Маќсаты: жењіл атлетика пєніне жалпы шолу жасап, спорт түрінің кендігін

Сөре және сөрелік қозғалыс.

Сөрелік қозғалыстың екі түрін атауға болады: біріншісі-7 адымда, екіншісі -8 адымда. 7 жүгіру адымын, көбінесе, бойы биік және күштері мығым спортшылар қолдынылады. Бұндай сөреде сермелетін аяқ алға қойылады. Алджыңдағы аяқ тірегіш сөре сызығынан 40-50 см. Алдыңғыдан.

Бұл сөрелік қозғалыс вариантында кедергіден жүгіруші тез жоғары жылдамдықты алып, жүгіру адым ұзындығы бір қалыпты өседі, бірақ сөрелік қозғалыстан, дистанция бойымен жүгіргенде жүгіруші ырғағы әр түрлі болғандығы қиыншылық тудырады.

8 адымдық екпін алғанда сөре сызығына итерілетін тірегіші алға қойылады/ 40-66 см. Сөре сызығының алдыңғы және артқы аяқ тірегіштің аралығы 20-40см./. Мұндай сөрелік қозғалыста спортшы табиғи адым ұзындығы қысқартады, бірақ дистанция бойымен жүгіргенде бойымен жүгіргенде тұрақты ырғақ сақтайды.

Сөре және сөрелік қозғалыс жүгіру жағынан 110 м. Кедергіден жүгіруге ұқсас. Сөрелік қозғалыста адым ұзындығы бірте- бірте ұзарады. 1- ші кедергіде итерілер алдындағы аяқтын итерілетін аяқ 10-15 см. қысқа, 8 адымдық екпін алуда / алдыңғы тірегішке итерілетін аяқ қоылады/ осылай аяқты қою кедергіге кіруге өте ыңғайлы жағдай жасайды. Кедергіден жүгіруші сөреден шыққанда спринтерлер сияты жүгіреді. Ересек кедергіден жүгіруші қыздарға сөреден жүгіруде қолайлы 7 адымдық жүгіру.

Дистанция бойымен жүгіру құрылымы жағынан спринттерлік жүгіріске ұқсас, бірақ кедергіден жүгірудің өз техникасы бар- ол кедергіден жүгіру адымы.

Кедергіден өткенде итеру 60-70 процент. Итерілу кедергіден 195-200 см. Жерден басталады. Кедергіге шабуыл жасағанда, аяқты соза қойған жылдамдығы төмендейді, ал таяу қою кедергіден секіруге әкеледі, спорт шеберлерінің кедергіден жүгіру адымы /300-310м./, ол 1-ші разряд спортшыларына қарағанда орта есеппен 10 см. Кем. Жүгіру адымының азаюы, көбінесе, кедекргіден түскен аралықты азайтып, кедергіге кірер адымды ұзарту, ол кедергіден тік бұрышпен итеріп шабуыл жасауға жасайды.

Сермелетін аяқ кедергіден өткенде сәл бүгіліп, ерлердің 110 м. Кедергіден жүгіру тәріздес сирақ сілтеп тасмалдайды. Сермелетін аяқ кедергінің екінші жағына жедел қозғалыс жасайды. Итерілетін аяқ кедергіден доға тәріздес, табан сырт жаққа бұрылған бойы алға тасталады, тізе, табан мөлшерін жоғавры, бұл қалып сан- бұлшық еттерінің алға қозғалуын және кедергі арасын жүгіруді 1-ші адымда тез орындалуын қамтамасыз етеді. Итерілетін аяқты алға бағыттамай жоғары бағыттау, ол үлкен қате, бұл көбінесе, дененің ерте көтерілуіне әкеп соғады.

Кедергіден жүгіруде тепе - теңдікті, тұрақты тік қозғалысты қолмен, аяқтың бірдей қозғалысы қамтамасыз етеді. Кедергіден аттап өткен кезде, сермелеген аяққа қарама-қарсы қол сәл түзеліп,алға тасталады, кедергіден түсер сәтте итерілетін жақтағы қол жанына төмен, артқа қозғалыс жасайды. Артқа қозғалған кезде шынтақ негізі болып келеді, қолдың астынан итерілетін аяқтың тізесі етеді.

Атақты жүгірушілер қысқа қашықтыққа жүгіруге арналған сөрелік тірегішті қолданды, оныњ көлемі әр түрліболады .2серетте көп тараған сөрелік тірегіш көрсетілген Бұл тірегіштіњ тұрақты бұрыш мөлшері 45 градус. Жарыс тәртібі бойынша әр спротшыныњ өз тірегішін қолдануына рұқсат етіледі, оныњ құрылымы бұрыштарды өзгертетіндей етіп жасалады. Артқы тірегіштіњ бұрышын 80 градусқа, дейін өзгертуге болады. Сөре сызығында тірегішті орналастыру мынандай түрге бөлінеді: 1. Әдеттегі стартта алдыњғы тірегішті сөре сызығынан 1-1,5 табан, ал артқы тірегішті тізе ұзындығы мөлшерінде 2. Таяу старт кезінде артқы тірегіш алдыњғы тірегішке жақындастырылады 3. Созылмалы старт кезінде алдыњғы тірегіш сөре сызығынан алшақ қойылады Бірінші тірегіштіњ сөре сызығына қатысты қойылуы жењіл атлешініњ бойына және тірегіштіњ ара қашықтығына байланысты. Тірегіштіњ дұрыс қойылуы, старттан дұрыс шығудыњ бірден-бір кепілдемесі. " Стартқа " деген бұйрық берілгеннен кейін, жүгіруші тірегіштіњ алдына тұрып, ењкейіп алақанды жерге тірей, аяғыныњ табаныњ алдыњғы тірегішке қояды, содан кейін, жүрелеп отырып, екінші аяғыныњ табаныныњ артқы тірегішке яды да, артқы қойылған аяғыныњ тізесін жерге тірейді, қолдарын сөре сызығына жеткізбей қояды, иықтыњ кењдігіндей етіп саусақтарын жерге тірейді, үлкен бармақтар бір-біріне қарама-қарсы ал басқа саусақтар сырт жаққа қаратылып құйылады. Бұл кезде иық тұра старт сызығы үстінде одан сол ғана алға шығып тұрады. Табан тірегішті сезіп, дене сығылмай бос болуы қажет. Сақтал бұйрығы бойынша арт тізені жерден көтеріп, денені сол ғана алға қарай ењкейтіњкіреп жүгірушініњ жамбасы, иық дењгейінен жоғары кетеріледі. Дене қандай өзгерісте болса да, екі аяқты тірегіштен босатпау қажет. Дененіњ ауырлық күші алдыњғы тірештен аяқ пен қол арасына бірдей түсіреледі. Денені жоғары көтерумен бірге баяу тыныс алып, жүгіруге даяр тұру керек. Осы кезде назарды берілетін дыбысқа аудармай, мәре сызығыныњ қозғалысына аудару керек. Дыбыс берілгеннен кейін, жүгіруші денесін алға қарай ұмтылдырадыда, екі аяен бірдей серпіледі. Артқы аяқ тірегіштен серпіліп алға қарай қозғала бастайды. Одан кейін тірегішті аяқ жұмысқа қосылады. Алдыњғы тірегіштен серпілген аяқтыњ қозғалыс бұрышы әйгілі сприншілерге мынандай 32-44 градус ( В.Борзов, Э.Фигорола, К.Льюис) ал төмн разрядты балларда 60-65 градус. Тірегіштен қатты серпінмен шығу көбінесе артқы аяқтыњ жедел қозғалуына, оған қарама-қарсы қолдыњ алға шығуына байланысты. Ал екінші қол сермеліп артқа беріледі.

2. Сөре және сөрелік қозғалыс техникасын үйрету

Сөре және сөрелік қозғалыс.

Сөрелік қозғалыстың екі түрін атауға болады: біріншісі-7 адымда, екіншісі -8 адымда. 7 жүгіру адымын, көбінесе, бойы биік және күштері мығым спортшылар қолдынылады. Бұндай сөреде сермелетін аяқ алға қойылады. Алджыңдағы аяқ тірегіш сөре сызығынан 40-50 см. Алдыңғыдан.

Бұл сөрелік қозғалыс вариантында кедергіден жүгіруші тез жоғары жылдамдықты алып, жүгіру адым ұзындығы бір қалыпты өседі, бірақ сөрелік қозғалыстан, дистанция бойымен жүгіргенде жүгіруші ырғағы әр түрлі болғандығы қиыншылық тудырады.

8 адымдық екпін алғанда сөре сызығына итерілетін тірегіші алға қойылады/ 40-66 см. Сөре сызығының алдыңғы және артқы аяқ тірегіштің аралығы 20-40см./. Мұндай сөрелік қозғалыста спортшы табиғи адым ұзындығы қысқартады, бірақ дистанция бойымен жүгіргенде бойымен жүгіргенде тұрақты ырғақ сақтайды.

Техниканың ең қиын элементі: бұл - итеруден басталады. Итеретін аяқ жерге табанының басына жедел қойылады. Осы жағдай кедергіге шабуыл жасағанда, дененің ортақ масса күші жоғары қалыпта болып және жылдамдықты жоғалту аз мөлшерде болады. Итеру бұрышы 65-70 градус. Кедергіден жүгірушінің барлық әрекеті,"шабуыл жасау" деп аталады. /сүрет57, кадр1-4/кедергі шабуыл жасауда ең басты элемент, ол сермелетін аяқтың қозғалысы, тізеден бүгілген аяқ жедел, алға- жоғары бағытталған. Сермелетін аяқтың шабуылы аяқталатын сәтте, сирақ қозғалысы тасталып ашылады. Сермелетін аяқтың мұндай қозғалысы тепе-тендік жылдамдықтықты жоғары деңгейде ұстайды.

Кедергіден жүгіруші шабуыл жасаған сәтте / сермелген аяқ түзу болған кезде / дене жедел алға еңкейеді.. Сермелетьін аяққа қарама- қарсы қол шабуыл алдында шынтақтан бүгіледі. Сермелетін аяқ түзелген сәтте, қол жазылып, алға жібіреледі, сәл ішке, алақан төмен бағытталған. Кейбір жігірушілер шабуыл кезінде алға екі қолмен қозғалыс жасайды. Итерілетін аяқ тізеден бүгіліп, сырт жаққа бағытталып, тез жоғары- алға қозғалады. Сермелетін аяққа қарма -қарсы қол сырт жаққа артқа-төмен бағытта болады. Сермелетін аяқ жақтағы қол, жай жүгіру кезіндегідей бүгіліп, алға қозғалады. Кедергіден дененің ортақ массасының өтуі кедергіден түсу фазасы деп аталады. Кедергіден сермелетін аяқтың түсуі Д.Ом проекциясына таяу түседі. Аяқ табаннының тұмсығына қатты қойылады. Итерілетін аяқ түсерде тіземен жедел алға қозғалады.

Кедергіден түсер сәтте денені еңкейтіп ұстаудың маңызы өте зор-ол шабуыл жасайтын қалыптағыдай болады.

қол кедергіден түсерде жедел қимыл жасап, жай жүгірудегідей жұмысқа дайындалады.

Сермелетін аяқ жақтағы қол тез алға шығарылады, осындай қозғалыс итерілетін аяқтын тез қозғалуына өз әсерін тигізеді. Сермелетін аяққа қарама-қарсы қол артқа ығыстырылған сәтте шынтақ буыннан бүгіліп, жай жүгірістегідей қозғалыс жасайды. Кедергіден жүгірушінің осындай кедергіден өту әрекеті жылдамдықтын аз жоғалуына және кедергі арасын тез жүгіруді тез жүгіруді қамтамасыз етеді.

Кедергілер арасын жүгіру үш адымда орындалады. Дистанция бойымен жүгіргенде жүгіру адымның параметрі практикалық жүзінде өзгерусіз қалады және кедергіден жүгіру ырғағына сипаттама береді. Бірінші адым- ең қысқа, екінші - ең үлкен, үшінші-10-15 см. қысқа, екінші адымға қарағанда. Ақырғы адымды қысқарту келесі кедергіге шабуыл жасауға жақсы жағдай тудырады.

Кедергі араларында кедергіден жүгіруші өжет, қайратты, бірақ денені босаңқы ұстағанда өз нәтижесін береді.

Сөреге жету ақырғы кедергіні өткенде басталады және спринттерлік жүгіру болып табылады. Кедергідн жүгіруші осы дистанция бөлігінде / 14,02м. / барлық назарын адым ұзындығына және жеделдігіне аударады, бұл жоғары жылдамдықты ұстауға өз үлесін қосады. Мәре сызығы бөлігінде денені ерте көп енкейту уақытты кешеілдетеді.
29 – лекция.

Тақырыбы: Арақашықтыққа жүгіру.

Жоспары:

1. Қысқа қашықтыққа жүгіру түрлері

2. Б.д.д жеңіл атлетиканың ерекшеліктері
Әдебиеттер:

1. Дене тєрбиесі ілімі мен єдістемесі. Э.Ж.Тілеуов, оќу ќ±ралы. Шымкент – 2003 ж

2. Дене шыныќтыру жєне спорттыњ теориясы мен єдістемесі. П.ғ.ќ.Р.Р.Аманбаев, типтік оќу бағдарламасы. Алматы – 2001 ж

3.Теория и методика физического воспитания. ( под ред. Л.П.Матвеева и А.Д.Новикова – М: ФИС, 1976 гл. І-ІІ ).

3. 
   Матеев Л.П.Теория физической культуры – М.ФИС.1991 г
   
4. 
   Теория спорта / Под ред. В.Н.Платонова – К: Вищашк., 1987 г
   

Секірудіњ т‰ріне байланысты ±шу фазасы ќимылдыњ Ж.О.А.траекториясы арќылы аныќталады.

Кейбір ерекшеліктер ‰шќадымдыќ секіруге болады, онда тірек, ж/е ±шу фазалары кезектеседі.

Басќа секірулерге ќарағанда сырықпен секірудіњ ерекшеліктері кµбірек. Сырыќнен Секірудіњ бірінші бµлімі терек, екінші бµлім тірексіз.

Секіруден нєтижелілік бірінші куекте алғашќы дененіњ ±шу жылдамдығымен аныќталады.

Негізгі манызды рольді секірушініњ µзіндік ќабілеті биікке ж/е ±зындыќќа секірудегі тиімді ќимылдар ойнайды.

Єрбір секіру –біртутас ќимыл, бірак аныќтау ынғайлы болу ‰шін мынадай фазаларды ќуруға болады.

1.Ж‰гіріс ж/е секіруге дайындыќ – ж‰гіру басынан тебіну орнына дейінгі кезењ.

5. 
   Тебіну-тебіну орнына аяќты ќою кезенінен оныњ аяғына дейін
   
6. 
   ¦шу –тебіну кезењініњ соњы аяќтыњ аширауынан жерге тигенге дейін.
   
7. 
   Ќону –жерге тигеннен дене ќимылы толыќ тоќтағанға дейін.
   

Ќатты б‰гілген жағдайда секірушініњ тебінеде тиімділігі тµмендейді. Буны бір жағынан т‰сіндіру тебіну аяғыныњ ерекше б‰гілуі жазылу-булшыќ еттерініњ тебіну кезінде ќиын жазылуында, ал басќа жағынан тебіну аяғыныњ аз бугілуі тек ќана ‰лкен ж‰ктемені кµтеруде ғана емес тебіну аяғыныњ тебіну фазасында жазылу жылдамдығында .

Тебіну бурышын наќты сонымен бірдей кµтеру к‰штерніњ бурыштары арќылы аныќталады.

Ќолдыњ жєне аяќтыњ серпуі арќылы болған кµтеру к‰ші, серпіну доғасына бағытталған. Дененіњ тіктелуі жєне иыќтыњ кµтерілуінен туындаған кµтеру к‰ші, омыртќа µсіне бағытталған.

Секіруші тебіне отырып жерден бµлінеді жєне дененіњ Ж.О.А. ±шу травпориесін аныќтайды. Б±л траектория ±шу б±рышына, алғашќы жылдамдыќќа жєне ауа кедергісіне байланысты. ±шу фазасында ауа кедергісі µте білімсіз, сондыќтан оны есептемеуге болады. Бійіктікке секіруде кµлденен жылдамдыќтыњ кµпшілігі тіке жылдамдыќќа ауысады сондыќтан ±шу б±рышы алкен – орташа 60-65⁰ ±зыындыќќа секіруге кµлденен жылдамдыќ тік жылдамдыќтан ерекше кµп сондыќтан ±шу б±рышы ерекше аз 45⁰ секірушініњ нєтежилері жылдамдығын Ж.О.А.алғашќы ±шу жылдамдығын Ж.О.А. тік жєне кµлденењ жылдамдығын білу керек.

Тебіну нєтижесінде секіруші ±шудыњ тік жылдамдығын пайдаланады. Б±л алғашќы жылдамдыќ мына формуламен аныќталады.

V²= 2gH

g- ауырлыќ к‰шініњ жылдамдығы

H- ±шудағы Ж.О.А.кµтеру биіктігі.

31-лекция.

Тақырыбы: Лақтырудың техникалары мен тактикалары.

Жоспар:

3. 
   Арнайы және дайындық жаттығулар.
   
4. 
   Ядро лақтыру техникасын оқыту және үйрету.
   

1. Дене тєрбиесі ілімі мен єдістемесі. Э.Ж.Тілеуов, оќу ќ±ралы. Шымкент – 2003 ж

2. Дене шыныќтыру жєне спорттыњ теориясы мен єдістемесі. П.ғ.ќ.Р.Р.Аманбаев, типтік оќу бағдарламасы. Алматы – 2001 ж

3.Теория и методика физического воспитания. ( под ред. Л.П.Матвеева и А.Д.Новикова – М: ФИС, 1976 гл. І-ІІ ).

5. 
   Матеев Л.П.Теория физической культуры – М.ФИС.1991 г
   
6. 
   Теория спорта / Под ред. В.Н.Платонова – К: Вищашк., 1987 г
   

Жарыс ережесі бойынша бір қолмен итерлуде батпанды артық немес жанына шығаруға рұқсат етілмейді.

Батпанды ұстау. Батпанды мен астында ұстау, қолды сәл ашу арқылы моиынға тақап тұрады. Қол бұл жағдайда төмен түсіп, алға тартып тұрады. Алақанымен саусқақтың күші қаншалықты күшті болса, батпан саусқаққа мықты тұруы мүмкін. 38 сурет.

Аттап секіру және дайындалуы. Лақтырушы шекті секторға лақтыратын бағытқа арқасымен тұрады. Оң аяқ шеңбер ішінде тұрады, ал сол аяқ ( сәл бүгілген ) артқа қарай аяқ ұшымен бос тұрады.

Сол қол алға қарай жоғары созылып тұрады. Батпан мойынға сәл тіріліп тұрады.

Лақтырушы жиналып сілкі қозғалысына дайындалады. Алға еңкейіп бір ден сол аяқты артқа-жоғары көтеріп сілкінеді және алға еңкеюді аяқтап сол аяқты күшін оң аяққа туару арқылы аяқталды. Оң терсек жанына қарай жылжып ал сол қол болса, дененің алдында болады. Сілкі ну барысында қозғалыста қатаң тепе-теңдік сақтау арқылы орын алады.

Аяқталуы (мәре) әрекеті батпанға аудару арқылы жылдамдықты көтеруге болады. Онда аяқталу барысында жылдамдатылған бұрыста ( 180 0 дейін ) бөксені жоғары көтеріп, иықты алға – жоғары бағытымен батпанды лақтыру бағытта сілкіп жібереді. Лақтырушының аяқтау әрекеті лақтыратын бағытқа қарай тұрған кезде аяқталады. Сол уақытта сол қолмен иығы оң иықтан жоғары тұруы шарт. Батпан болса әрекетке қарай төмен тұруы керек және оң тізенің төменгі бойында тұру керек. Екінші, бөлімде сол көкірек алға – жоғарғы тез бұрылып, екі аяқтың тез бугілу және бұрылумен басталады. Иықты алға жоғары созып оң бөксені алға жылжыту арқылы оң қолды алақанмен және саусақ лақтырумен аяқталады.

Қолды тіке созуда екі аяқтың тез арада тіке тұруымен және сол қолды артқа – алға жылжумен бірлеседі. Батпан қолдан шыққанда жоғары қарай жіберілу керек.

Бастың дұрыс тұруы өте көп роль айналды. Сол аяқты қою кезінде, көз жоғары-алға қарай лақтыру тұсына ауысады. Бастр артқа бұру жиырлуға септігін тигізеді.

Батпанның ұшы кеткеннен кейін, аяқ секіруден ауысып, ал аяқ сызық бойында (сегмент) тұрып, сол аяқ артқа тұрады. Бұл әрекет лақтырушының ынғайлы жағдайда тұруына жағдай жасайды.

Жылдамдық – бұл қажеттік кошті, шапшаң жұмылдыру. Қысқа қашықтықа жүгіру нәтижесі көптеген дене қаблиетіне тәуелді. Алайда шапшаңдық ең басты болып саналады. Ал жылдамдық пен оның сапалық жағының көрініс тобі күш-жігер мен қозғалыс жылдамдығының орайлы үйлесімділігі дер едік.

Жүгірушінің немесе желаяқтың жүгіруін келесі этаптарға бөледі: старт, стартық жылдамдық, арақашықтық жүгіру, финеш.

Қысқа қашықтықа жүгіруде старттық тіреуіштер пайдалануына отырып төменгі страт қолданылады. Старттық тіреуіштерді жүгірушінің бойына, аяқ ұзындығына, жылдамдық күшінің қаншалықты қабілетілігіне қарай орналастырады.

Алдыңғы тіреушілердің иілу бұрышына 40-50⁰-қа ал артқы тіреушінің иілу бұрышы 60-75⁰-қа тең. Артқы және алдынғы тіреушілердің көлденең арақашықтығы 18-20см-ден аспайды.

Аяқ тіреуіштері старттық жолаққақатты етіп дұрыс қойылуы талап етіледі. Алдыңғы аяқ тіреуіш жарты табан арақашықтыққа орналасады да, артқы аяқ тіреуіші тізе ұзындығына қарай бағытталады.

Тіреүіштерді старттық жолаққа орналастыра алуда мына жағдайларды ескерту қажет. Егер тіреүіштер старттық жолақтан орна ласа онда “дайындал” командасында жүгіруші тізесін мейілінші ұстауына тура келеді да, жүгіретін сәтте аяқ күшін дұрыс пайдалана алмайды. Ал егер тіреуіштер старттық жолаққа тым жақын келсе, онда жүгірушінің денесімен алға бүгіліңкі қалыпта алады. Бұндай жағдайда ол старттық қимылға көп уақыт жоғалтады.

Командасында жүгіріші тіреуіштер алдана шығып, күлтігірек аяғын алдыңғы, келесі аяғын артқы тіреуіштерге қойып жайғастырады. Артқы тіреуішке қойылған аяқтың тізесі бүгіліп, қолдарын старттық жолаққа туралап қояды. Қолдың үлкен саусақтары ішке қарайбағыталады, қалғандары сыртқа бағытталады. Артқы ері сін Остап сәл бүгуі қажет басты дененің жалғасы етіп көзді старттық жолақтан 40-50см алға бағыттау керек.

“Дайындал” командасында жүгірүші желкесін алға-жоғары бағыттай, арата тұрған аяқтың тізесін жерден алшақтатып бөксесі иық деңгейінен сәл түзеленіп, алдыңғы тіреуішке тұрған аяқтың тізе бүгілуінің бұрышышамамен 80-100⁰-қа, ал арттағы 110-120⁰-қа теңеледі. Қолдары түзуленіп дененің біршама салмағы қолға ауады.

33-лекция

Тақырыбы: Биіктікке секірудің техникасы.

Жоспары:

1. Ж‰гіріп келіп ±зындыќќа жєне биіктікке секірудіњ фазалары .

2. Екпінмен ж‰гіру, жылдамдықпен секірушініњ серпілуі.
Лекцияның мәтіні
Ж‰гіріп клеп ±зындыќќа жєне биіктікке секірудіњ фазалары єр т‰рлі болғанымен олардыњ негізі бір болып ќалады. Ќайсы бір секірудіњ тµрт фазасы болады: екпінмен ж‰гіру, серпілу, жоғары ±шу, ќона білу.

Дененіњ ±зындыќќа немесе бйіктікке секіруі бастапќы жылдамдыќќа, ±шу б±рышына жєне ортаныњ ќарсылығына байланысты. Ењ мањыздысы бастапќы жылдамдыќ. Секіруде спортшы жоғары кµрсеткіш куµрсете білуі ‰шін максималды жылдамдыќты дамытып денеге д±рыс бағыт бере білуі ќажет.

Секірудіњ ќай т‰рінде болмасын (±зындыќќа, бйіктікке) сепкінмен ж‰гіру жылдамдыќ µсуіне алып келеді. Біраќ олардыњ тєсім єр т‰рлі болады. Дегенмен серпілу сєтіндегі жылдамдыќ барынша максймалды болуы ќажет. ±зындыќа секіруде ер спортшылардыњ серпілеу сєтіндегі жылдамдыќ 10-10,5 м/с. осыған сєйкес екпінмен ж‰гіру 15-17 м (ол7-9 ж‰гіру адымына тен): басќа секіруде 36-40 м. Кейде 45 метірге дейін ждетеі (яғни, 18-24 ж‰гіру адымы).

Екпінмен ж‰гіру жылдамдығын саќтай отырып спортшыныњ, немесе секірушініњ серпілу алдындағы ењ сонғы 2-4 адымы басќа адымдардан ерекшіленеді. Ритм µзгеріп, сонғы Адам ќысќартылған т‰рде жасалынады. Яғыни, ендігі Назар серпілеу сєтіне аударылады, серпілеу аидындағы б±л Адам. Жаттыќ єрі кењірек жасалады, серпін соретін аяќтыњ тізесі б‰гіледі ќимылдыњ ж±мыс ампелитудасы кµбеитіп кеуде тік ±сталады, ќолды, мыќты артќа, серпін жасайтын аяќты жерден кµтерілмес б±рын, ќайта жоғары жіберіледі. Серпін жасаитын аяќтыњ ќос жамбас алға жылжытылады. Соныњ нєтижесінде дене тіреніште д±рыс ќалып алады. Серпілетін аяќ жерге тигізілгенен кеиін дереу т‰зіуленеді. Екпін к‰шпен ќысылған жамбас алға-жоғарыға шығарылады. Дененіњ жоғары бµлігі секіру таяќшасы жаќсы иілмей, серпін жасайтын аяќтыњ ‰стінде болады: серпілу алдында ж‰гіруші серпіге сияќты жиырылады. Сермелетін аяќ айтарлыќтаи шамада серпілеудіњ жалпы реакциясына (ќарсы єсеріне) ыќпай етеді. Егер сираќ тез ќозғалыпсермелетін аяќ таќтайшадан жоғары кµтерілсе б±л жаќсы ‰йлесім тапќаны. Аяќтыњ сермелеу к‰ші тез тежеліп, денеге беріледі. Сермелетін аяќпен бір мезетте екі ќол алға-жоғары кµтеріледі. Секіруші таќтайшаға ќарай дєл кµтерілудіњ алдында б±рылады. Айналу фазасында (кезењінде) дене бтолігі кезекпен керме арќылы µтеді. Дене керме ‰стінде онымен бірдей сызыќта т‰зеуленеді, осы сєтте секіруші серпін жасаушы аяќты µзіне тартып, ал ќолын денесіне ќысады кермеден µткенен кейін дененіњ жоғары бµлігі мен серпін жасаушы аяќ тез тµмен т‰седі. Осымен бір мезетте серпін жасаушы аяќтыњ тізесі сыртќа таќтайша жаќќа б±рылады: серпін жасаушы аяќтыњ ±шы жоғарыға ќаратылуы тиіс: б±л анағ±рлым мањызды ќозғалыс кермеден µткеннен соњ ењ алдымен жерге серпін жасаушы аяќ жєне сол жаќтағы ќол тиеді: дененіњ б‰иір арќылы аударылуын т±лғаны ауырптпай т‰суге єсер етеді.

2.Сабақ жүргізу және оған дайындалу технологиясы.

Сабақ оқу жұмысын ұйымдастырудыњ өзгерместей атап қалған түрі емес. Педагогикалық тңжірибде жңне педагогикалық ой пікір ңрқашанда сабақты үнемі жетілдірудіњ жолдарын іздестіреді. Ңрбір сабақ оқу программасындағы тақырып бойынша құрылған бірнеше сабақтар жүйесінде енеді. Сондықтан қазіргі заманғы педагогикалық процеске қойылатын бірінші талап ңрбір сабақтыњ айқын мақсаты, мазмұны, жоспар жңне сабақтыњ құрылысы алдын ала белгігіболуы тиіс. Лосыған сңйкес мұғалім өзініњ жңне оқушылардыњ сабақтағы жұмысын ұйымдастырады. Бірде-бір талап оқу материалына, тақырыпқа оқушылардыњ қызушылығын үнемі оятып отыру. Сабақтыњ өн бойында жағымды эмоциялық жағдай болуынаназар аудару. Оқушыныњ жеке жңне жас ерекшіліктерін ескере отырып оқытудыњ ңдістері мен оқу материалыныњ қиындық жңне жењіл дәрежесін дұрыс айқындау сабағына басты талап оқушылардыњ психологиялық дау,оқытуды дифференцииалдау жңне даталау. Жењіл атлетика ерекшеліктеріне сай, оларға шамадан тыс күш түсірмеу , жағдайын ескеру. Мектеп жұмысына басты құжат болып септелетін жоспар- материалдарын жыл бойына бөлу, сабақ жоспары , жоспар - конспекті. Сабақты бөлудіњ екі түрін атап кетуге болады: таұырыптық бөлу және сабақтық. Тақырыптық бөлуге оқу жоспары, тақырыпқа және қысқа тақырыпшаға бөлінеді. Сабақтыњ бөлу, сабаққа қоятын мақсат оқу жұмысыныњ мазмұнын бірнеше сааққа бөлу. Жењіл атлетика келтірілген.( ІV класс- 10 сағат, V-ХІ- 20 сағат).

Спорттық техника – бұл қандай да бір жаттығудың орындалу тәсілі. Кез келген жаттығуды, соның ішінде жеңілотлетикалықты да, бірнеше тәсілмен орындауға болады. Кинематикалық мінезіне қарай тәсілдер бір бірінен ерекшклігімен, түп негізі бір болып қалады.

Техникаға қозғалыс қалпы ғана жатпайды (бағыт, амплитуда, ырғақ), сонымен қатар ол спайылықты талап етюді. Жеңілатлетикалық жаттығулары орындау тәсілін таңдауға спортшы, жарыс ережесінен бөлек өзіне ол тәсілдің қолайлығын қарапайымдылығы жағын қарастыруы керек.

Жеңіл атлетикада техника эволюциясын рационалды қимыл тәсілін қадағалауға болады, бұл оның спорттық қорытындысының өсуіне алып келеді. Техниканы дұрыс таңдай білуі, спортшының потенциолдық мүмкіншіліктерінің күшінің, жылдамдығының, шыдамдылығының, артуына сонымен қатар спорттың жетістіктерінің өсуіне алпы келеді.

Жеңіл атлетикадағы әр түрлі жаттығулардың (спорттың, жүру, жүгіру, секіру т.б.) өзіндік техника негізі болады.

Спорттың жаттығудың бұл түрі халықаралық жарыстар бағдарламасына енгізілген. Негізгі ара қашықтықтың бұл жарыста 20-50км. Көлемінде өтеді. 15-16 жасар жасөспірімдер арасында 1,3-5км. ал 17-18аралықтарға 3,5-10км-ге деиін белгіленеді.

Бұл жарыс түрі ең алғашқы рет 1866жылы Англияда өткізілген. Кейінен басқа да Европпа мемлекеттерінде кеңінен таралды. Олимпиядалық ойындар қатарына 1908жылы енгізілді. Алғашқы олимпияда оиындараында 3500м. Арақашықтыққа белгіленген, бұл спорт түрі кейіннен 20-50км-ге дейін ұзартылады.

Спорттық жүрістің негізгі ерекшелігі яғни адам аяғының толық созылып әрі оның басылыуы. Егер адам жай ғана жүрісте сағатына 5-6км. шапшаңдықпен қимылдап, қимылдап минутына 100-120 қадам жасай алса, спорттық жүрісте көрсеткіштер анағұрлым артады: 5-6дан 12-14км сағ. 100-120 қадамнан 1800210қадамға дейін, сонымен қатар қадам арақашықтығында 7080см-ден 110-120см-ге артады. Бұндай жылдамдыққа жету үшін жүгіруші яғни спортшы негізгі салмақта тік ұстаған аяққа салып, бөксені тігінен айналған осьпен, иық, қолды белсене қатыстыруы тиіс. Негізгі қойылытын талап жүгірүшінің жүрме үзбей контактіде болуы.

Жењіл атлетика мектептегі дене тәрбиесініњ ењ негізгі бір құрамы болып табылады. Жењіл атлетикасыз мектептегі дене тәрбиесініњ бірде-бір сабағы өткізілмейді десек те болады. Сондықтан ол өзініњ салалығына және зор тынысыты екендігіне қарай "спорт корролевасы " деп аталады. Бұл өте дұрыс қойылған атау, өйткені жењіл атлетиканыњ элементтері спорттыњ барлық түрлерінде қолданылады.

Жењіл атлетиканыњ түрлері

Жењіл атлетиканыњ жаттығулары бес түрге бөлінеді: спорттық тәсілімен жүру, жүгіру, секіру, ядро, диск, найза, граната лақтыру және көп сайыс. Жүгіру мен жүру - күнделікті өмірде кездесетін дене жаттығуларыныњ табиғи түрі. Осы екі түрімен күнделікті жаттығу адам денесініњ негізгі мүшелері мен системаларыныњ функциялары тиесілі әсерін тигізеді, жүрек-тамыр системасыњ нығайтады, тыныс алу органдарыныњ қызметін жақсартады бүкіл организмніњ төзімін арттырады. Спорттық түрлі қимылдар жеделдікті, күштілікті, икемділікті, шыдамдылықты шындайды.

1. Спорттыњ тәсілімен жүру

Техникалық жағынан алып қарасақ, спорттық тәсілімен жүгірудіњ, жай жүрістен көптеген айырмашылығы бар. Спорттық жүрістіњ жылдамдығы жоғары және аяқтыњ жермен байланысы сақталмаса, онда спорт ережесі бұзылды деп есептелділе , екі рет ескертуден кейін сайыстан босатылады.

2.Тегіс жермен жүгіру

Стадиондағы жүріс жолдарында, шеңбер бойымен әртүрлі қашықтықта өткізіледі.

3.Кедергілерден қарғып жүгіру

Әрбір қашықтықтарда қойылған -10 кедергіден тұратын стдиондағы жол бойымен өткізіледі. Кедергіден қарғып жүріру 110-140 м. Ара қашықтықта өткізіледі . Қатарластыра қойылған кедергіден қарғып жүгіруге жаттығу үшін : 3 адымдап жүгіру үшін кедергілерді 8,40м, 5 адымдап жүгіру үшін 9-9,14 м. Аралықта қою керек. Мектеп оқушыларыныњ осы екі жағдайда да кедергілерден еркін қарғи жүгірулері керек. Кедергілерді жүгіру жолына орналастырып қою тәртібі төмендегідей: бірінші кедергі мәре сызығынан 13м. 72 см қашықтықта қойылады. (110м.)

37– лекция

Тақырыбы: Биіктікке секірудің даму тарихы.
Жоспары:

1. Биіктікке секірудің даму тарихы

2. Аттап өту әдісін жетілдіру
Лекцияның мәтіні

Биіктікке секіру көрсеткіші жүз жылдың тарихында бір жарым есе өсті, ол іріктеп алуға, жарыс дәрежесінің өзгеруіне, спорттық дайындық жүйесінің дамытылуына байланысты болды, бірақ басты көрсеткіштің өзгеруі ол техниканы жете меңгеруге байланысты.

IX ғасырдың ортасында Англияда биіктікке секіру көрсеткіші 1,70-1,86 м, ондағы пайдаланған әдіс « аяқты өзіне қысып « және « аттап өту « , ол – қазіргі мектепте жүрген әдіс. Дененің ортақ массасы нүктесі белдемеден 20-30 см. / Н.Г. Озолен , 1939 , Дьяков 1979 / 1887 жылы американдық студент Боб Пейдж биіктікке 1,93 см. секіргенде қолданған әдісі « аттап өту «. Осы уақыттан бастап 50-жылдың ортасына дейін биіктік техникасының өзгеруі американдық спротшылардың атымен байланысты.

Аттап өту әдісін кейде қайшылап секіру деп атайды. Екпін алу 35-40 градустан басталады. Итерілгеннен кейін секіруші жоғары көтеріледі , дене тік ұсталынады. Дене мен сермеген аяқ белдемеге кіреді , итерілген аяқ бос, төмен бағытталған. Белдемеден өткен кезде мынандай қозғалыс жасалады. Сермелеген аяқтың белдемеден түсуі арқылы, итерілген аяқ доға қозғалысын жасап, тізені, табанның тұмсығын сыртқа қарай бұрып белдемеден өтеді. Бас, иық, дененің баолық мүшесі алға еңкейеді. Белдемеден өту сәтінде басты еңкейту, иықты алға беру арқылы секіруші жамбасты көтереді. Секіруші сермелген аяққа түседі, содан кейін итерілген аяққа дене массасының орталық нүктесі белдемеден 20 см. деңгейінде болады.

Аттап өту әдісін жетілдірген М.Суинней 1896 жылы рекордқа 4 см. қосқан. М.Суинней белдемеге тік жүгіріп, денені көлденең қалыпта ұстап, аяқты, денені, басты және қолды алма кезек өткізген. Толқын тәріздес қозғалыс арқылы дененің ортақ масса нүктесі белдемеден 10 см. өткен. 1912 жылы екі метрлік деңгейді Хорраин іздену арқасында домалап ету әдісімен алған. Белдеменің бұрышпен екпін алыпбелдемеге таяу аяқпен итеріліп, денені көлденең ұстап, итерілген аяқты өзіне қарай қысқан. Бұл әдісте екпін алатын жылдамдық өскен, итеру сәтінде дене мүшелері бірдейлік көрсеткен. 30- жылдары ережеге елеулі өзгеріс кірген, белдемеден бірінші аяқ өту керек деген талап алынып тасталған, сонымен қоса міндетті түрде аяқпен түсу деген ереженің бабы ұрықсат етілді, сонымен қоса белдемеден өтуді жетілдірді, осының негізінде 30- жылдары « аспалап » секіру әдісі қолданылады. 30- жылдарда таяқшадан өту қазіргі денгейге таяды, рекордтың өзгеруі көбінесе екі фазфны жетілдіру болды. Екпін алу және итерілу . Екпін алу мен жылдамдық өсті, бірақ итерілу фазфсфның өзгеруі, баяу жүргендегі көрсеткіш жоғары болмады. Итеретін аяқты өкшеден қою екпін жылдамдығын төмендетті.

Аспалап секірудің көп жетістікке жеткен совет мектебінің секірушілері Степанов, Шавлакадзе, Брумель. Итеруді жетілдіру, дененің бірі бірімен байланысын жақсарту итерілу жылдамдығынын жоғалуын азайтты. Екпін алу жылдамдығының өсуі жақсы нәтиже бере бастады. 1937 жылы Ю.Степанов әлемдік деңгей көрсетті -2,16. 1960 жылы Шавлакадзе Рим олимпиадасы ойындарында 1 орын алды. Осы тәсілмен В. Брумель 2,28 жеткізді /1961/ , ол 8 жыл тұрды.

Мехикода өткен IX олимпиадада Р. Фосбюри /АқШ/секіруді мүлдем жаңа әдіспен орындап, омырауына алтын медаль тақты. Бұл әдісті Фосбюри бұрыннан көрсеткен, бірақ оны ешкім қабылдамаған. 1968 жылы Фосбюри олимпиада тұғырына көтерілгеннен кейін, ол әдіс жан-жаққа тарай бастады. Осы әдіспен 1973 жылы әлем рекордын орнатты. 1976 жылы 2,32 – ке жеткізді. Г.Вессиг / ГДР/ 2,36 олимпиада чемпионы атанды. Қытай секірушісі Чжу Цзячьхуа 2,39 , Сотомайор 2,43 әйелдерде С.Симеони 2,01 / 1981/ , Быкова 2,05, Костадинова 2,09 /1987/. Сонымен қазір -2,30, секіретіндерлің барлығы осы әдіспен секіреді.

38– лекция.

Тақырыбы: Найза лақтырудың пайда болуы.

Жоспары:

1. Найза лақтырудың пайда болуы

2. Найза лақтыру техникасымен методикасы
Лекцияның мәтіні

Найзаны ертеде соғыс құралы және күн көру ретінде тамақ табуға қолданғалы белгілі. Алғашқы әдеби деректер / Гомердің "Иллиадасы" / ежелгі гректердің найзаны қашықтыққа және нысанаға лақтырып жарысқандығын көрсетеді. Найза лақтыру бес сайыс бағдарламасына б.э. дейінгі 708 жылы олимпиадалық ойындарға кіргізілген.

Найза лақтырудың техникасымен жаттығу әдістемесінің бірінші кезеңі 1886 жылдан 1912 жыл аралығын қамтиды.

Найза лақтырудан бірінші жарыс 1886 жылы Швецияда өтті. Бұл жарыста А.Вигерт найзаны 35,81 м. лақтырған.

Найза лақтыру Швеция мен Финляндияда кеңінен тарады. Найзаны, көбіне, әлді қолдың / әдетте оң қол / саусақтарымен соңынан ұстап, екінші қолмен ортасынан демей отырып лақтырған. Лақтыру алдында лақтыратын қол шегіне жнткенше артқа оңға қарай ығыстырылады. Лақтыру кезінде сол қол найзаны түсіріп, оң қол соңынан итеретін. Мұндай әдіс 2,5*2,5 м., ал кейінрек 10 метрден екпін ала лақтырған.

1906 жылы қазіргі олимпиадалық ойындарының 10 жылдығына арналған торқалы той Олимпиадасының бағдарламасына бірінші рет найза лақтыру еңгізідледі.

1908 жылы жарыс техникасының бұл түрі заң күшіне келтіріп, найза лақтырушының екпін ұзындығына шек қою тоқталды.

Бұл кезде швед лақтырушылары 50 м. Шегінен асып кетт. 1894 жылы А.Лемминг 42,92 м. Нәтиже көрсетсе, 1902 жылы З..Лемминг 50,44 м. Көрсетті.

1912 жылғы олимпиадалық ойындарда 60,64 м. Көрсеткішпен тағы да Э.Лемминг жеңіске жетті. Сол жылы Стокгольмде гректердің адамның жан-жақты дамуы түралы ойларын қолдай отырып, найза лақтырушылар бірінші және соңғы рет найзаны оң және сол қолмен лақтырудан сынға түсті. Жеңіске 109,42 м. /61,00+48,42/ финляндиялық Ю.Саристо жетті.

Найза лақтырудың техникасы мен жаттығу әдістемесі дамуының екінші кезеніңе 1902 жылы және 1938 жыл аралығын жатқызуға болады. 1912 жылы ең бірінші дүниежүзілік рекорд анықталады, Э. Лемминг 62,32 м.

Э.Лундквист дүние жүзінде бірінші болып найзаны 71,01 м. Лақтырды. Осылай 60-тан 70-м-ге дейінгі аралықты игеру үшін спортшыларға 17 жыл қажет болды.

Әйелдер арасындағы алғашқы 1916 жылы өткізілді. Осы жарыста француз спортшысы М.Уотила 800 г. салмақтағы найзаны лақтырып 30,45 м. /екі қолмен/ нәтиже көрсетті. 1926 жылдан бастап 600 г. салмақтағы найза енгізілді. Неміс спортшысы Е.Браумюллер 1930 жылы алғашқы болып найзаны олимпиадалық ойынның бағдарламасына енгізілді.

Найза лақтыру техникасының және жаттығу методикасы дамуының үшінші кезеңі 1940-1952 жылдар аралығын қамтиды. Бұл техникадағы шеберлікті жинақтаудың және жаттығу әдістемесі дамуының кезеңі. Дайындық одан да жоғары мамандырылды: дайындыққа қыс уақытында тек спорт түрлерінен алынған арнайы жаттығулар ғана емес, сонымен бірге әр түрлі снарядтарды лақтыру да енгізіледі.

Көрсеткіштердің өсуінде соғыстың кері әсері байқалады. Ерлер арасындағы жарыстарда жеңімпаздардың көрсеткіші 70м. Шамасында болды, яғни соғысқа дейінгі көзбен салыстырғанда - төмен, ал әйелдерде -48 метр.

Төртінші кезеңге /1952-1964/ совет спортшыларының қатысуына байланысты олимпиадалық ойындарға елеулі мән берілді, сонымен қатар спортшылардың, жаттықтырушылардың, ғалымдардың жаттығу және техниканың дамуы мәселелерінен қызығушылықтары арта түсті.

39– лекция.

Тақырыбы: Граната лақтырудың пайда болуы.

Жоспары:

1. Гранатаны лақтыру тәсілі

2. Жаттығу барысындағы қателер
Лекцияның мәтіні
Гранатаны лақтыру тәсілі найзаны лақтырудан еш айырмашылығы жоқ. Гранатаның салмағы ұлдарға 17-18 жас аралығында 800г, қыздарға 700г. Гранатаны лақтыруды басқа снарядтарға қарағанда оңайырақ. Бірақта гранатаны ерте сілкініп лақтырудың әсерінен иықтың және қолтық асты мүшелеріне ұзақ уақыт жарақат алуға әкеледі. Бұның бәрі жаттығуды қате жасау кезінде болады. Гранатаны бір орыннан және жүгіріп келіп лақтыру тәсілі спортзалда немесе арнайы щитте, дуалда жасалады. Гранатаның лақтыру 10 метр ара қашықтықта өткізіледі. Гранатаның лақтыру жылдамдыққа, адымдап аттау және лақтырғаннан кейінгі тоқтау әрекеті осы жаттығулардың найза лақтыруға келеді. Гранатаның кішілігі және салмағы лақтыру кезінде снарядқа күш салуына ықпалын тигізеді. Гранатаның ұшу бұрышы 40⁰ пара – пар. Гаранатаны лақтыруда найзаны лақтыру тәсілін ұстанған жөн. Лақтыру кезінде техника қауіпсіздігін және тәртіпке көп көңіл бөлу керек. Сонда ғана сабақ барысында сапалы сабақты өтуге мүмкіншілікке ие боласыз.

Жаттығу барысындағы қателерді төмендегі сызбадан көреміз:

Қате	Себебі	Қатені түзеу
Саусақтың жоғарғы деңгейде тұруы	Лақтыру туралы түсініктің болмауы снаряд жоғары, төмен немесе алға жылжығанда биікке жіберілуі	Лақтыруды бір орында немесе жүгіріп келіп лақтыру, тәсілдерін қайталау.
Қолды төмен түсіріп тұру	Лақтыру туралы түсініктің болмауы. Оң аяқтың дұрыс бүгілмеуі	Қолды қимылдату лақтыру кезінде қолды жоғары – алға қимылдату
Қолды жиырып лақтыру	Қате сілкіну және снарядтың дұрыс жылдамдық алмауы	Лақтыру барысында снарядпен қолды дұрыс ұстау
Жанымен лақтыру	Қолдың дұрыс тұрмауы және снарядты лақтыру қателігі	Сілкіну кезінде иық бұрылысын оңға күшейту және алақанды арқа тұсына әкелу
Лақтыру кезінде тоқтап қалу	Лақтырудағы жылдамдықты арттыру оны және жақсарту	Аз уақытта жылдамдық азайту және лақтыруды бастау
Лақтыру сызығынан асып кету	Лақтыру алдында үзіліс жасау. Сол аяқтың лақтыру сызығынан жетпей қалуы

Каталог: cdo -> Sillabus -> DTS
DTS -> Лекция: 30 СӨЖ: 30 обсөЖ: 30 Барлық сағат саны: 90 1 рб-30балл 2рб-30 балл Емтихан 40балл
DTS -> Ќазаќстан Республикасы Білім жєне ѓылым министрлігі

жүктеу/скачать 1,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: