Зерттеу мақсаты: Сценарий мен сценарийлік драматургияның ерекшеліктері мен қыр-сырын меңгеру,негізгі сценарийлік ұғымдар туралы және сценаристке қойылатын талаптарды үйрете отырып,икемділіктерін қалыптастыру.
Зерттеу пәні: Бос уақытты көркемдік-бұқаралық ұйымдастыру.
Зерттеу міндеттері:
-Сценарий және драматургия туралы түсінік беру;
-Сценарийлік драматургияның ерекшеліктерімен таныстыру;
-Сценаристке қойылатын талаптарды игеру.
Зерттеу құрылымы: кіріспеден, үш бөлімнен және қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
5
1. Аула клубы – тәрбие орталығы.
1.1. Аула клубы туралы жалпы түсінік
1.2. Сценарийлік түпкі ой. Сценарийдің идеялық-тақырыптық негізі
Сценарий дегеніміз – сахнаға лайықталған іс-шараның толық эдеби- режиссуралық талдамасы. Ол қүрама, аралас жэне туынды сценарий болып белгіленеді. Сценарий жазу: пікір, ой анықтаудан оны жеткізер тәсіл табудан басталады.[2,б.3].
Түпкі ой дегеніміз – сахналық әрекет арқылы драматургиялық шешім.
Сценарий – бұл мәдени-тынығу саласының ғалымдары арасында өзінің нақты анықтамасы мен өзіндік ерекшелігі жөнінде талас тудырып жүрген мәселе.[2,б.4].
Көптеген авторлар сценарийді өнер түрінің біріне әдебиеттің ерекше түрі, публицистиканың ерекше түрі, ерекше үлгідегі драматургиялық шығарма жатқызса, екінші жағынан оны көркем -педагогикалық процесс деп қарастырады.
Сценарийді орыстың мәдени-тынығу жұмысы саласының ғалымдары Д.М. Генкин мен А.А. Конович - "Бұқаралық шаралардың мазмұнын, тақырыпты ашып көрсетудегі жеке әрекеттік элементтердің қатаң жүйеде сақтай отырып баяндалған, әрекеттің бір бөлігінен екінші бөлігіне өтудегі авторлық шешімі көрсетілген, публицистикалық пікірдің жоба-бағыттары айкындалған, қолданылатын көркем шығармалар мен олардан үзінділер енгізілген, сондай-ақ қатысушылардың белсенділігін арттыру жолдарын, көркем-көпшілік шаралардың өтілетін орнын жазу және безендіру" деп түсіндіреді.
Сценарий-нақты, практикалық міндеттерді шешетін педагогикалық әсер етудің бағдарламасы болып табылады.
Сценарий-сахнаға лайықталған іс-шараның әдеби-режисуралық талдамасы. Сценарийлік жұмыс түрлері: сценарийлік жоспар, әдеби сценарий, монтаждық бет. Сценарийлік жоспарда іс-шарадағы әрекеттер тізбектеліп шығарылды. Сценарийде барлық мәліметтер толық қамтылып, текстілер, режисерлық шешімдер, көркем мәнерлеу құралдары толық жазылады. Режисерлық сценарийді монтаждық бет деп те атайды. Сценарийлік түпкі ой – болашақ қойылымның көркем-образдық бейнелі түрде көрінуі. Тақырып, идея, жанр, қақтығыс, сценарийді жүргізу тәсілі – сценарийлік түпкі ойдың компоненттері. Сценарийлік түпкі ойдың сипатына ықпалын тигизетін басты факторлар-сюжеттік шешім, сахналық атмосфера, темпоритм.Жалпы сценарийді құру барысында қазіргі кезеңдегі адамдардың өмірін кейпін, көрермендердің көңіл-күйін көтеру мерекенің кейіпкерлеріне деген қызығушылығын, олардың сыйластығын арттыру. Сахнада болып жатқан оқиғаларға көңіл бөлуін талап ету, сол арқылы сана-сезімін қазіргі заманға деген білімін арттырып, оны түсінуге, ойлануға, және нақты жатқан оқиғаларға көңіл бөлуін талап ету,сол арқылы сана-сезімін қазіргі заманға де-
10
ген білімін арттырып, оны түсінуге, ойлануға, және нақты шешімге қабылдауға,ойлауға ынталандыру. Мерекенің басты кезеңі сценарий құруда т.б нақты әдеби мазмұны бар жұмыс түрі. Жұмыстың басында іс-шара сценариіндегі нақты кейіпкер сөздері, жүргізуші мәтіні, монтаждық бет құрастыру, иллюстиациялық әдістерін қолдану, пьесаға драматургиялық талдау жасау. Әдеби композицияны құрастыру заңдылықтарын меңгеру, оның тақырыбын, идеясын айқындау.
Әрбір сценарийдің түпкі ойы жеке болады, бұл автордың азаматтық позициясына, эстетикалық білімі мен өмірлік тәжірибесіне байланысты, өзіндік жеке дүниетанымына негізделген, өмірді қабылдау,сынған тағдырлы оқиғалардың, оларды түсіну ерекшеліктерінің оларды түсіну ерекшеліктерінің нәтижесі. Түпкі ой драмалық және режиссерлік болады.
Драмалық түпкі ой:
-бастапқы өмірлік оқиға
-әрекет етуші тұлғалар
-драмалық қақтығыс
-эпизодтарды монтаждау
-театрландырылған көрініс композияциясы ерекшеліктерін анықтайды.Көрермендермен, сондай-ақ шынайы кейіпкермен, мерекеге қатысушымен диалог барысында сценарий сюжетін қалыптастыра отырып, театрландырылған көріністің драмалық коллизия, драмалық түпкі ойда ерекше орын алады.
«Режиссерлік түпкі ой - жаппай театрландырылған іс- әрекеттің тұтастай кеңістіктік-уақытша моделінің бейнелі көрінісі».
Режиссерлік түпкі ой:
-жаппай қойылым түрі(концерт,қойылым, ойын, мереке)
-идеялық түсініктеме(тақырыптарды, идеяларды, жанжалдарды, үстеме тапсырмаларды түсіндіру)
-әрекет етуші тұлғалардың сипаттамасы(амплуа, биография және рөлдің сипаттамасы)
-уақытқа қарай қойылымдардың шешімі(қарқыны мен ырғағы)
-мизансценирования(мизансцен мен ракурстар түрлері)
-декоративті, музыкалық және дауыстық рәсімдеумен(сценография, декорация, музыка жанры, жарық шешімі) ерекшеленеді.Түпкі ойды құру барысында режиссердің біртұтастықты, барлық элементтердің ортақ тамырдан өсіп шығатындай етіп сезінуі маңызды. Сценарий мен режиссерлік қозғалыс - өмір проблемалары мен тақырыптарының бейнелі көрінісі, олар өмірлік оқиғалардың өзектілігі мен қажеттілігімен, адамдар үшін қазіргі кездегі толғандыратын проблемамалармен анықталады. Түпкі ой факторлары, шығу көздері өмір себептері, оқиғалар, театрландырылған қойылымды ұйымдастыруға қажеттілігін тудыратын жағдайлар, болуы мүмкін. Мұндай факторларға өзекті, тарихи, әлеуметтік-мәдени тақырыптағы
оқиғалар жатады; белгілі тұлғалардың өмірбаяны, әсіресе кәсіби және
11
шығармашылық жағы. Түпкі ой бастапқыда тек интуитивті түрде сезінетін, болашақ сценарийдің «қаңқасы» ретінде болса, ол біртіндеп бара-бара сценарийдің біртұтас, нақты тұжырымдамасына айналатын, осы элементтердің үйлесуіне байланысты туындайды[2].
Түпкі ой негізгі элементтерінің сипаттамасы:
Тақырып – бұл автордың сценарийі, режиссер көркемдік жағынан ұйымдастырылған іс-шарада таңдалған, қаралған және көрерменге ұсынылған нақты өмір құбылыстарының шеңберін бейнелейтін іргетас[2].
Тақырып– шығарманың ең қысқа мазмұны (Не туралы? деген сұраққа жауап береді). Тақырып барлық уақытта объективті сипаттамаға ие болады, автордың қарастыруы қажет, өмірлік проблемалар көлемін қосады және сценарийде қалыптасқан қарама-қайшылықты енгізеді. Егер тақырып нақты және дұрыс анықталған болса, онда ол зерттеу үшін қажетті материалды таңдауға көрсетеді. Тақырып жауап беруі керек сұрақтар: «Сценарий не туралы болады?», «Онда не бейнеленген?», «Сценарий нені сипаттайды?»[2].Тақырыптың тұжырымдамасы ресми және жалпыланған болуы керек емес, бұл көрермендер үшін ең өзекті оқиғаның, нысанның нақты анықтамасы. Тақырып өзекті және қажетті, уақыт талабына сәйкес, іс-шара өткізілетін аудиторияның қажеттіліктері,мүдделері мен сұраныстарына сәйкес болуы керек. Тақырып анықталмайынша, сценарист сценариймен жұмыс істей алмайды. Тақырып өмірді тудыратын және авторды жасауға итермелейтін проблемадан туындайды.Тақырыпты әзірлеуге кірісе отырып, автор өзі үшін оны іске асыру тәсілдерін құрастырып қояды – бұл идеяның негізгі дәні болып табылады.
Идея – бұл тақырыптың ашылуы, проблеманы шешу мақсаты. Идея – автордың басты ойы, идеялық тұжырымы, «өмірлік сабағы» (Не туралы? деген сұраққа жауап береді) Сценарийді құрудың өзінің үдерісі - бұл тақырыпты дамыту бағыты, оны әрдайым жасырын (бетінде жатпайтын) және динамикалық идеяға айналдыру. Идея адам ойына «ие», шығармашылық үдерісті шабыттандырады, өзара байланыс процесін реттейді және оларды көркемдік шешімдерді іздеуге бағыттайды. «... Кез келген шығармада күнделікті өмірден, өткен уақыттан асып түсіп, өмірден озып кетіп, өзінің сипатын жоғалтуы үшін әр жұмыста тың нәрлендіретін идеясы болуы керек », - дейді.
Түпкі ойды анықтауда сахналық және режиссерлік қадам ерекше рөл атқарады - бұл элементтің мәні барлық театрлық қойылымда көрермендердің назарын өзіне аудартатын барлық эпизодтарды байланыстыратын өзекті әдіс табу керек. Сценарий-режиссерлік қадамның анықтамасын жасау кезінде ассоциативті бейнелер туралы ойлану керек.
Сценарий-режиссерлік қадам - бұл бүкіл сценарийді қамтитын және логикалық дамуындағы әрекетерді бекітетін өзек. Сонымен, көзге көрінетін әндерді шығару бойынша жұмыс кезінде, сценарий- режиссураның қарапайым қимылын табу қиын болды әндер көп жанрлы болды, бірақ
12
проблемалар жалғыздық, өзін-өзі іздеу, ортақ қадам - жанды қалпына келтіру. Осылайша, дизайнмен де, музыкамен де, декорацияны өзгерту мәселесі де бүкіл өндірісті басқаратын адамдармен де шешілді.
13
Достарыңызбен бөлісу: |