Лекция. Криминалистикалық техниканың ұғымы, криминалитсикалық фотография, бейнетаспа, тарсология және балистика
жүктеу/скачать 150,5 Kb.
|
No2. lekcija. Kriminalistikaly tekhnikany ymy kriminalitsikaly fotografija beinetaspa tarsologija zh ne balistika
| 1. Криминалистикалык техника криминалистиканың бір бөлімі ретінде қылмыстык іздерді табу, бекіту, алу, жинауға колданы-латын және тергеліп отырған окиға мәліметтерін қалпына келтіріп қайта өндеуге бейімделген ғылыми-техникалық кұрал-дар мен әдістерді теориялық ережелер және қағидалар түрғы-сынан өндеп жетілдіру, сондай-ақ кылмыстардың адцын алу әдістері мен техникалық қүралдардың жүйесі болып табылады.
Криминалистикалыктехника - криминалистикадағы алғаш-қы пайда болған түсінік, оның күрылу кезіндегі негізгі бөлім. ? Криминалистикалықтехникатермині, біріншіден — крими-налистика ғылымының бір бөлімін, ал екіншіден — техникалык қүралдардың жиынтығын білдіреді, яғни кұрылғылар, аппарат-тар, күралдар, сот өндірісіндегі дәлелдемелерді зерттеу мен жинауға қажетті баска да қүралдар. Криминалистикалық техниканың негізгі міндетіне — кыл-мыскерлердің жеке басы туралы, оның колданған қаруы, олар-ды колдану және жасалған кылмыстын өзге де жағдайлары жөнінде мәліметтерді алу максатымен кылмыстың материалдык іздерін табу, бекіту, алу және зерттеу жатады. Криминалистикалыктехниканын карастыратын мәселелері-нін көптігіне байланысты оларды бірнеше топтарға жіктеуге болады. Криминалистикалық техника теориялық жағынан кримина-листиканын бір бөлімі ретінде келесі мәселелерді қарастырады: жалпы жасалған кылмыстык, іске қатысты кандай нысандар, кандай іздер қалдырылады және олардын қандай касиеттері, сипаттары бар; криминалистикалық техниканы дамыту. Сонымен қатар, тәжірибелік маңызына карай арнайы мәсе-лелерді зерттейді: — қылмыстын ізін қалай және қандай техникалык, қүраддардың көмегімен табуға болатындығын; олар дәлелдеме болуы үшін, оларды калай және кандай техникалық кұралдармен тауып, бекітуге болатындығын; бұл дәлелдемелерді, калай және қандай техникалык кұралдардың көмегімен алуға болатындығын. Мысалы, қылмыс ісіндегі саусактың калдырған ізін криминалистер XX ғасырда ұнтактын көмегімен табуға болатынын, оны дактопленкаға бекітіп, бирка жасап, сол пленканы дәлелдеме ретінде алуға болатынын анықтаған; — бұл дәлелдемелер қалай және қандай тәсілмен анықталғанын қарастьірады, бірак көбінесе бұл мәселені экспертология шешеді; қылмыстык іс, қолданылған кару, қылмыскерлер, калдырылған іздер және т.б. мәселелер жайлы мәліметтерді калай және кандай тәсілдер арқылы жинауға болатындығын; кандай техникалык кұралдар қылмыс жасауға кедергі жасайтындағын. Аталған мәселелер арнайы болып табылады, ал осылардың әркайсысында накты мәселелер бар және әлі де бола береді. Яғни, бұл накты мәселелер: нысаннын түрлеріне, атылатын немесе суық қару, қолдың немесе автокөліктің іздері және т.с.с. қылмыс іздеріне байланысты болады. Табылған іздер бойынша объектілердің ішінен кажетті же-келенген іздерді немесе оларға қатысты объектілердін түрін, тегін анықтау мәселелері туындайды. Іздерді калдырған деп та-былған объектілерді аныктау мәселелері идентификацияның көмегімен шешіледі. Криминалистикалыктехника идентификациямен тығыз бай-ланысатын басқа да идентификациялык. емес (диагностикалык, классификациялык, ситуациялык) мәселелерді шешеді. Олар-дың қатарына іздердін пайда болу механизмін аныктау жатады. Бұзу іздері арқылы іздердің пайда болу механизмі, кұраддар-дын козғалыс бағыты, бөгет пен қарым-кдтынаска түсу бұры-шы, басу күші және т.б. аныкталады. Кей жағдайларда іздің пайда болу механизмі туралы мәселе тергеу барысында өзіндік мағынаға ие болады. Әсіресе, іздің пайда болу жағдайлары: із каддырушы объектінің әсер ету ба-ғыты, күші, арақашыктығы, жылдамдығы, іздердін пайда болу уакыты мен кезектілігі (мысалы: ату ара қашықтығы мен бағы-ты, жәбірленушіге жаракдт салудың кезектілігі, көлік қүралда-рынын козғалыс жылдамдығы мен бағыты). Сонымен катар, із калдырушыларды зерттеу механизмі кейде іздін калыптасуына әсер ететін тікелей себепті әрекетгі аныктау мәселелерін де карас-тырады, мысалы: әйнектегі ойык тас лақтырудан ба, әлде оқтан пайда бодцы ма; киімдегі закым жыртылудан, әлде кесуден пайда болды ма; аңшы кару окпаныньвд жарылу себебі неде және т.б. Жоғарыда көрсетілген криминалистикалық техниканың карастыратын негізгі мәселелерін төмендегідей бөліп көрсету-ге болады: 1. Идентификациялық: а) жеке тепе-тендігін аныктау (идентификация); ә) объектілердің кай топқа жататындығын аныктау. 2. Идентификациялықемес: а) қылмыстың материалдық іздерін табу, бекіту және алу; ә) іздердін пайда болуына әкеп соқкдн әрекеттердін жағда-йын, механизмін, себептерін аныктау және т.б. 2. Карастырылған мәселелерді шешу мақсатывда криминалис-тикалык техниканын әдістерін тергеуші, маман, сарапшы кдл-дана алады. Бүл криминалистикалық техниканын тұтастығын көрсетеді. Сондықтан тергеу және сараптамалык. криминалис-тикалык техниканы жеке ғылыми пән ретінде қарастырып өңдеуді талап ететін немесе криминалистикалык сараптаманы криминалистикадан бөліп карастырғысы келетін авторлармен келісе алмаймыз. Бірақта, бір жағынан тергеуші мен маманнын криминалис-тикалықтехниканы қолдану, екінші жағынан сарапшының кри-миналистикалыктехниканы колдану ерекшелігін ескерген жөн. Сонымен, криминалистика ғылымывдағы криминалистика-лық техника бөлімі өте маңызды бөлім. Криминалистикалык техника қылмысты тергеу мақсатында накты жаратылыс және техникалық ғылымдарды пайдалану негізінде қалыптасып пайда болған. Олар, қылмыстық сот өндірісі мәселелерін шешу мен заттай дәлелдемелерді зерттеу-ге бейімделген - физика, биология, химия, математика және басқа да ғылымдардың әдістерін қолданудан тұрады. Сонымен катар, криминалистиканың өзінін жеке колданылатын арнайы әдіс-тәсілдері мен техникалык кұраддары бар. Криминалисти-ка ілімі шенберінде кылмыстың алдын алу мен тергеуге арнайы бейімделіп жасалған накты (жаратылыс) және техникалык, ғылым әдістерінің жиынтығы калыптаскдн. Заттай дәлелдемелермен жұмыс жасау және оларды зерт-теудің жеке типтік мәселелерін шешуге бағытталған әдістемелік жүйенің күрделілік деңгейіне байланысты әр түрлі техникалык, әдістер қолданылады. Мысалы: құжатгарды карау кезінде жа-рыкты қиғашынан түсіру аркылы жарыктандыру әдісін колда-нуға болады. Тергеу әрекетінің жүйесіндегі техникалық тәсілдер такти-калык әдістермен тығыз байланысты. Олар тергеу әрекеті кұра-мындағы қылмысты тергеу мен оны ашу максатында колданы-лады. Үрлык, болған жерден қолдың көрінбейтін іздерін табу мәселесін шешу үшін үрлық болған жердегі қылмыскердін әрекетінің мазмүны мен оны жасау кезектілігін алдын ала анык-тап, объектіні бүзу механизмін модельдеу қажет. Бүларды анык,-тамай із жеткізушілерді (тасымалдаушыларды) табу мүмкін емес. Тергеу және сараптама кызметіндегі колданылатын техникалык. тәсілдер сонымен бірге криминалистикалык әдістемеден де көрініс табады. Олар нақты сараптамалык немесе тергеу мәсе-лелерін шешуге арналған. Криминалистикалык техниканың ерекшелік сипаты - оның заңға сәйкес колдануы болып табылады. Криминалистикалық техника занда керсетілген тергеу әре-кеттерінде қолданылады. Олар Кылмыстык іс жүргізу кодек-сінде қарастырылған - карау, тінту және басқа да тергеу әре-кеттерін жүргізу (фотосуретке түсіру, елшеу, үлгі алу, калып жасау және т.б.) кезінде колданылады. Тергеу әрекеті барысында колданылған криминалистикалық техника ол міндетті түрде хаттамаларында бекітілуі кажет. Кдрау хатгамасында кандай объект фотосуретке түсірілгендігі, ол кан-дай нүктеден және кандай әдіспен түсірілгендігі накты көр-сетілуі тиіс. Криминалистикалық техниканы тергеу әрекеттерін жүргізу барысында заңмен белгіленген тәртіп ережелерін сактамай кол-данылған жағдайларда, оның нәтижелері дәлелдемелік күшін жоғалтады. Криминалистикалык. техниканын әдістері кылмыстық про-цесс шегінен тыс, баскд да, атап айтканда - аныктама органынын жедел-іздестіру кызметі кезінде, сондай-ак, қылмыстың алдын алу шараларын жүргізуде де колданылады. 3. Криминалистикада ғылым мен техниканың жетістіктері кеңінен колданылуы криминалистикалык техниканын дамуы-на әкеліп, қазіргі кезде келесідей негізгі салалары калыптаскан: криминалистикалыктехниканыңжалпы ережелері; криминалистикалык фотофафия, дыбыс- және бейнежазба; трасология (іздер жөніндегі ілім); криминалистикалыкбаллистика; криминалистикалык қолжазбатану және автортану; құжаттарды техника-криминалистикалык. зерттеу; суык қаруды криминалистикалық зертгеу; криминалистикалықжарылыстану; заттар мен материалдарды криминалистикалық зерттеу; одорология; фоноскопия; адамдарды сыртқы бейне белгілері бойынша тендестіру (габитология); • криминалистикалык тіркеу және есепке алу. Криминалистикалықтехникаәдістерімен зертгелетін: іздер, атыс карулары, күжаттар және басқа да заттай дәлелдемелер — жоғарьща аталған сала тізімдері криминалистикалык. техника-ның жүйесі негізіндегі кағидалардан түрады. Криминалистикалықтехниканы әдіс бойынша жүйелендіру мен мамандандыру оны кеңінен өндеп жетілдіруді қажет етеді. Криминалистикалыктехниканы тағайындау әдістерін келесі-дей топтарға бөліп көрсетуге болады: 1. Заттай дәлелдемелерді табу, бекіту және алудық әдістері мен тәсілдері. Бүл әдістемелердің тобы дәлелдемелерді жинауға бағытталған тергеу әрекеттерін жүргізуде үлкен мағынаға ие болады, мысалы: қылмыс болған жерден колдың, аяқтың, көлік құралының, атыс қүралының іздерін, өзге де объектілер мен жерлерден микроіздер және бөлшектерді табу мен алу тәсілдері. 2. Заттай дәлелдемелердізерттеу әдістерімен тәсілдері. Бұл әдістер тобын тергеуші мен маман тергеу әрекетін жүргізу барысында колданулары мүмкін, бірақбүл әдіс-тәсілдер негізінен криминалистикалық сараптама жүргізу кезінде заттай дәлелде-мелерді лабораториялық зерттеу үшін арналған. Олардын ката-рына адамдарды, жануарларды, бүзу қүралдарын, ату қаруын, заттардын шығу тегін және т.б. идентификациялау әдісі жатады Криминалистикалык, техниканын әдістері, олардың табиғи негізінде жатқан кұбылыстар мен кай ғылыми топка жататын-дығы бойынша жүйеленеді. Атап айтканда: а) физикалык; ә) химиялык; б) физика-химиялык; в) ботаникалык; г) физио-логиялык; д) математикалык; е) логикалык; ж) биологиялық. Криминалистикалык техника жалпы ғылым, сондай-ак ар-найы әдіс ретінде кодданылады. Ғылым бөлімі ретінде крими-налистикалык техника жеке техникалык кұраддар мен крими-налистикалык техника әдісі мен тәсілдерін камтиды. Табиғи және техникалық ғылымның криминалистикалык жағдайдын интеграциясы, накты техникалык кұралдардың курделігі, сон-дай-ақ күрделі технологиялык операцияларды колдану әдіс-терінің өрлеуі мен дамуы тек қана криминалистикалык, техни-каны айтып кана коймайды, сонымен қатар технологияны да атап өтуін кажет етеді, әсіресе бұл әр түрлі кылмысты зерттеу кезіндегі әдіс тактикамен, техникамен байланысты сұрақтарды шешкенде байкалады. Криминалистикалыктехниканын қүралы, әдісі мен тәсілінін қайнар көзі мен кылмыстык. сот өндірісіне кажеттілік кабілетінін дәрежесіне байланысты үш топка бөлінеді: бірінші топты басқа ғылым мен техникада қолданылатын кұралдар, әдіс пен тәсілдер кұрайды. Бүларға мысалы, фотоаппараттар, жалпы тұрғыдағы бейне- және дыбысжазба аппараттары, микроскоптар, спектро-метрлер, хроматографтар және баска да іздестіру және зерттеу күралдары. Екінші топка — баска ғылымда өндеп жетілдірілген кұрал-жабдыктар мен әдіс-тәсілдердің криминалистикаға бейімде-лінген тобы кір"еді. Олар кылмысты ашу және тексеру максаты-на арналған кұралдар. Оларға мысалы, суретке түсіру немесе фото қондырғыларының арнайы әдістері. Ал үшінші топты қылмысты ашу және зерттеу максатында арнайы криминалистикамен өндеп жасалған күрал, әдіс пен тәсілдер құрайды. Оларға мысалы, салыстырмалы микроскоп-тар, дактилоскопиялық тіркеуді немесе суреттердің жинағын қүрайтын жүмыс орнын компьютерлендіру және т.б. жатады. 4. Тергеу әрекеті мен жедел-іздестіру шараларынын барысын, онын жеке кезендері мен нәтижелерін және криминалистика-лық-сараптамалык зерттеулерді бейнелеп бекіту арқылы дәлел-демелік, жедел-іздестіру және сараптамалык ақпараттарды дәлме-дәл алуға болады. Бекітудің мұндай кең тараған әдістері мен кұрал-жабдықтарына криминалистикалық фотография, бейне- және дыбысжазбалары жатады. Осыған сәйкес аталған құрал-жабдықтар мен әдістердін жиынтығы, яғни фотография, бейне- және дыбысжазбалары криминалистикалыктехниканын бір топтык тарауларын кұрады. Аталған тараулардың ішінде криминалистикалык фотография бөлімі бұрынырақ пайда бо-лып калыптасқан. Ал бейнежазбалары кейіннен пайда болып колдана бастады. Тергеу барысында дыбысжазбаны қолданудың криминалистикалық аспектілері әлі жеке бөлім ретінде калып-таспаған. Ол бейнежазбамен бірге қарастырылады. Криминалистикалык фотография - фототүсірілімдердін жалпы және арнайы турлерін қолданудын қүрал-жабдықтары мен әдістеріне, оларды криминалистикалық мақсатта колдану-дың ғылыми негізделген мәліметгеріне, сондай-ақ криминали-стикалык зерттеулердің сәйкес нәтижелеріне негізделеді. Кри-миналистикалыктехниканыңбөлімі ретінде, ол қылмысты ашу мен тергеуге байланысты әр түрлі криминалистикалык кызмет барысында қолданылатын фототүсірілім кұралдары мен әдіс-терінің жетілдірілген ғылыми жүйесін құрайды. Осыған сәйкес фотографиялык күрал-жабдыктарға: крими-налистер ойлап тапкан барлык жаңа түсірілімдік және проек-циялықаппаратураларды, фото-жабдықтар мен фототүсірілім-дердің арнайы құрылғыларын, фотоматериалдарды және олар-ды өндеу үшін қолданьуіатын химиялык реактивтерді жатқыза-мыз. Аталған кұрал-жабдықтардын ішінде кейбір фотокұрыл-ғылар тек кана криминалистикалык мақсатта қолдануға арнал-ған. Мысалы: октың үстіңгі цилиндрлік қабатын фотоға түсіру үшін, фотографияға түсірудің осы берілген құрал-жабдықтарын криминалистикалық қызмет барысында қолдануға байланысты өндеп жетіддірілген ережелер мен ұсыныстардың жиынтығы фотографиялык әдіс болып табылады. Криминалистикалық фототүсірілім жекеленген тергеу әрекеттерін, жедел-іздестіру шараларын, кей жағдайларда са-раптамалык зерттеулерді жүргізу барысы мен нәтижелерін көрнекі түрде бекітудің тиімді әдіс-күралы. Ол іс үшін маңызы бар қылмыстын іздерін, жеке заттарды және баска да материал-дық объектілер мен заттай дәлелдемелерді көрнекі түрде бейнелеудің сенімді әдіс-күралы болып табылады. Осыған сәйкес көрсетілген фототүсірілім тергеуші, жедел-іздестіру қызметкерлері, маман және сарапшылармен орындалуы мүмкін. 5. Криминалистикалық мәселелер мен криминалистикалык қызмет түрлерінің ерекшеліктерін ескере отырып, сот фотогра-фиясын екі түрге бөліп көрсетуге болады: сот-жеделдік фотография; сот-зертгеу фотографиясы. Сот-жеделдік фототүсірілімдер оптикалық құраддарды қол-данбай-ак кезге көрінетін әр түрлі іздер мен объектілерді бекіту мақсатында колданылатын әдіс]ал зерттейтін фототүсірілімдер көзге көрінбейтін іздер мен объектілердің бөлшектерін, түс айырмашылықтарын аныктап бекітуге негізделген әдіс болып табылады.] Криминалистикалық бейнежазба, бейнежазбаның кұралдары мен әдіс-тәсіддері тергеу барысындағы мәселелерді криминалистикалық мақсатта ғылыми талдап қорытындылау мен криминалистикалык-ғылыми жетістіктерге сәйкес пайда-лану негізінде қалыптасады. Аталған түсірілім және бейнежаз-ба түрлері криминалистикалык техниканың бір тарауы ретінде криминалистикалық әрекет жүргізу барысында дәлелдемелерді жинау мен бекіту үшін колданылатын бейнежазба кұралдары-нын ғылыми әдістемелік өнделіп жетілдірілген жүйесінен тұрады. Фото- және бейнежазба құралдарына кдрағанда дыбысжаз-ба техникасының ерекшелігі — ол жеке тергеу әрекеттерін жүргізу барысын дыбыстай көрнекі түрде бекіту кұралы ретінде ғана емес, сонымен катар тергеушінін кылмыстык, окиғаға бай-•ланысты алғашқы жедел акпараттарын бекіту жүмыстарын жеңілдететін техникалык, құрал болып табылады. Мысалы: құжатгарды толтыру кезінде (кейбір тергеу әрекеггерін жүргіз-генге дейінгі бағдарламалықакпаратты алу құралы ретінде, окиға болған жерді кдрау кезінде хаттамаға бекітетін ақпаратты ба-сып алу күралы ретінде, жауап алу барысын жазып алу кұралы ретінде) колданылады. 6. Дыбысжазба жедел-іздестіру жүмыстарын жүргізу барысын-да да кеңінен қолданылады. Әсіресе ол тындалатын телефон-дағы және баска да сөйлесулерді жазып алу кезінде пайдаланы-лады. Осыған сәйкес жаңадан қалыптасып келе жаткан кри-миналистикалык техниканың бір бөлімі ретінде дыбысжазба-лары тергеулік және жедел-іздестірушілік деп шартты түрде екіге бөлінеді. Бейнежазбаға түсіру көбівде тергеу әрекетін жүргізу бары-сында колданылады. Бейнежазба күрделі және әр түрлі жағдай-дағы зерттелетін оқиғаның жай-күйін, оның жекеленген затта-ры мен іздерінің байланысын көрсету қажеттілігі туындағанда, кандай да бір жүргізілетін тергеу әрекетін, сондай-ак, жеке әре-кеттер мен косымша процестерді, оқиғаның немесе қүбылыс-тындаму барысын толық бейнелеп көрсетіп бекіту мақсатында қолданылады. Мысалы: қылмысты жасау әдісі мен болған окиға-ның механизмін және т.б. анықтау үшін бейнежазбаға түсіріледі. Бейнежазбаның өзіндік жетістіктері мен кемшіліктері де болады. Бейнежазбаның кино-түсірім әдісіне карағаңда ерек-шелігі түсіру кезінде магниттік лентаға дыбыс пен көріністі бір уакытга (синхрондык) бекітуге және оның сапасын колдануға мүмкіндік береді. Бейнежазба кинотүсірілім сияқты лаборато-риялық өңдеуді кджет етпейді. Сонымен қатар, кинотүсірілім-мен салыстырғанда бейнежазба жылдам ағымды оқиғаларды және олардың баяу көрінісін өндіріп жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Криминалистикалык. бейнежазбаның әдеттегі фототүсірі-лімге кдрағанда ерекшелігі оның алға койған мәселесі мен бекіту әдісін қолдану мақсатында. Бейнежазба көзделген мақсатка сәйкес, композициялық және техникалык жағынан дұрыс болу үшін міндетті түрде бейнежазбаға тұсіру жоспарын алдын ала кұрып алу қажет. Жоспарда мүмкіндігінше түсірілетін объекті-лерді және оларды бекіту мақсатын, колданып отырған күрал-дардың құрылым масштабын, түсіру нүктелерін, онын техни-калук тәсілдері мен қосымша жарықтандыру әдістерін көрсе-ту керек. жүктеу/скачать 150,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|