Маќсаты: жењіл атлетика пєніне жалпы шолу жасап, спорт т‰рініњ кендігін

Маќсаты: жењіл атлетика пєніне жалпы шолу жасап, спорт т‰рініњ кендігін

Тірек ±ѓымдар: Жењіл атлетиканыњ бес бµлігімен

Т±руы: Ж‰ру, ж‰гіру, секіру, лаќтыру, кµпсайыс.

Єрбір бµлімдегі ара ќашыќтыќ ерекшеліктері.

1. Жењіл атлетика ж‰ру, ж‰гіру, секіру, лаќтыру, жаттыѓуларынан біріккен спорт т‰рі. Жењіл атлетика арнайы дене шыныќтыру жоѓары оќу орындарына осы спорт т‰рін ѓылыми – оќу пєні ретінде практикалыќ жєне ілімдік оќыту єдістемесі мазм±ныњдаѓы пєн.

“ Атлетика” ежелгі греция сµзінен аударѓанда

• 
  курс, жаттыѓу сµздерініњ маѓынасы береді.
  

Жењіл атлетика атауы – жаттыѓуларды орындау кезендегі сыртќы кµріністіњ жењіл орындалуына арап жєне атлетика ќарама-бареч атлетика немесе жолдаѓы жєне алањдаѓы жаттыѓу деп атайды (АЌШ, Франция, Англия).

Жењіл атлетика бес бµлімге бµлінді де, соњ єрі ќарай бірнеше т‰рге жєне варианттарѓа бµлінеді.

Женіњ атлетикалыќ жаттыѓулар ж‰ріс адамныњ ќарапайым ќимыл іс-єрекеті, барлыќ жастаѓа адамдарѓа жаќсы физикалыќ жаттыѓу. Бір ќалыпты ±заќ, ритликалыќ ж‰ріс кезінде дене б±лшыќ еттерініњ барлыѓы дерлік ж±мыс істейді, ж‰рек ж±мысы, демалу ж‰йелері жєне таѓы басќа ж‰йелердіњ ж±мысы жоѓарылап жаќсарады, зат алмасу процесі жоѓарылайды.

Ќарапайым ж‰рістен басќа да т‰рлері бар мысалы: салхаттыќ (походная), ќатардаѓы (строевая), спорттыќ (спортивная) осыларды ішіндегі техникасы жаѓынан ењ ќиыны, біраќ сонымен ќатар ењ тиімдісі – спортты ж‰ріс жарыстарда ќолданылады. Оныњ жылдамдыѓы ќарапайым ж‰рістен екі есе жоѓары. Біраќ жылдамдыќта жоѓары жетістіктерде жету ‰шін техникасын мењгеру жеткіліксіз. Ќарапайым ж‰ріске ќараѓанда µте жоѓары ќимыл єрекет ќажет етеді, ал сонымен ќатар ќуаты кµп жоѓалту кµтеріледі. Осыѓан байланысты спорттыќ ж‰ріспен айналысу спортшы организміне ерекше єсерін тигізеді, ішкі органдарды жєне ж‰йелерді мыќтылайды, олардыњ ж±мыс істеу ќабілетін жаќсартады, к‰штіњ дамуына оњ єсерін тигізеді єсіресе тµзімділікке баулиды, еріктік ќасиеттерді тєрбиелейді. Жаќсы дайындалѓан желаяќ µте тµзімді болады.

Ж‰гіру б±л физикалыќ жаттыѓудыњ кењінен тараѓан т‰рі кµптеген спорт т‰рлеріне кіреді (футбол, баскетбол, теннис т.с.с.)

Ж‰ріске ќараѓанда ж‰гіру кезінде организмнен ж±мыс істеу ќабілеттілікті жоѓары дењгейде талап етеді, ал дене б±лшыќ еттері тобы толыѓымен дерлік ж±мысќа кіріседі, ж‰рек ќан тамырларыныњ, демалу ж‰йелерініњ ќызметі к‰шіне т‰седі, зат алмасу процесі ерекше жоѓарылайды.

Ара ќашыќтыќты жєне жылдамдыќты µзгерте отырып, ж‰ктеме µлшемін аныќтауѓа, тµзімділік, жылдамдыќ жєне таѓы басќа дене ќасиеттерін дамытуѓа єсер етуге болады.

Жењіл атлетикада ж‰гіру тегіс, кедергілер арќылы, эстафеталыќ жєне табиѓи болып бµлінеді.

Секіру б±л жаттыѓу кезінде спортшы µз денесін игреу, к‰ш, жылдамдылыќ, ептілік, батырлыќ ќасиеттерін дамытады.

Жењіл атлетика секіру екі т‰рге бµлінеді; 1) тік кедергі арќылы, яѓни биіктікке секіру, сприкпен секіру. 2) кµлденењ кедергі арќылы яѓни ±зындыќќа секіру жєне ‰ш ќадымдыќ секіру.

Лаќтыру б±л жаттыѓу арнайы ќ±ралдарды ±заќтыќќа итеріп жіберу немесе лаќтыру арќылы орындалады. Олардыњ µлшемі метр жєне сантиметр арќылы µлшенеді. Лаќтыру кезінде ж‰йке б±лшыќ ет к‰ші арќылы ќысќа уаќыт ішінде орындалады, орындау кезінде ќолдыњ ѓана емес, иыќ белдеулері, кµкірек жєне аяќ б±лшыќ еттері де іске ќосылады.

Орындау єдісіне ќарай жењіл атлетикалыќ лаќтыру ‰ш т‰рге бµлінеді:

1) бастан асыра лаќтыру (найза, граната); 2) б±рылыспен (диск, молот); 3) итеру арќылы (ядро).

Кµпсайыс – б±л жаттыѓу жоѓарыда айтылѓан ж‰гіру, секіру, лаќтыру жаттыѓуларыныњ біріктірілуінен т±рады. Олар жаттыѓу санына ќарай аталады. (‰шсайыс, бессайыс, алтысайыс, сегізсайыс, он сайыс).

2. Жењіл атлетика спорт т‰рлері ішіндегі адам организміне кењ т‰рде жєне жан жаќты єсер етуі, жаттыѓу орындау техникасы, ш±ѓылдану, табиѓи жаѓдайда ќолайлылыѓы жаѓынан тиімді жєне осы арќылы ерекшеленеді. 3

Жењіл атлетика спорт патшайымы деп аталуы да осыдан болар. Басќа спорт т‰рлеріндегі спортшылардыњ физикалыќ дайындыѓы жєне дене ќасиеттерін дамытуда ерекше роль атќарады. Атап айтќанда Футбол ойынында жылдамдыќ, тµзімділік, к‰ш ќасиеттерін дамытуда жењіл атлетиканыњ ж‰гіру єсері ерекше єсер етеді, Баскетбол ойынында жылдамдыќ, к‰ш, ептілік, батырлыќ ќасиеттерін жењіл атлетикалыќ жаттыѓу арќылы дамытады єсіресе доп лаќтыру кезіндегі ептілік пен дєлдік, секіру кезіндегі аяќ к‰ші икемділігі сияќты ќасиеттер дамиды.
2-лекция.

Тақырыбы: Жеңіл атлетиканың даму тарихы

Жоспары:

1Ежелгі Грециядағы жеңіл атлетиканың дамуы

2. Ежелгі Грециядағы Олимпиада

Лекцияның мәтіні
Даму тарихы жағынан ең көне, әрі бай тарихы бар спорт түрі, бұл жеңіл атлетика. Жүгіру, секіру, лақтыру сияқты іс – қимылдар адамзатпен бірге жаратылған және оның еңбегімен, тіршілігімен тығыз байланыста болған. Сондықтан, көп елдерде жеңіл атлетикалық ойындар жарыс түрінде енгізілген.

Археологиялық қазбалар мен тау тастағы суреттерге жүгінсек, жеңілатлетикалық жарыстар біздің ғасырдан көп жыл бұрын Азия және Африка халықтарының арасында өткізілгенін куәландырады.

Негізінен жеңілатлетикалық спорттың даму шыңы Ежелгі Грецияда кеңінен белең алған. Спорттық жарыстар дәл осы елде жоғары атаққа ие болған, себебі сол заманда көп болатын соғыстар – жақсы шыныққан жауынгерлерді талап еткен. Ежелгі Грецияда жалпы ұлтаралық, халықаралық жарыстар ұйымдастырылып, кейінен Олимпиадалық ойындар атағына ие болған.

Олимпиадалық ойындарға Грецияның басқа көптеген қалаларынан халықтар жиналып, осы уақытта соғыстар да тоқтатылған.

Алғашқы Олимпиадалық ойындары б.э.д. 776ж. өткен. Оның бағдарламасына 192,27 м. қашықтыққа жүгіру енгізілген (фомос деп аталған). Б.э.д. 708 жылы бағдарламаға жүгірумен қатар диск, найза лақтыру, секіру және күрес сияқты спорт түрлері енгізілді.

Ежелгі Греция атлеттерінің жетістіктері өте жоғары болған, бұл олардың дайындықтарының күштілігінен. Себебі Грециялықтардың 7 жасынан оқуға барған балдарының сауаттылығына көп назар аударылмай, ал керісінше дене шынықтыруға көбірек көңіл бөгендігінде.

Біздің эраның соңғы ғасырында Грецияның Рим патшалығының қол астына көшуіне байланысты, олимпиадалық ойындар өз деңгейін жоғалтады.

Тек б.э-дың 393 жылында Рим императоры Феодосий І-нің арнайы шығарған декретімен олимпиадалық ойындар қайта жаңғырды.

Тақырыбы: Спорттыќ ж‰ріс техникасыныњ негізі.

1. 
   Ж атлетикалыќ жаттыѓулар техникасына т‰сініктеме.
   
2. 
   Сп . ж‰рістіњ реттілігі, аяќ ќимылыныњ фазалары.
   

1. 
   Жењіл атлетика т‰рлерініњ кµпшілігі ќарапайым оны орындау жањадан баспаѓан спортшыѓа да ќиын емес. Біраќ жєне атлетиканыњ барлыќ т‰рінен жоѓары кµрсеткішке жету, арнайы ќарастырылып талданѓан жаттыѓу техникаларын орындай алатын спортшыларѓа тєн. Дамыѓан техника дегенде т‰сінетініміз спорттыќ жаттыѓуларды тиімді жєне жоѓары денгеиде орындау мен µте жаќсы кµрсеткіштерге жету.
   

Форма –Б±л ќимылдыњ кинематиќалыќ структурасы, баѓыты, амплитудасы, жеке бµлім жылдамдыѓы.

Б‰кіл єрекеттегі біруаќыттыњ ж/е кезектегі ќимыл біріктілігі.

Биомеханика турѓысынан ж/е атлетиќалыќ жаттыѓулар техникасы орындау рационалды болуы ќажет. Кимыл іс-єрекетті орындауда еркін, жењіл , артыќ ж‰ктемесіз орындау µте мањызды.

Булшыќ еттін артыќ ширынѓуыныњ болмауы кимилды экономды орындауѓа м‰мкіндік береді.

Спортшыныњ дамуы –спортныњ техниканыњ органиќалыќ бµлімі. Демніњ терењдігі мен аралыѓы, дем алу, шыѓару фазасыныњ узаќтыѓы ж/е кідірісі спорттыњ ќимыл ритмініњ баѓытымен , амплитудасымен к‰ш єрекетімен байланысты. Оќыту мен спорттыќ техниканы аныќтауды онайлату ‰шін. Б‰тін ќимылды яѓни ж‰гіру, ж‰ру, лаќтыруды бµлімге , фазаѓа бµлуге болады.

II Ж‰рістік техниќалыќ негізі :

Ж‰ру ж/е ж‰гіру адамныњ табиѓи ќимыл іс єрекеті.

Булшыќ еттіќ жиирылуы мен созылуыныњ к‰шін пайдалану арќасында жерден тебініп жылжиды. Ж‰ру, ж‰гіру кезінде аяќпен бірге кезекті т‰рде ќол мен дене бір ќалынти ќимылды ‰здксіз ќайталайды. Екеулк ќадым ќимылдыњ бір циклін ќурайды.

Ж‰ру кезінде бір циклдік ќимылда адам жерді бір аяќпен бірлік терек н/е екі аяќпен екеулік тілек тіреіді.

Екі ќадымдымдыќ ж‰ресте єрбір аяќ кезегімен денеге тірек ќызметін немесе адымдау ќызыметімен алѓа жылжиды.(тірек аяќ) (ќадым аяќ). Тірек кезінде аяќќа дене салмаѓы т‰седі ж/е алѓа тебінеді . Ж‰ру кезінде кол мен аяќ ќатањ т‰рде айќаса ќимылдауды.

Иыњ белдеуімен жамбас бір-біріне ќарсы ќимылда болады.

Єрбір бµлімдегі аяќ кимылѓанда екі фаза. Тірек бµлімінде алдынѓы ж/е артќы фазалар кіреді.

Сонымен аяќ ќимылы циклінде фазалар реті мындай Аяќ ќою кезені.

1.Алѓы тірек фазасы Тірек аяќтыњ тіктелу кезені.

2.Артќы тірек фазасы (тебіну) Аяќтыњ ажырау кузені.

3.Артќы ќадым фазасы Адымдау аяќтыњ тіктелу кезені

4.Алѓи ќадым фазасы

1.Жењіл атлетиќалыќ секірулер тірексіз фазалардыњ ±лѓайуымен аныќталады, яѓни ж‰гіру ж/е тебіну арќылы жерден ±шу нєтижесімен.

Секірудіњ т‰ріне байланысты ±шу фазасы ќимылдыњ Ж.О.А.траекториясы арќылы аныќталады.

Кейбір ерекшеліктер ‰шќадымдыќ секіруге болады, онда тірек, ж/е ±шу фазалары кезектеседі.

Басќа секірулерге ќараѓанда сырыкнен секірудіњ ерекшеліктері кµбірек. Сырыќнен Секірудіњ бірінші бµлімі терек, екінші бµлім тірексіз.

Секіруден нєтижелілік бірінші куекте алѓашќы дененіњ ±шу жылдамдыѓымен аныќталады.

Негізгі манызды рольді секірушініњ µзіндік ќабілеті биікке ж/е ±зындыќќа секірудегі тиімді ќимылдар ойнайды.

Єрбір секіру –біртутас ќимыл, бірак аныќтау ынѓайлы болу ‰шін мынадай фазаларды ќуруѓа болады.

1.Ж‰гіріс ж/е секіруге дайындыќ – ж‰гіру басынан тебіну орнына дейінгі кезењ.

2. 
   Тебіну-тебіну орнына аяќты ќою кезенінен оныњ аяѓына дейін
   
3. 
   ¦шу –тебіну кезењініњ соњы аяќтыњ аширауынан жерге тигенге дейін.
   
4. 
   Ќону –жерге тигеннен дене ќимылы толыќ тоќтаѓанѓа дейін.
   

Ќатты б‰гілген жаѓдайда секірушініњ тебінеде тиімділігі тµмендейді. Буны бір жаѓынан т‰сіндіру тебіну аяѓыныњ ерекше б‰гілуі жазылу-булшыќ еттерініњ тебіну кезінде ќиын жазылуында, ал басќа жаѓынан тебіну аяѓыныњ аз бугілуі тек ќана ‰лкен ж‰ктемені кµтеруде ѓана емес тебіну аяѓыныњ тебіну фазасында жазылу жылдамдыѓында .

Тебіну бурышын наќты сонымен бірдей кµтеру к‰штерніњ бурыштары арќылы аныќталады.

Ќолдыњ жєне аяќтыњ серпуі арќылы болѓан кµтеру к‰ші, серпіну доѓасына баѓытталѓан. Дененіњ тіктелуі жєне иыќтыњ кµтерілуінен туындаѓан кµтеру к‰ші, омыртќа µсіне баѓытталѓан.

Секіруші тебіне отырып жерден бµлінеді жєне дененіњ Ж.О.А. ±шу травпориесін аныќтайды. Б±л траектория ±шу б±рышына, алѓашќы жылдамдыќќа жєне ауа кедергісіне байланысты. ±шу фазасында ауа кедергісі µте білімсіз, сондыќтан оны есептемеуге болады. Бійіктікке секіруде кµлденен жылдамдыќтыњ кµпшілігі тіке жылдамдыќќа ауысады сондыќтан ±шу б±рышы алкен – орташа 60-65⁰ ±зыындыќќа секіруге кµлденен жылдамдыќ тік жылдамдыќтан ерекше кµп сондыќтан ±шу б±рышы ерекше аз 45⁰ секірушініњ нєтежилері жылдамдыѓын Ж.О.А.алѓашќы ±шу жылдамдыѓын Ж.О.А. тік жєне кµлденењ жылдамдыѓын білу керек.

Тебіну нєтижесінде секіруші ±шудыњ тік жылдамдыѓын пайдаланады. Б±л алѓашќы жылдамдыќ мына формуламен аныќталады.

V²= 2gH

g- ауырлыќ к‰шініњ жылдамдыѓы

H- ±шудаѓы Ж.О.А.кµтеру биіктігі.
5-лекция

Тақырыбы: Лаќтыру техникасыныњ негізі.

Жоспары:

1. 
   Ќ±ралдыњ ±шу ±заќтыѓы
   
2. 
   Лаќтыру фазалары
   

1. 
   спорттыќ лаќтырудыњмаќсаты – наќты белгіленген ережені саќтай отырып, ќ±ралды барынша ±заќтыќќа лаќтыру.
   

Ќ±ралдыњ ±шу ±заќтыѓы кµпшілігінен спортшыныњ лаќтыру техникасын жаќсы менгеруіне байланысты ќ±ралдыњ ±шуы жєне лаќтыру техникасы механиканыњ жалпы зањына баѓынады, біраќ ќ±ралдыњ пішін ерекшеліктеріне жєне жарыс ережесіне байланысты лаќтыру техникасыныњ µз айыриашылыѓы бар. Кез келген заттыњ ±шу ±заќтыѓы алѓашќы ±шу жылдамдыѓыныњ берілгеніне, ±шу б±рышы жєне ауа кедергісіне байланысты.

v- Алѓашќы ±шу жылдамдыѓы.

- ¦шу б±рышы.

g- К‰ш ауырлыѓыныњ жылдамдыѓы.

Осы зањдылыќтар спорттыњ лаќтырудыњ ±заќтыѓына сєйкес, біраќ б±л жерде ауа кедергісі, ±шу денгейі жєне ќ±ралдыњ ќонуы мен ќ±ралдыњ аэродинамикалыќ ќ±рылысын есепке алу керек.

2. 
   Ќ±ралды ±стау ќ±ралды ќолѓа д±рыс ±стау жєне лаќтыру уаќытында алып ж‰ру ќ±ралдыњ ќ±рылысына жєне лаќтыру техникасына байланысты.
   

1. 
   Лаќтырушыныњ ќ±ралмен алѓашќы жылдамдыѓы (ж‰гіруге дайындыќ жєне ж‰гіру)
   
2. 
   Жылдамдыќтыњ жалпы µсуі (жылдамдыќ пен ж‰гіру) .
   
3. 
   Лаќтырушы денесініњ тµменгі бµлігініњ жоѓарѓы бµлігімен салыстырѓанда жылдамдыќтыњ µсуі (мєрелік к‰шке дайындыќ )
   
4. 
   Дененіњ тµменгі бµлігініњ тоќтауы жєне жєне жоѓарѓы бµлік пен ќ±ралдыњ ќимыл жылдамдыѓы (лаќтыру т±рысында µту жєне лаќтыру кезендегі аяќтыњ белсенді тінтелуі лаќтыру)
   
5. 
   Толыќ айналу ќимылыныњ тоќталуы.
   

Техникаға қозғалыс қалпы ғана жатпайды (бағыт, амплитуда, ырғақ), сонымен қатар ол спайылықты талап етюді. Жеңілатлетикалық жаттығулары орындау тәсілін таңдауға спортшы, жарыс ережесінен бөлек өзіне ол тәсілдің қолайлығын қарапайымдылығы жағын қарастыруы керек.

Жеңіл атлетикада техника эволюциясын рационалды қимыл тәсілін қадағалауға болады, бұл оның спорттық қорытындысының өсуіне алып келеді. Техниканы дұрыс таңдай білуі, спортшының потенциолдық мүмкіншіліктерінің күшінің, жылдамдығының, шыдамдылығының, артуына сонымен қатар спорттың жетістіктерінің өсуіне алпы келеді.

Жеңіл атлетикадағы әр түрлі жаттығулардың (спорттың, жүру, жүгіру, секіру т.б.) өзіндік техника негізі болады.

Спорттың жаттығудың бұл түрі халықаралықжарыстар бағдарламасына енгізілген. Негізгі ара қашықтықтың бұл жарыста 20-50км. Көлемінде өтеді. 15-16 жасар жасөспірімдер арасында 1,3-5км. ал 17-18аралықтарға 3,5-10км-ге деиін белгіленеді.

Бұл жарыс түрі ең алғашқы рет 1866жылы Англияда өткізілген. Кейінен басқа да Европпа мемлекеттерінде кеңінен таралды. Олимпиядалық ойындар қатарына 1908жылы енгізілді. Алғашқы олимпияда оиындараында 3500м. Арақашықтыққа белгіленген, бұл спорт түрі кейіннен 20-50км-ге дейін ұзартылады.

Спорттық жүрістің негізгі ерекшелігі яғни адам аяғының толық созылып әрі оның басылыуы. Егер адам жай ғана жүрісте сағатына 5-6км. шапшаңдықпен қимылдап, қимылдап минутына 100-120 қадам жасай алса, спорттық жүрісте көрсеткіштер анағұрлым артады: 5-6дан 12-14км сағ. 100-120қадамнан 1800210қадамға дейін, сонымен қатар қадам арақашықтығында 7080см-ден 110-120см-ге артадыБұндай жылдамдыққа жету үшін жүгіруші яғни спортшы негізгі салмақта тік ұстаған аяққа салып, бөксені тігінен айналған осьпен, иық, қолды белсене қатыстыруы тиіс. Негізгі қойылытын талап жүгірүшінің жүрме үзбей контактіде болуы.
7-лекция.

Тақырыбы: Қысқа арақашықтықта жүгіру техникасына анализ жасау және оқыту әдістемесі.

Жоспары:

1. Қысқа қашықтыққа жүгіру түрлері

2. Б.д.д жеңіл атлетиканың ерекшеліктері

Лекцияның мәтіні
Жылдамдық – бұл қажеттік кошті, шапшаң жұмылдыру. Қысқа қашықтықа жүгіру нәтижесі көптеген дене қаблиетіне тәуелді. Алайда шапшаңдық ең бастр болып саналады. Ал жылдамдық пен оның сапалық жағының көрініс тобі күш-жігер мен қозғалыс жылдамдығының орайлы үйлесімділігі дер едік.

Жүгірушінің немесе желаяқтың жүгіруін келесі этаптарға бөледі: старт, стартық жылдамдық, арақашықтық жүгіру, финеш.

Қысқа қашықтықа жүгіруде старттық тіреуіштер пайдалануына отырып төменгі страт қолданылады. Старттық тіреуіштерді жүгірушінің бойына, аяқ ұзындығына, жылдамдық күшінің қаншалықты қабілетілігіне қарай орналастырады.

Алдыңғы тіреушілердің иілу бұрышына 40-50⁰-қа ал артқы тіреушінің иілу бұрышы 60-75⁰-қа тең. Артқы және алдынғы тіреушілердің көлденең арақашықтығы 18-20см-ден аспайды.

Аяқ тіреуіштері старттық жолаққақатты етіп дұрыс қойылуы талап етіледі. Алдыңғы аяқ тіреуіш жарты табан арақашықтыққа орналасады да, артқы аяқ тіреуіші тізе ұзындығына қарай бағытталады.

Тіреүіштерді старттық жолаққа орналастыра алуда мына жағдайларды ескерту қажет. Егер тіреүіштер старттық жолақтан орна ласа онда “дайындал” командасында жүгіруші тізесін мейілінші ұстауына тура келеді да, жүгіретін сәтте аяқ күшін дұрыс пайдалана алмайды. Ал егер тіреуіштер старттық жолаққа тым жақын келсе, онда жүгірушінің денесімен алға бүгіліңкі қалыпта алады. Бұндай жағдайда ол старттық қимылға көп уақыт жоғалтады.

Командасында жүгіріші тіреуіштер алдана шығып, күлтігірек аяғын алдыңғы, келесі аяғын артқы тіреуіштерге қойып жайғастырады. Артқы тіреуішке қойылған аяқтың тізесі бүгіліп, қолдарын старттық жолаққа туралап қояды. Қолдың үлкен саусақтары ішке қарайбағыталады, қалғандары сыртқа бағытталады. Артқы ері сін Остап сәл бүгуі қажет басты дененің жалғасы етіп көзді старттық жолақтан 40-50см алға бағыттау керек.

“Дайындал” командасында жүгірүші желкесін алға-жоғары бағыттай, арата тұрған аяқтың тізесін жерден алшақтатып бөксесі иық деңгейінен сәл түзеленіп, алдыңғы тіреуішке тұрған аяқтың тізе бүгілуінің бұрышышамамен 80-100⁰-қа, ал арттағы 110-120⁰-қа теңеледі. Қолдары түзуленіп дененің біршама салмағы қолға ауады.

Дененіњ ±зындыќќа немесе бйіктікке секіруі бастапќы жылдамдыќќа, ±шу б±рышына жєне ортаныњ ќарсылыѓына байланысты. Ењ мањыздысы бастапќы жылдамдыќ. Секіруде спортшы жоѓары кµрсеткіш куµрсете білуі ‰шін максималды жылдамдыќты дамытып денеге д±рыс баѓыт бере білуі ќажет.

Секірудіњ ќай т‰рінде болмасын (±зындыќќа, бйіктікке) сепкінмен ж‰гіру жылдамдыќ µсуіне алып келеді. Біраќ олардыњ тєсім єр т‰рлі болады. Дегенмен серпілу сєтіндегі жылдамдыќ барынша максймалды болуы ќажет. ±зындыќа секіруде ер спортшылардыњ серпілеу сєтіндегі жылдамдыќ 10-10,5 м/с. осыѓан сєйкес екпінмен ж‰гіру 15-17 м (ол7-9 ж‰гіру адымына тен) : басќа секіруде 36-40 м. Кейде 45 метірге дейін ждетеі (яѓни, 18-24 ж‰гіру адымы).

Екпінмен ж‰гіру жылдамдыѓын саќтай отырып спортшыныњ, немесе секірушініњ серпілу алдындаѓы ењ сонѓы 2-4 адымы басќа адымдардан ерекшіленеді. Ритм µзгеріп, сонѓы Адам ќысќартылѓан т‰рде жасалынады. Яѓыни, ендігі Назар серпілеу сєтіне аударылады, серпілеу аидындаѓы б±л Адам. Жаттыќ єрі кењірек жасалады, серпін соретін аяќтыњ тізесі б‰гіледі ќимылдыњ ж±мыс ампелитудасы кµбеитіп кеуде тік ±сталады, ќолды, мыќты артќа, серпін жасайтын аяќты жерден кµтерілмес б±рын, ќайта жоѓары жіберіледі. Серпін жасаитын аяќтыњ ќос жамбас алѓа жылжытылады. Соныњ нєтижесінде дене тіреніште д±рыс ќалып алады. Серпілетін аяќ жерге тигізілгенен кеиін дереу т‰зіуленеді. Екпін к‰шпен ќысылѓан жамбас алѓа-жоѓарыѓа шыѓарылады. Дененіњ жоѓары бµлігі секіру таяќшасы жаќсы иілмей, серпін жасайтын аяќтыњ ‰стінде болады: серпілу алдында ж‰гіруші серпіге сияќты жиырылады. Сермелетін аяќ айтарлыќтаи шамада серпілеудіњ жалпы реакциясына (ќарсы єсеріне) ыќпай етеді. Егер сираќ тез ќозѓалыпсермелетін аяќ таќтайшадан жоѓары кµтерілсе б±л жаќсы ‰йлесім тапќаны. Аяќтыњ сермелеу к‰ші тез тежеліп, денеге беріледі. Сермелетін аяќпен бір мезетте екі ќол алѓа-жоѓары кµтеріледі. Секіруші таќтайшаѓа ќарай дєл кµтерілудіњ алдында б±рылады. Айналу фазасында (кезењінде) дене бтолігі кезекпен керме арќылы µтеді. Дене керме ‰стінде онымен бірдей сызыќта т‰зеуленеді, осы сєтте секіруші серпін жасаушы аяќты µзіне тартып, ал ќолын денесіне ќысады кермеден µткенен кейін дененіњ жоѓары бµлігі мен серпін жасаушы аяќ тез тµмен т‰седі. Осымен бір мезетте серпін жасаушы аяќтыњ тізесі сыртќа таќтайша жаќќа б±рылады: серпін жасаушы аяќтыњ ±шы жоѓарыѓа ќаратылуы тиіс: б±л анаѓ±рлым мањызды ќозѓалыс кермеден µткеннен соњ ењ алдымен жерге серпін жасаушы аяќ жєне сол жаќтаѓы ќол тиеді: дененіњ б‰иір арќылы аударылуын т±лѓаны ауырптпай т‰суге єсер етеді.

1. 
   Арнайы және дайындық жаттығулар.
   
2. 
   Ядро лақтыру техникасын оқыту және үйрету.
   

Жарыс ережесі бойынша бір қолмен итерлуде батпанды артық немес жанына шығаруға рұқсат етілмейді.

Батпанды ұстау. Батпанды мен астында ұстау, қолды сәл ашу арқылы моиынға тақап тұрады. Қол бұл жағдайда төмен түсіп, алға тартып тұрады. Алақанымен саусқақтың күші қаншалықты күшті болса, батпан саусқаққа мықты тұруы мүмкін. 38 сурет.

Аттап секіру және дайындалуы. Лақтырушы шекті секторға лақтыратын бағытқа арқасымен тұрады. Оң аяқ шеңбер ішінде тұрады, ал сол аяқ ( сәл бүгілген ) артқа қарай аяқ ұшымен бос тұрады.

Сол қол алға қарай жоғары созылып тұрады. Батпан мойынға сәл тіріліп тұрады.

Лақтырушы жиналып сілкі қозғалысына дайындалады. Алға еңкейіп бір ден сол аяқты артқа-жоғары көтеріп сілкінеді және алға еңкеюді аяқтап сол аяқты күшін оң аяққа туару арқылы аяқталды. Оң терсек жанына қарай жылжып ал сол қол болса, дененің алдында болады. Сілкі ну барысында қозғалыста қатаң тепе-теңдік сақтау арқылы орын алады.

Аяқталуы (мәре) әрекеті батпанға аудару арқылы жылдамдықты көтеруге болады. Онда аяқталу барысында жылдамдатылған бұрыста ( 180 0 дейін ) бөксені жоғары көтеріп, иықты алға – жоғары бағытымен батпанды лақтыру бағытта сілкіп жібереді. Лақтырушының аяқтау әрекеті лақтыратын бағытқа қарай тұрған кезде аяқталады. Сол уақытта сол қолмен иығы оң иықтан жоғары тұруы шарт. Батпан болса әрекетке қарай төмен тұруы керек және оң тізенің төменгі бойында тұру керек. Екінші, бөлімде сол көкірек алға – жоғарғы тез бұрылып, екі аяқтың тез бугілу және бұрылумен басталады. Иықты алға жоғары созып оң бөксені алға жылжыту арқылы оң қолды алақанмен және саусақ лақтырумен аяқталады.

Қолды тіке созуда екі аяқтың тез арада тіке тұруымен және сол қолды артқа – алға жылжумен бірлеседі. Батпан қолдан шыққанда жоғары қарай жіберілу керек.

Бастың дұрыс тұруы өте көп роль айналды. Сол аяқты қою кезінде, көз жоғары-алға қарай лақтыру тұсына ауысады. Бастр артқа бұру жиырлуға септігін тигізеді.

Батпанның ұшы кеткеннен кейін, аяқ секіруден ауысып, ал аяқ сызық бойында (сегмент) тұрып, сол аяқ артқа тұрады. Бұл әрекет лақтырушының ынғайлы жағдайда тұруына жағдай жасайды.

Спорттық техника – бұл қандай да бір жаттығудың орындалу тәсілі. Кез келген жаттығуды, соның ішінде жеңілотлетикалықты да, бірнеше тәсілмен орындауға болады. Кинематикалық мінезіне қарай тәсілдер бір бірінен ерекшклігімен, түп негізі бір болып қалады.

Техникаға қозғалыс қалпы ғана жатпайды (бағыт, амплитуда, ырғақ), сонымен қатар ол спайылықты талап етюді. Жеңілатлетикалық жаттығулары орындау тәсілін таңдауға спортшы, жарыс ережесінен бөлек өзіне ол тәсілдің қолайлығын қарапайымдылығы жағын қарастыруы керек.

Жеңіл атлетикада техника эволюциясын рационалды қимыл тәсілін қадағалауға болады, бұл оның спорттық қорытындысының өсуіне алып келеді. Техниканы дұрыс таңдай білуі, спортшының потенциолдық мүмкіншіліктерінің күшінің, жылдамдығының, шыдамдылығының, артуына сонымен қатар спорттың жетістіктерінің өсуіне алпы келеді.

Жеңіл атлетикадағы әр түрлі жаттығулардың (спорттың, жүру, жүгіру, секіру т.б.) өзіндік техника негізі болады.

Спорттың жаттығудың бұл түрі халықаралықжарыстар бағдарламасына енгізілген. Негізгі ара қашықтықтың бұл жарыста 20-50км. Көлемінде өтеді. 15-16 жасар жасөспірімдер арасында 1,3-5км. ал 17-18аралықтарға 3,5-10км-ге деиін белгіленеді.

Бұл жарыс түрі ең алғашқы рет 1866жылы Англияда өткізілген. Кейінен басқа да Европпа мемлекеттерінде кеңінен таралды. Олимпиядалық ойындар қатарына 1908жылы енгізілді. Алғашқы олимпияда оиындараында 3500м. Арақашықтыққа белгіленген, бұл спорт түрі кейіннен 20-50км-ге дейін ұзартылады.

Спорттық жүрістің негізгі ерекшелігі яғни адам аяғының толық созылып әрі оның басылыуы. Егер адам жай ғана жүрісте сағатына 5-6км. шапшаңдықпен қимылдап, қимылдап минутына 100-120 қадам жасай алса, спорттық жүрісте көрсеткіштер анағұрлым артады: 5-6дан 12-14км сағ. 100-120қадамнан 1800210қадамға дейін, сонымен қатар қадам арақашықтығында 7080см-ден 110-120см-ге артадыБұндай жылдамдыққа жету үшін жүгіруші яғни спортшы негізгі салмақта тік ұстаған аяққа салып, бөксені тігінен айналған осьпен, иық, қолды белсене қатыстыруы тиіс. Негізгі қойылытын талап жүгірүшінің жүрме үзбей контактіде болуы.

2.Сабақ жүргізу және оған дайындалу технологиясы.

1. Оѓан мінездеме т‰зу керек баспа жаттыѓуларын ерекшеленген 2. Жаттыѓудыњ белгілі бір бµлігін алып оныњ ќандай екенін білу. 3. Оныњ бастысын білу спорттыќ нєтиже немесе дем алудыњ фазасын білу. 4. Жаттыѓудыњ жасап т±рѓан спортсменніњ негізгі жаттыѓуларын білу: к‰шін, темпін ќайталанѓан жаттыѓудыњ санын осы техниканыњ ењ бастысы болып табылады. Спорттыќ техниканыњ сапасын єр бір адамныњ сапасы сияќты ‰немдеу жєне тазалыќ тиімді жатады. Жењіл атлетикадаѓы жаттыѓулар тиімділік жєне спорттыќ нєтиже уаќытпен µлшенеді. ‡немдеудіњ жасаѓан жаттыѓуѓа кеткен энергияны баѓалау м‰мкін. Спортсменніњ µзінде аз ж±мсалатын энергия немесе жоѓары нєтиже кµрсететін техника ењ ‰немді болып саналады. Тиімділік жєне ‰немділік µз ара байланысты. Тиімді ж±мсауды жасау ‰шін ќажетсіз жаттыѓуларын энергияны ‰немдеу жаттыѓу кезінде керек. Осы арќылы энергияны ‰немдеуді спортсменніњ маќсаты к‰шейтіп жаттыѓуда жаттыѓуда нєтиже береді.

Тренировканыњ процесі спортменніњ техникасы д±рыс єр бір жаттыѓуын баѓалау спорттыќ жаттыѓуды тиімді баѓалау. Спорттыќ техникада ењ к‰рделілігі спортсменніњ нєтиже шыѓарады жєне атлетиканы µмірге ќажетті спортсменніњ бір т‰ріне жатќызамыз.

Жењіл атлетиканыњ басты жєне негізгісі адамѓа деген ролі мањыздысы ж‰ру жєне ж‰гіру болып табылады.

Жењіл атлетика 2 ге бµлінеді.

1. 
   Циклдік жаттыѓулар (1 нєрсені ќайталау арќылы ж‰ру ж‰гіру)
   
2. 
   Циклдік емес (циклдік жаттыѓуды 1 жаттыѓуѓа ќарап жасауѓа болады.
   

Биіктікке секіру техникасы төрт этаптан тұрады: жүгіру таяқшамен, секіру, планкадан өту, қашу. Биік секірудің 4 түрлі тәсілі болады: 1. адымдау тәсілі, 2. толқынды секіру. 3. перекат. 4. “фосберу-флоп”. Бұлардың ішіндегі ең қолайлы әрі көп қолданылатыны 3-ші және 4-ші тәсілдер. Бұлардан соң негізгі жоғарғы жылдамдықты және күшті серпілісті талап етеді.

Гарбег: Жүгіру ұзындығы 11-14 м-ден басталады, ол спортшының 7-9 қадамына тең келеді. Планкаға байланысты жүгіру бұрышы, әр секіру тәсіліне қарай, әр алуан болып келеді.

Мысалы: адымдау және перекат тәсілінде 35-45⁰-қа тең болады. Толқынды секіру тәсіліне ол 75-90⁰-қа артады. Ал фосберу-флоп тәсілінде қисық сызық бойында жасалып бұрыш 65-75⁰-қа сәйкес жүреді. Жүгірудің бірінші жартысы жылдамдыққа жүгіруден еш ерекшеленбейді. Жылдамдықтың өсуімен қатар аяқ адымдары да артады. Жүгірудің 2-ші жартысында спортшы серпілуге дайындалады. Ең алшақ адым соңғының алдындағы, соңғы адым анағұрлым қысқарақ болады.

Соңғы 3 адымды см-мен көрсетсек ол былай болады:

Секіру 3-ші 215-220см. Соңғының алдындағысы 220-230см-ге. Соңғы адым 195-200см-ге тең.

Найзаны лақтыру 29 бұрыш секторында өтіледі. Найза лақтырушылардың лақтыру ара қашықтығы 27-30 м және көп. әйелдерге ара қашықтығы қысқаша 23-26 м. Жылдамдық Алу екі бөлімнен тұрады -дайындалу ( жылдамдық алудан жеке сызыққа дейін ) және қорытындылау ( найзаны адымдап жүру және аяқтап лақтыру ) найзаны ұстау 1 с – жүзінде найзаның екі тәсілі бар. Бір інші тәсілде найзаны алақанды диоганалды тұрысымен ұстап басбармақпен нығыз ұстап найзаның соңғы бөлігінен ұстайды. Қалған саусақтар ер кін тұрады. Екіншіден – найзаны орта және үлкен саусақпен ұстап, ал басбармақ жиылып ұстағышта тұрады. Кіші саусақпен атсиз саусақ ұстағышта тұрады. Екі тәсілді найзаны ұстау және лақтыру барысында және сілкіп лақтыруда бақылауға мүмкіндік бердік. Жүгіру алдында лақтырушы лақтыру тұсына тұрады, ал бір аяқ артта тұрады, дене тіке тұруы шарт найза қолдың жиылған бойы оң қолымен иық тұсында тұрып, шығанақ алға жылжып, оңға бұрылады. Алақан бастың тұсында тұрады.

Лақтыруға дайындалу: лақтыру белгіленген сызық бойында үш әдіспен орындалады. Артқы – төмен, тіке – артқа, алға – төмен, - артқа. Бірінші әдіс ынғайлы, оңай және қол тараған. Үшінші тәсіл жағынан аса қиын, бірақта иықтың еттерін сілкінуде өте қажетті. Аяқ басуда адымдап жүрудегі әртүрлі болуы мүмкін. Ең көп тараған түрі төрт адымдау. Көп лақтырушылар қолды жанымен қойып секіру барысында алдынғы аяқпен қонумен жасалатын. Иық белі 90 –қа оңға бұрылады. Бұл бұрылыс екі адамдықты аяқтауға аңғайлы. Дене тіке тұрып, оң қол артқы толық созылған. Найзаның үшы Беттің деңгейінде тұрады. Қолмен найзаның бұрышы 25-30 тан аспауы шарт. Сол қол жартылай жиылған бойы иық тысында тұрады.

Аяқталу әрекеті сол аяқтың басталуына найзаның нүктесі арқылы ауысады. Сол аяқтың бастау Алдын оң қолды алға дайындайды да оңға бұрылып қолды жиылған бойы қойылады. Сол аяқты алдынғы бағытқа қарай айналдыру жылдамдығын иыққа салмақты түсіреді. Лақтырушы тартылған садақ әдісіне көшеді сол аяқты қойғаннан кейін иық алға артқа тұрысына тұрады. Лақтыруды сілкі ну және тартылу ( рывок ) екеуі бірдей 1 с - әрекетте болып, бүгілген сол қолдың және сол аяқты жазумен бірге аяқтың дұрыс аусумен аяқталады. Басқа тәсілдердің ішінде 5 қадамдық яғни найзаны алға – төмен – артқа тәсіліне көп көңіл бөлінеді. Бұл тәсілдің қасиеті иық етінің және оң қолдың аяқталу әрекетіне және сілкінудегі әрекетіне септігін тигізеді.

Гранатаны лақтыру тәсілі найзаны лақтырудан еш айырмашылығы жоқ. Гранатаның салмағы ұлдарға 17-18 жас аралығында 800г, қыздарға 700г. Гранатаны лақтыруды басқа снарядтарға қарағанда оңайырақ. Бірақта гранатаны ерте сілкініп лақтырудың әсерінен иықтың және қолтық асты мүшелеріне ұзақ уақыт жарақат алуға әкеледі. Бұның бәрі жаттығуды қате жасау кезінде болады. Гранатаны бір орыннан және жүгіріп келіп лақтыру тәсілі спортзалда немесе арнайы щитте, дуалда жасалады. Гранатаның лақтыру 10 метр ара қашықтықта өткізіледі. Гранатаның лақтыру жылдамдыққа, адымдап аттау және лақтырғаннан кейінгі тоқтау әрекеті осы жаттығулардың найза лақтыруға келеді. Гранатаның кішілігі және салмағы лақтыру кезінде снарядқа күш салуына ықпалын тигізеді. Гранатаның ұшу бұрышы 40⁰ пара – пар. Гаранатаны лақтыруда найзаны лақтыру тәсілін ұстанған жөн. Лақтыру кезінде техника қауіпсіздігін және тәртіпке көп көңіл бөлу керек. Сонда ғана сабақ барысында сапалы сабақты өтуге мүмкіншілікке ие боласыз.

Жаттығу барысындағы қателерді төмендегі сызбадан көреміз:

Қате	Себебі	Қатені түзеу
Саусақтың жоғарғы деңгейде тұруы	Лақтыру туралы түсініктің болмауы снаряд жоғары, төмен немесе алға жылжығанда биікке жіберілуі	Лақтыруды бір орында немесе жүгіріп келіп лақтыру, тәсілдерін қайталау.
Қолды төмен түсіріп тұру	Лақтыру туралы түсініктің болмауы. Оң аяқтың дұрыс бүгілмеуі	Қолды қимылдату лақтыру кезінде қолды жоғары – алға қимылдату
Қолды жиырып лақтыру	Қате сілкіну және снарядтың дұрыс жылдамдық алмауы	Лақтыру барысында снарядпен қолды дұрыс ұстау
Жанымен лақтыру	Қолдың дұрыс тұрмауы және снарядты лақтыру қателігі	Сілкіну кезінде иық бұрылысын оңға күшейту және алақанды арқа тұсына әкелу
Лақтыру кезінде тоқтап қалу	Лақтырудағы жылдамдықты арттыру оны және жақсарту	Аз уақытта жылдамдық азайту және лақтыруды бастау
Лақтыру сызығынан асып кету	Лақтыру алдында үзіліс жасау. Сол аяқтың лақтыру сызығынан жетпей қалуы

15-лекция.

Тақырыбы: Жүгіру техникасының негізі.

Жоспары:

1. 
   Жүгірудің техникасы жалпы негіздері.
   
2. 
   Жүгірудің техникасымен тактикасы.
   

Барлық жүгірудің техникасы жалпы негізден тұрады. Жүгіруде де жүрудегі сияқты қимыл циклі екі қадымнан тұрады, бірақ жүруден айырмашылығы әрбір жүгіру қимыл циклінде екі үш бөлімі болады. Серпімділік және жылдамдық жүгіруде артық. Бұл жүгіру жылдамдығына байланысты: қысқа арақашықтықта серпу мен жылдамдық қимылы көбірек, ал өте ұзақ арақашықтықта аз.

Жүгіруде де жүрудегі сияқты қол мен аяқтың қимылы қарсы қимылда болады; иық белдеуі мен жамбастың қарсы қимылы қадымның алшақ болуына көмектеседі. Жамбастың түсуі тірек кезінде тебіну амортизациясын күшейту және бұлшық еттің жақсы босаңсуына себеп болады.

Бір қимыл циклінде екі бөлімнен біреулік тірек екі аяқта және екі бұлшық бөлімнен тұрады. Әрбір аяқтың қимылы жүрудегі сияқты фазалардан құралады, тірек кезінде – арғы тірек және артқы тірек фазалары, адымдау уақытында – артқы қадым және алғы қадым фазасы. Бұл фазалар аяқты қою және ажырау, тіктелу кезі болып бөлінеді.

Арақашықтық бөлімдерге бөлінуі – стандарт, стартық жүгіріс, қожалықтағы жүгіріс, мәре, мәре сызығынан өткеннен соңғы тоқтау.
16 – лекция

Тақырыбы: Жеңіл атлетика сабағына және жаттығу тапсырмасы.

Жоспары:

1. Сабақ мақсаты, міндеттері және бөлімдері.

2.Сабақ жүргізу және оған дайындалу технологиясы.

Сабақ оқу жұмысын ұйымдастырудыњ өзгерместей атап қалған түрі емес. Педагогикалық тңжірибде жңне педагогикалық ой пікір ңрқашанда сабақты үнемі жетілдірудіњ жолдарын іздестіреді. Ңрбір сабақ оқу программасындағы тақырып бойынша құрылған бірнеше сабақтар жүйесінде енеді. Сондықтан қазіргі заманғы педагогикалық процеске қойылатын бірінші талап ңрбір сабақтыњ айқын мақсаты, мазмұны, жоспар жңне сабақтыњ құрылысы алдын ала белгігіболуы тиіс. Лосыған сңйкес мұғалім өзініњ жңне оқушылардыњ сабақтағы жұмысын ұйымдастырады. Бірде-бір талап оқу материалына, тақырыпқа оқушылардыњ қызушылығын үнемі оятып отыру. Сабақтыњ өн бойында жағымды эмоциялық жағдай болуынаназар аудару. Оқушыныњ жеке жңне жас ерекшіліктерін ескере отырып оқытудыњ ңдістері мен оқу материалыныњ қиындық жңне жењіл дәрежесін дұрыс айқындау сабағына басты талап оқушылардыњ психологиялық дау,оқытуды дифференцииалдау жңне даталау. Жењіл атлетика ерекшеліктеріне сай, оларға шамадан тыс күш түсірмеу , жағдайын ескеру. Мектеп жұмысына басты құжат болып септелетін жоспар- материалдарын жыл бойына бөлу, сабақ жоспары , жоспар - конспекті. Сабақты бөлудіњ екі түрін атап кетуге болады: таұырыптық бөлу және сабақтық. Тақырыптық бөлуге оқу жоспары, тақырыпқа және қысқа тақырыпшаға бөлінеді. Сабақтыњ бөлу, сабаққа қоятын мақсат оқу жұмысыныњ мазмұнын бірнеше сааққа бөлу. Жењіл атлетика келтірілген.( ІV класс- 10 сағат, V-ХІ- 20 сағат).

1. Дене тєрбиесі ілімі мен єдістемесі. Э.Ж.Тілеуов, оќу ќ±ралы. Шымкент – 2003 ж

2. Дене шыныќтыру жєне спорттыњ теориясы мен єдістемесі. П.ғ.ќ.Р.Р.Аманбаев, типтік оќу бағдарламасы. Алматы – 2001 ж

3.Теория и методика физического воспитания. ( под ред. Л.П.Матвеева и А.Д.Новикова – М: ФИС, 1976 гл. І-ІІ ).

1. 
   Матеев Л.П.Теория физической культуры – М.ФИС.1991 г
   
2. 
   Теория спорта / Под ред. В.Н.Платонова – К: Вищашк., 1987 г
   

Біріншіден әйелдердің адым ұзындығы өзгермейді , кейбір авторлар тіпті азаяды дейді, бұл базалық екпін алуда байқалады

Адымнын ортақ ұзындығы 196,16 см ., ал ақырғы үш адымның ұзындығы 186,16 см, ақырғы үш адымның ұзындығы 186,14 см.

Шеберліктің өсуіне байланысты адым ұзындығы, мысалы екі жыл жаттығу нәтижесінде өседі, биіктік 141-ден 165 дейін, адым ұзындыы 16 см, өскен.

Итерілуге әсер ететін бірнеш механизмді атап өтуге болады а/секірушіге әсер ететін ерекшіліктер:

1. Аударылған маятник механизмі

2. Сермеу тізбектері механизмнің әсері / Дьячков 1938 , Денисов/

3. Итерілетін аяқтың жазылу механизмі / В.И.Гутевич 1955 , Скоморохов /

"Механизм" секірушіге бір бағытта әсер ету жиынтығы деген сөз. "Аударылған маятник механизмі" ол итеретін аяқтың, дене қозғалысының өсуімен есептелген, тізе бұрышы ме жамбас буыны өзгермейді. Итерілген аяқты жазылу механизмі - итерілген аяқ қозғалысының өсуінен және тізе буынының ашылуынан тұрады.

Бұл айтылған механизмдердің маңызы секірушунің шеберлігі өскен сайын байқалады, күрделі жарыстарда секірушінің женуіне өз үлесін қосады.

Фосбюри Флоп секіруінде " итерілетін аяқ, жамбас, сан іске кіріседі, содан кейін қозғалысқа тізе, табан қосылады. Бұл мүмкіншіліктерді толық пайдалана алмады. Себебі, сермеу қозғалысы тік аяқпен орындалады. Фосбюри Флоптың пайда болуы кең таралды, ол бойы биік спортшыларға кең жол ашып берді. Осындай секірушілер - И. Паклин /СССР/ -2,41 , Д.Мегебург /ФРГ/ -2,39 , П.Шеберг -2,39 , Сотомайор -2·43.
18 – лекция.

Тақырыбы: Найза лақтыру техникасына үйрету.

Жоспары:

1. Найза лақтырудың пайда болуы

2. Найза лақтыру техникасымен методикасы
Лекцияның мәтіні

Найзаны ертеде соғыс құралы және күн көру ретінде тамақ табуға қолданғалы белгілі. Алғашқы әдеби деректер / Гомердің "Иллиадасы" / ежелгі гректердің найзаны қашықтыққа және нысанаға лақтырып жарысқандығын көрсетеді. Найза лақтыру бес сайыс бағдарламасына б.э. дейінгі 708 жылы олимпиадалық ойындарға кіргізілген.

Найза лақтырудың техникасымен жаттығу әдістемесінің бірінші кезеңі 1886 жылдан 1912 жыл аралығын қамтиды.

Найза лақтырудан бірінші жарыс 1886 жылы Швецияда өтті. Бұл жарыста А.Вигерт найзаны 35,81 м. лақтырған.

Найза лақтыру Швеция мен Финляндияда кеңінен тарады. Найзаны, көбіне, әлді қолдың / әдетте оң қол / саусақтарымен соңынан ұстап, екінші қолмен ортасынан демей отырып лақтырған. Лақтыру алдында лақтыратын қол шегіне жнткенше артқа оңға қарай ығыстырылады. Лақтыру кезінде сол қол найзаны түсіріп, оң қол соңынан итеретін. Мұндай әдіс 2,5*2,5 м., ал кейінрек 10 метрден екпін ала лақтырған.

1906 жылы қазіргі олимпиадалық ойындарының 10 жылдығына арналған торқалы той Олимпиадасының бағдарламасына бірінші рет найза лақтыру еңгізідледі.

1908 жылы жарыс техникасының бұл түрі заң күшіне келтіріп, найза лақтырушының екпін ұзындығына шек қою тоқталды.

Бұл кезде швед лақтырушылары 50 м. Шегінен асып кетт. 1894 жылы А.Лемминг 42,92 м. Нәтиже көрсетсе, 1902 жылы З..Лемминг 50,44 м. Көрсетті.

1912 жылғы олимпиадалық ойындарда 60,64 м. Көрсеткішпен тағы да Э.Лемминг жеңіске жетті. Сол жылы Стокгольмде гректердің адамның жан-жақты дамуы түралы ойларын қолдай отырып, найза лақтырушылар бірінші және соңғы рет найзаны оң және сол қолмен лақтырудан сынға түсті. Жеңіске 109,42 м. /61,00+48,42/ финляндиялық Ю.Саристо жетті.

Найза лақтырудың техникасы мен жаттығу әдістемесі дамуының екінші кезеніңе 1902 жылы және 1938 жыл аралығын жатқызуға болады. 1912 жылы ең бірінші дүниежүзілік рекорд анықталады, Э. Лемминг 62,32 м.

Э.Лундквист дүние жүзінде бірінші болып найзаны 71,01 м. Лақтырды. Осылай 60-тан 70-м-ге дейінгі аралықты игеру үшін спортшыларға 17 жыл қажет болды.

Әйелдер арасындағы алғашқы 1916 жылы өткізілді. Осы жарыста француз спортшысы М.Уотила 800 г. салмақтағы найзаны лақтырып 30,45 м. /екі қолмен/ нәтиже көрсетті. 1926 жылдан бастап 600 г. салмақтағы найза енгізілді. Неміс спортшысы Е.Браумюллер 1930 жылы алғашқы болып найзаны олимпиадалық ойынның бағдарламасына енгізілді.

Найза лақтыру техникасының және жаттығу методикасы дамуының үшінші кезеңі 1940-1952 жылдар аралығын қамтиды. Бұл техникадағы шеберлікті жинақтаудың және жаттығу әдістемесі дамуының кезеңі. Дайындық одан да жоғары мамандырылды: дайындыққа қыс уақытында тек спорт түрлерінен алынған арнайы жаттығулар ғана емес, сонымен бірге әр түрлі снарядтарды лақтыру да енгізіледі.

Көрсеткіштердің өсуінде соғыстың кері әсері байқалады. Ерлер арасындағы жарыстарда жеңімпаздардың көрсеткіші 70м. Шамасында болды, яғни соғысқа дейінгі көзбен салыстырғанда - төмен, ал әйелдерде -48 метр.

Әйелдердің кедергіден жүгіріп өтудегі кейбір ерешеліктері мынындай:

• 
  Дене көп бүгілмейді және кедергіге кіргенде қатты ырғақпен тасмалдайды.
  
• 
  Сермелеьтін аяқтын сан тізесі кедергіге кіргенде жоғары көтерлілуі, бұл жамбасты алға шығарып, кедергіге жедел шабуыл жасауға өз үлесін қосады.
  
• 
  Кедергіден кідірмей, тоқтаусыз жүгіріп өтуі.
  
• 
  Кедергіден өткенде итерілгекн аяқты алға тастағанда денені жедел еңкейтіп, сермелген аяқты тарта түзету.
  

5. 
   Жеңіл атлетикаға кіріспе, мамандыќқа кіріспе .
   
6. 
   Жеңіл атлетика курсының мазмұны және міндеті.
   
7. 
   Оќу пәнінің ілімдік, ғылыми қолданбалы пәндермен байланысы.