Кұралы. Орал: М.Өтемісов атындағы БҚм у бак, ж эне баспа орталығы, 2007


Суйсіндер түкымдасы - Orchidaceae



Pdf көрінісі
бет149/160
Дата23.02.2022
өлшемі3,47 Mb.
#132975
1   ...   145   146   147   148   149   150   151   152   ...   160
Байланысты:
сімдіктер систематикасы О у ралы

Суйсіндер түкымдасы - Orchidaceae
Сүйсіндер ірі тұкымдас. 750 туыс, 25 мыңнан астам түрі, ал БҚО-да 3 
туысы, 8 түрі белгілі. Бүл гүлді өсімдіктердің ішіндегі ең ірі тұкымдас. Дүние 
жүзінің тропикалық аймактарында кең таралған. Көпжылдык, тамырсабакты 
немесе түйнекті шөптесін өсімдік. Сүйсіндер жоғары денгейде ұйымдаскан 
тукымдас. даму процесі бунакаенелілермен тозаңдану бағытында жүрген.
77


Түрөзгеріс формалары өте көп. Бұлардың арасында ағаш тардың дінінде өсетін 
эпифиттер бар. жапыракгарда өсетін эпифилдер бар жэне ұзындығы 40 м 
лианалар кездеседі. Көпшілігі сапрофиттер (өлі органикалы к қалдықтармен 
қоректенеді). Генеративті формалары өте күрделі өзгерістерге ушыраган.
Гүлдері зигоморфты, косжынысты, ашық түсті, хош иісті. Гүлдерінің 
мөлшері 0,2 - 25 см-ге дейін. Гүлсерігі 2 шеңбер құрып орналаскан пішіні әр 
алуан 6 күлтежапырақшадан ту рады. Ішкі шеңбердегі бір күлте жапыракша 
баска күлтелерден өзінің ірілігімен, өзгеш е түрімен, түсімен ерекшеленеді, оны 
бунакденелер конатын алаң - ерін деп атайды. Тозаңқаптары біреу, сирек 
жағдайда екеу болады, кейде өте сирек үшеу болуы мүмкін. Бунакденелермен 
тозандануға бейімділік өте жоғары дейгейде калыптасқан, бір ғана тозаңқаптын 
өзі 
тозаңдануға 
катысуы 
муның 
айғағы. 
Аналыгы 
біреу, 
уш 
жеміс 
жапыракшаларынан турады. Түйіні төмен орналасқан, түкым бурлері өте көп 
(мыңдаған, тіпті миллиондаған). Ж емісі - қорапша. Күлтесі мен тозаңкабы 
бірігіп өсіл тутікш е курайды. Ж апырақтары кезектесіп орналаскан, тутас 
жиекті, кынапты (сағаксыз), сабакты орап орналасады.
ТМ Д флорасынан біртозаңқаптыларға сүйсін (бірнеш е түрлерімен), 
любка двулистная жатады.
Бір тозанкаптың тозаңы екі уяшыктан тұрады. Әр ұядағы тозаң 
туйіриііктелген жэне поллиний деп аталады. П олинийдің аяқшасы бар, ал 
аяқшасының негізінде кілегейлі жастык - прилипальце бар. Мұның бэрі 
поллинарий 
деп 
аталады. 
Тозаңдандырғыш 
бунакдене 

түкті 
ара, 
бунакденелер конатын алаң - ерінге келіп қонады, сосын өзінің тумсығы мен 
басын 
гүлдің 
ішіне 
суғады 
д а 
прилипальцага 
тиеді. 
Поллинарийлер 
бунақдененің басына жабысып калады. Ш ырынды сорып болған жэндік ушып 
кетеді. ¥ш ы п жүргенде поллинарияның ылғалы жогалтады д а ол азғана иіледі. 
Бунакдене екінші гулге келіп конып, басын гүл ішіне сүкканда, поллиния тура 
аналык аузына барып түседі. Басқа орхидеялардың еріні қозғалмалы болып 
келеді, бунакдене конғанда ол көтеріліп поллинийдің аналық аузына келіп 
түсуіне жағдай жасайды.
XVIII 
гасырда 
1765 
жылы 
неміс 
мугалімі 
Ш пренгель 
біртозаңкаптылардьщ 
тозаңдануын 
ашқан 
болатын. 
Тозаңдану 
мен 
үрыктанудан кейін өте көп усак. жеңіл (салмағы 0,000002 гр болатын) жемістер
- корапшалар түзіледі 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   145   146   147   148   149   150   151   152   ...   160




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет