 111 м.
   

Саны: h = 6

Көлденең жерлендіргіштердің ұзындығы:

ℓ_прод = а + б + в + г = 8 + 9 + 12,5 + 10,5 = 40 м;
Саны: h = 15

Жерлендіру құрылғысының ауданы:

L_г = h_прод · ℓ_прод · h _попер · ℓ_попер = 6 · 111 + 15 · 40 = 1266 м.;

𝑘_п =

М·𝛽

𝑃_в·𝑃_г

√^а·√𝑆

0,71·0,81

⁼ 5·1266

√^{5 ·} √⁴⁴⁰

= 0,132

𝑅_з ≤

𝑈_з

𝐼_з

, Ом (7.6)

I_з = 0,5 · I_{з п0} = 0,5 · 3478 = 1739 А

3,3

𝑅_з ≤ _1,739 = 1,92 Ом

Табиғи жерлендіргіштердің кедергісін келесідей қабылдаймыз:

R_с = 1,5 Ом;
Есептеу моделіне түрлендірілген күрделі жерге тұйықтағыштың жалпы кедергісін анықтау.

𝑅_𝑐 =

𝐴 · 𝑃_э

+

^{√а 𝐿}г

Р_э

+ 𝐿_в
, Ом (7.7)

мұндағы Р_э – жердің эквивалентті кедергісі, Ом · м [10]: L_в – тік жерлендіргіштің жалпы ұзындығы, м;

L_в = ℓ_в · h_в, м Алынған R₃ мәні R_{3 доп} немесе R _иск кем болу керек.

Жерге тұйықтау құрылғысының нақты жоспары есептік квадраттық

үлгіге айналып түрлендіреді:
√^{𝑆 =} √^{𝐴·𝐵 =} √^{111 · 40 = 66,6 м}
Шаршы жағындағы ұяшықтар саны:

m = 8 деп аламыз.

𝐿_г

m =

^2·√^𝑆

1266

=

2 · 66,6

= 8,5

𝑛_в =
n_в = 53 деп аламыз.

^{4 ·} √^𝑆

=

𝑎

4 · 66,6

= 55,3 дана

5

Тік жерлендіргіштердің жалпы ұзындығы:
L_в = h_в · ℓ_в = 53 · 5 = 265 м. Салынудың салыстырмалы тереңдігін анықтаймыз:

^𝑡отн. ⁼

𝑃_в + 𝑡

=

√^𝑆

5 + 0,7

= 0,085 м

66,6

Салынудың салыстырмалы тереңдігінің шамасы бойынша есептік коэффициентті анықтаймыз:

0 < ^𝑃в+𝑡 < 0,1 болғандықтан

√^𝑆

демек:

А = (0,444 − 0,84 ·

𝑃_в + 𝑡

√^𝑆
) = 0,444 − 0,84·0,085 = 0,37

Қабаттың салыстырмалы қалыңдығы:

ℎ_в − 𝑡

𝑃_в

2 − 0,7

=

5
Р₁

= 0,26 м

= 3,75

Р₂

Кесте бойынша: _Р₁ = 1,2Р₂

а

= 1

𝑃_в

Р_э = 1,2 · Р₂ = 1,2 · 40 = 48 Ом · м.

Р_э Р_э

48 48

𝑅_з = А· +

√^𝑆

𝐿_г

+ 𝐿_в

= 0,37· + = 0,3 Ом 66,6 1200 + 265

Жасанды және табиғи жерге тұйықтағыштардың жалпы кедергісін анықтаймыз және рұқсат етілгенмен салыстырамыз.

𝑅_з · 𝑅_с

0,3 · 1,5

з
^𝑅общ. ⁼ _𝑅

+ 𝑅_с

= _{0,3 + 1,5} = 0,4Ом < 𝑅_з = 1,92

Осы есептеуден кейін жерге тұйықтау құрылғысы тиімді және рұқсат етілген мәндерді қанағаттандырады деген қорытынды жасауға болады.

Оны АТҚ аумағында қолдануға болады.

7.3. Қосалқы станцияны найзағайдан қорғау

Найзағайдан қорғау - бұл адамдардың қауіпсіздігін, ғимараттар мен құрылыстардың, жабдықтар мен материалдардың жарылыстардан, өрттерден және найзағайдан болатын зақымданулардан қауіпсіздігін қамтамасыз етуге арналған шаралар кешені.

Найзағайдың тікелей соққысын қабылдайтын құрылғы жайтартқыш (найзағай тартқыш) деп аталады. Өзекше және тросты жайтартқыштар ажыратылады, біріншісі тік өзекше (мачт) түрінде, екіншісі - ЭБЖ тіректеріне көлденең ілінген сымдар түрінде орындалады. Найзағай тартқыш құрылғысына кіреді: найзағай қабылдағыш - өзектің жоғарғы бөлігі немесе сым - трос; түсіру - мачтаның металл бөлігі немесе ЭБЖ тірегі; жерге тұйықтағыш - найзағайдың тогын жерге ағытуға арналған жайтартқыш астында жерде орындалатын құрылғы.

Өзекті жайтартқыштар тарату құрылғыларының конструкцияларында және сенімді жерге қосқышы бар құрылыстардың шатырларында орнатылатын 10 м-ге дейінгі құбырлы діңгектер және 40 м-ге дейінгі торлы діңгектер ретінде орындалады. Тросты жайтартқыштар жұмыс сымының үстіне ЭБЖ тіректері бойынша болат сым түрінде төселеді.

Бұл жағдайда электр өрісінің кернеулігін күрт ұлғайтатын зарядқа қосылады, ол жақын немесе одан да төмен объектіде емес, найзағайдың соққысын алдын ала анықтайды.

ТҚ найзағайдың тікелей соққысынан қорғауды найзағайдан қорғау жайтартқыштардың көмегімен жүзеге асырылады. Найзағайдан қорғау объектісінің зақымдануы ықтималдығы аз болатын жайтартқышқа жақын кеңістікті найзағайдан қорғау аймағы деп атайды.

Найзағай тартқыштың қорғаныш әсері көшбасшы жерге жақындағанда найзағайдың жетекші даму сатысында көрінеді. Жерге жақын сатылы көшбасшы қозғалысының басым бағыты электр өрісінің максималды

𝑟_𝑥

= ℎ_𝑎

_· 1,6

1+^ℎ𝑥·𝑝

ℎ

(7.8)

мұндағы r_х  қорғаныс аймағы, яғни оның радиусы;

h_а=h-h_х  шамадан тыс найзағай өткізгіші, яғни белсенді биіктік есептелген деңгейден жоғары,

h  жайтартқыштың биіктігі,

h_х  көлденең жазықтықта қимасы бар конус қаралатын биіктігі.

«Ерменсай» ҚС жайтартқыш биіктігі h=30 м, бұл биіктік үшін коэффициент р=1.

h_х=11 м биіктікте қимасы бар конусты қарастырамыз. Сонда

𝑟_𝑥 = 19·

1,6

1 + ¹¹ ·1

30
= 22,2 м

11 м биіктіктегі қорғау аймағының ең кіші ені шамамен алынған формула бойынша анықталады:

7·ℎ_𝑎 − 𝑎

𝑏 = 4·𝑟 ·

⁽7.9⁾

𝑥 𝑥

14·ℎ_𝑎 − 𝑎

мұндағы b_х  h_х биіктіктегі қорғау аймағының ең аз ені,

а  жайтартқыштар арасындағы қашықтық. «Ерменсай» ҚС үшін: а=100м.
7·19 − 100

𝑏_𝑥 = 4·22,2· _{14·19 − 100} = 17,7 м

Тросты жайтартқыштар электр берілісінің әуе желілерін қорғау үшін қызмет етеді. Бір тросты жайтартқышты қорғау аймағының көлденең қимасы өзекше жайтартқыш үшін жоғары есептелгенге ұқсас, бірақ гх мынадай формула бойынша есептеледі:

𝑟_𝑥 = ℎ_𝑎·

0,8

1 + ^ℎ𝑥

ℎ
(7.10)

Есептеуді U=220 кВ желі үшін жүргіземіз, желінің ұзындығы ℓ=3,1 км, жайтартқыштың биіктігі h=30 м, h_x=15 м деп қарастырамыз, сонда

h_а=30-15=15 м.

𝑟_𝑥 = 15·

0,8

₁₅ = 8 м

1 + ₃₀

Электр беру желілеріндегі Тростар желінің барлық үш фазасының сымдары тросты жайтартқыштарды қорғау аймағына кіретіндей етіп ілінеді. Ұзындығы ℓ=10 км, 10 кВ желі үшін тросты жайтартқышты есептейміз. Жайтартқыштың биіктігі 25 м, қиманы h_х=15 м биіктікте қарастырамыз. Сонда h_а=25-15=10 м

𝑟_𝑥 = 10·

0,8

₁₀ = 5,7 м

1 + ₂₅

Заманауи тірек конструкциялары үшін қорғаныс бұрышы деп аталатын a бұрышы 30°С аспаса, жеткілікті сенімді қорғанысқа қол жеткізіледі. Қорғаныс бұрышының төмендеуімен сымдағы найзағайдың пайда болу ықтималдығы төмендейді, бірақ тіректердің құны олардың биіктігін жоғарылату арқылы артады. Желі үшін а/∆h≤4 қатынасты қабылдаймыз, мұндағы а – тростар арасындағы қашықтық, ∆h =а/4, 20°30^о.