- лекция. Тақырыбы: Бессайыс рекордтары

40- лекция.

Тақырыбы: Бессайыс рекордтары

Біздің дәуірімізге дейінгі 708 жылы Олимпиададан кейін гректердің олимпиадалық ойындарында бессайыс жүргізіле бастады. Оның құрамына секіру еңгізілген. Бізге секіру қалай орындалғаны белгісіз. Кейбір жорамалдарға қарағанда, бұл қолға гантель ұстап / бесссайыс/ секіру сияқты. Соған қарамастан ол секірулер, бүгінгі таңдағы ұзындыққа секірудің негізі бола алатын секілді. Біздің заманымызда ұзындыққа сеіру жөнінен жарыс өткзу 1851 жылда басталады. Бірінші ресми нәтиже Пауэл университетінің жыл сайынғы " үлкен ойындар "

Жарасында 1860 жылы тіркелген. 1868 жылы ағылшын А.Тосуэлл алты метрлік қашықтықты, ал 1874 жылы оның замандасы Д.Лейн жеті метрлік қашықтықты алды.

1896 жылы 1 Олимпиадалық ойындарда Э. Клар /АҚШ/ жүгіріп келіп, ұзындыққа секіруде 6,34 см. көрсетті. Сол кезеңде қарапайым тәсілмен-" аяқты бүгіп " секіретін.

1898 жылы М.Принстейн /АқШ/ бірінші рет " қайшылап" секірудің тәсілін көрсетіп, 7,24 метр нәтижесін көрсетті.

1901 жылы ирландық П.О.Коннор өте жоғары нәтижеге-7,61 метрге жетті.Бұл көрсеткіш бірінші рет ресми тіркелген көрсеткіш болып, 20 жылға дейін сақталып келді.

1920 жылы жаңа тәсілмен, " бүгіліп " секіруді финдік В.Туулос көрсетіп, 7,56 метр көрсеткішке жетті. П.О Коннордың рекордың 1921 жылы Э.Журден /АқШ/ басып озып, 7,70 метр жетті. Cодан бастап секірушілер сегіз метрлік көрсеткішке жетіп, рекордты жаңарта бастады : Р.Ленардр / АқШ/-7,76метр / 1924/, Х.Хуббард/ АқШ/-7,89 метр /1925/, Э.Хэмм/АқШ/-7,90 метр/ 1928/,С.Катор /Гаити/- 7,93/1928/, Ч.Намбу /Жапония/-7,89метр /1931/.

Бірінші рет 8 метр қашықтықты 1935 жылы екі американдық атлетші Д.Оуэнс -8,13 және Э.Пикок- 8,03 метр секірді. Д.Оуэнстің рекордтық жаңартып, 1961 жылы оны 8,28 метр жеткізді.

Осы кезеңде әлемдік рекорты бағындыру жолында советтік спортшы И.Тер-Ованесян осы нәтижені қайталайды.

1968 жылы IXI олимпиадалық ойындарда Мексикада қолайлы жағдайда Р.Бимон /АқШ/ бұрыңғы әлемдік рекордты 55 см. арттырып, 8,90 метр көрсеткішке жетеді. Тек 80- жылдары ғана секірушілер Р.Бимонның рекордына жақындай түседі. 1980 жылғы Москва олимпиадысында Л.Домбровский /ГДР/ 8,54 метр секіріп, жаңа Европа рекордың жасайды. 1983 жылы К.Льюис /АқШ/ 8,79 метр секіреді. Ол сондай-ақ бірінші әлемдік чемпионатта /Хельсинкий, 1983жыл/, 1984 жылы Лос-Анжелестегі олимпиадалық ойындарда және Римдегі әлем чемпионатына 1987 жылы жеңіп шығады.

1987 жылы советтік секіруші Р. Эммиян Европа мен КСРО -ның жаңа рекордың жасап, 8,86 метр нәтижеге жетеді. Бұл жетістік біздің елімізде ұзындыққа секірудің әдістемесін жетілдіру мен оны дамутудың нәтижесінен болған еді.

Ңйелдерде бұл рекорд 1928 жылы басталған. Ңлемдік бұл рекорд 1928 жылы басталған. Ңлемнің бірінші рекордшысы жапондық спортшы К.Хитоми болып табылады, ол 5,98 метр секірген. Алты метрлік қашықтықты 1939 жылы неміс секіруші К.Шульц игереді. Оның көрсеткіші-6,12 метр. Содан кейін Ф.Бланкерс-Кун / Нидерланды/-6,25 /1943жыл/ және И.Уильямс /Жана Зеландия/-6,28метр /1954жыл/ жақсартты. Ал 1955 жылы совет спортшысы бірінші рет Г. Виноградова - Попова әлем рекордшысы болады-6,35 метр және 1961 жылы Х.Клус оны 6,42 метр жеткізеді. Екінші совет спортшысы Т.Шелканова төрт ретәлемдік рекордты жаңартып, 1964 жылы оны 6,70 метр жеткізеді. Содан кейін спортшылар М.Ренд /ұлыбритания /-6,76 метр, В.Вискополяна /Румыния/-6,82 метр, Х.Розенталь /ФРГ/-6,84метр, А.Войгт/ФРГ/-6,92метр, және З,Зигль/ ГДР/ -1976жылы әлемдік рекордты жеті метрлікке жақындата түседі.

Жеті метрлікті бағындырған бірінші әйел - советші секіруші В.Бардаускене болды, ол 1978 жылы 7,07 және 7,09 метр секіреді.

Екі румындық секіруші / В.Ионеску -7,20метр 1982жылы және А.Кушмир-Стангу -7,15 метр 1982 жылы және 7,21,7,43метр 1983жылы /, сондай-ақ Х.Дрехслер-Дауте /ГДР-лік/ 7,45/1986жылы/ жеткізді.1988 жылы Г.Чистякова әлемдік рекордты 7,52 метр жаңартты.

Хельсинкидегі жеңіл атлетикадан өткен бірінші чемпионатта /1983 жылы/ ұзындыққа секіруде Дрехслер-Дауте 7,27 метр көрсеткішпен женімпаз болды. Ол Лос-Анжелестегі Олимпиадалық ойындарда /1984жылы/ чемпион болып, 6,96 метр көрсеткішке жетті. Россияда ұзындыққа секіруден бірінші рет жарыс 1893 жылы барон О.Унфуг -5,21 метр, қол жеткізді. 1917 жылы тамызда Москва біріншілігінде В.Котов бірінші рет Москва мен Россияның рекордын жасады-6,38метр. ұлы қазан төңкересінен кейін ерлер арасындағы рекортық көрсеткіш 1923 жылы тіркелген, москвалық С.Назаретов 6,38 метр нәтижеге жеткен.

Жеті метрлік қашықтықты бізде бірінші рет 1931 жылы А.Демин секіріп өтті-7,05 метр, ал сегіз метрлікті талантты спортшы И.Тер-Ованесян 1959 жылы 8,01 метр игеріп, 18 жасында бірінші КСРО рекордшысы атағын жеғіп алды, ол /1956жыл/ содан кейін екі рет 24 жасында және 29 жасында әлем рекордын жаңартты. Римдегі және Токиодағы екі Олимпиадалық ойындарда /1960 жылы/ және /1964жыл/ И.Тер-Ованесян қола медальды жеңіп алды. Бұл біздің секірушілердің олимпиадалық ойындарда жеткен жоғары көрсеткіштері. Оны Москва олимпиадасында В.Подлужный ғана қайталай алды-8,18 метр.

Тақырыбы: Спорттық жүріс техникасына түсініктеме.

3. 
   Жеңіл атлетикалыќ жаттығулар техникасына т‰сініктеме.
   
4. 
   Спорттық ж‰рістіњ реттілігі, аяќ ќимылыныњ фазалары.
   

Жењіл атлетика т‰рлерініњ кµпшілігі ќарапайым оны орындау жањадан баспаған спортшыға да ќиын емес. Біраќ жєне атлетиканыњ барлыќ т‰рінен жоғары кµрсеткішке жету, арнайы ќарастырылып талданған жаттығу техникаларын орындай алатын спортшыларға тєн. Дамыған техника дегенде т‰сінетініміз спорттыќ жаттығуларды тиімді жєне жоғары денгеиде орындау мен µте жаќсы кµрсеткіштерге жету.

Спорттыќ техника тек ќана ќимыл формасы емес. Жењіл атлетикалыќ жаттығуларды орындау барлыќ уаќытына спортыныњ біліктігіне, оныњ еріктілігі мен дене ќасиетеріне оныњ дағуыларына, органдары мен ж‰йелерініњ функцияларды дайындыќ денгейене, ќимыл ќабілетімеініњ сыртќы ортадағы бейімділігне байланысты. Єрбір жењіл атлетиќалыќ жаттығудыњ µз формасы мен мазм±ны бар.

Форма –Б±л ќимылдыњ кинематиќалыќ структурасы, бағыты, амплитудасы, жеке бµлім жылдамдығы.

Б‰кіл єрекеттегі бір уаќыттыњ ж/е кезектегі ќимыл біріктілігі.

Биомеханика турғысынан ж/е атлетиќалыќ жаттығулар техникасы орындау рационалды болуы ќажет. Кимыл іс-єрекетті орындауда еркін, жењіл , артыќ ж‰ктемесіз орындау µте мањызды.

Булшыќ еттін артыќ ширынғуыныњ болмауы кимилды экономды орындауға м‰мкіндік береді.

Спортшыныњ дамуы –спортныњ техниканыњ органиќалыќ бµлімі. Демніњ терењдігі мен аралығы, дем алу, шығару фазасыныњ узаќтығы ж/е кідірісі спорттыњ ќимыл ритмініњ бағытымен, амплитудасымен к‰ш єрекетімен байланысты. Оќыту мен спорттыќ техниканы аныќтауды онайлату ‰шін. Б‰тін ќимылды яғни ж‰гіру, ж‰ру, лаќтыруды бµлімге, фазаға бµлуге болады.

II Ж‰рістік техниќалыќ негізі :

Ж‰ру ж/е ж‰гіру адамныњ табиғи ќимыл іс єрекеті.

Булшыќ еттіќ жиирылуы мен созылуыныњ к‰шін пайдалану арќасында жерден тебініп жылжиды. Ж‰ру, ж‰гіру кезінде аяќпен бірге кезекті т‰рде ќол мен дене бір ќалынти ќимылды ‰здксіз ќайталайды. Екеулк ќадым ќимылдыњ бір циклін ќурайды.

Ж‰ру кезінде бір циклдік ќимылда адам жерді бір аяќпен бірлік терек н/е екі аяќпен екеулік тілек тіреіді.

Екі ќадымдымдыќ ж‰ресте єрбір аяќ кезегімен денеге тірек ќызметін немесе адымдау ќызыметімен алға жылжиды.(тірек аяќ) (ќадым аяќ). Тірек кезінде аяќќа дене салмағы т‰седі ж/е алға тебінеді. Ж‰ру кезінде кол мен аяќ ќатањ т‰рде айќаса ќимылдауды.

Иыњ белдеуімен жамбас бір-біріне ќарсы ќимылда болады.

Єрбір бµлімдегі аяќ кимылғанда екі фаза. Тірек бµлімінде алдынғы және артќы фазалар кіреді.

Сонымен аяќ ќимылы циклінде фазалар реті мындай Аяќ ќою кезені.

1.Алғы тірек фазасы Тірек аяќтыњ тіктелу кезені.

2.Артќы тірек фазасы (тебіну) Аяќтыњ ажырау кузені.

3.Артќы ќадым фазасы Адымдау аяќтыњ тіктелу кезені

4.Алғи ќадым фазасы

Старттық қозғалыстан кейін жүгірушініњ басты мақсаты адымды ұзарту, жедел қимыл арқылы жылдамдықты өсіру. Осы арада аяқты жиі қозғалтудыњ мањызы зор. Егерде аяқтыњ жиілігіњ тұрақты ұзындығы болмаса, жылдамдық төмендейді. Адым жиілігі шаршаудыњ пайда болуынан төмендей береді. Жеделдікті ұзаққа сақтаудыњ бірден бір кепілдемесі денені босата біліп, еркін жүгіру керек. Түзу сызықпен жүгіру, басы артық қимылдыњ байқалмауы үнемді техниканы көрсетеді. Жүгірушініњ қозғалыс техникасын кинограмманы талдау арқылы сипаттама берейік. Жүгіруші вертикаль кезінде байқалып тұр . итеретін аяқ тізе мен табан буыны арасы бүгіліп серпілуге дайын. Осы кезде сермейтін аяқ сирақ буыннан бүгіліп тез алға қозғалып итеретін аяқтын зор күшпен жазылуына ісерін тигізеді. Итеретін аяқ жерден серпілгеннен кейін сермейтін аяқтыњ тізе буыны бір денгейге дейін көтеріліп бел сол иіліп, жамбас алға жиылып , дене керекті бағытқа бағытталып тік, бос ұсталады, көз қиығы алға бағытталған. Итеру кезењі аяқталғанан кейін ұшу кезењі басталады. Жерден көтеріліп серпілген аяқ, сирақ буынынан бүгіліп төмендеп келе жатқан сермейтін аяққа қарай ұмтылады. Сермейтін аяқ түзу сызық бойымен табанныњ бас жағына ешқандай бұрылусыз қойылады. Сермейтін аяқтыњ тез төмендеп жерге қойылуы, тізе буыныныњ толық жазылуына соқпауы қажет. Сонда ол дененіњ ортақ нүктесіне қойылады, сонымен қатар қозғалыс кезіндегі кедергіні азайтады, аяқ тез серпілуге дайын болады. Қолдыњ бүгілу бұрышы жүгіру кезінде әрүүрлі өзгереді. Ұшу бөлігі кезінде жамбас жедел бір - біріне жақындатылып отырады. Итерілген аяқ инерцияға байланысты артқа жоғары қозғалады. содан кейін аяқ тізеден бүгіліп, жамбас төмен - жоғары қозғалады, аяқ жолға табаннан қосылған кезде кедергі күштердіњ бәсендеуіне әсерін тигізеді. Аяқ табанныњ бас жағына қойылады. Әйгілі желаяқтар 30-60 м ара қашықтықта 4,7- 5,5 адым шапшањдығын көрсетеді , адым ұзындығы шамалы мөлшерде өзгереді 1,25+ 0,44 желаяқтын денесініњ ұзындығна шамалас \Л.Левченко , 1986ж.\ 60-80 м ара қашықтықта жылдамдық жиынтығы 1,55-0,33 шамасында адым ұзындығы төмендейді. Сол аяқты, оњ аяқ адымдары біркелкі емес, күші көп аяқтыњ адым ұзындығынан қосатын үлесі жоғары. Жүгіру кезінде аяқтын бірден ұзындықта болғаны жүгру әдістемелігіне көп әсерін тигізеді. Спринттік жүгіруде табанды тік алға бір бағытта қоюды талап ету керек. Табан сырт жаққа бұрылып қойылса итерілу нашарлайды. МӘРЕ. Арақашықтық аяқталар кезінде жоғарғы жылдамдықты ұстауға күш салу абзал. Ақырғы адымда денені алға қарай ењкейтіп сөре сызығынан жүгіріп өту қажет. Ал, егерде бірнеше адым қалғанда спортшы секіріп өтетін болса, тепе-тендікті жоғалтып , кей жағдайда құлап қалуы да ықтимал. Жылдамдық өсудіњ орнына төмендейді. Жүгіруші сөреге қатар жеткен кезде тењ сайыста ењкеюдіњ немесе иықты бұрудыњ манызы зор. Осындай қозғалыс көбінесе жењіске жеткізеді.

Екпінмен биіктікке секіру тактикасы

Спорттық техника адам қозғалысының искусствосы деп қарауға болады, спортттық көрсеткіш арқылы қозалыс қабілеттігін толық іске асыру секірушінің басты міндеті. Техника киноматикалық жедел қозғалу қортындысы мен секірушіні морфологиялық ерекшілігі, қозғалыс тәжирбиесі арқылы іске асады. Техникаға сырт көрініспен баға беруге болмайды, себебі секіруді орындау кезінде бұлшық ет жұмысынан құралып, нерв бұлшық ет аппаратымен басқарылады.

Секіру биіктігі

Спортшы ала алатын биіктік, сол биіктіктің қосындысымен анықталады, h- аяқты қою сәтіндегі дененің ортақ массасымен итеру уақытында дененің ортақ массасымен тік қозғалуынан, h3- дененің көтеру сәтінен дененің ортақ массасынан белдемеден өткендегі алынуынан туындайды.

Шеберлігі жоғары секірушілердің дененің ортақ масса нүктесінің биіктігі 35-47 процент болып, аяқты итеру орнына қойғанда, дененің ортақ массасына биіктігі ұзындығына, аяқты қою бұрышына, буындардың бұрышына дене ұзындығы тұрақты болғаннан, секіруші дененің ортақ масса нүктесін өзгерте алады, ол үшін аяқтың қою бұрышын жақсарту керек. Дененің ортақ массасың өзгерту қолайлы, кейде қарама - қарсы нәтиже береді. Мысалы: аяқты қою бұрышын 69 процентен 60 процентке дейін азаюы, бұрынғы рекордшы Стоунзда дененің ортақ күші 1,02 ден 0,92 дейін төмендеді, бірақ оның көрсеткіші 2метр ден 2,30 дейін өсті. Итеруде ортақ масссасының жолы секіруші денесінің ұзындығына, сермеу қозғалысынын ерекшеліктеріне және итерілетін аяқтың бұрышынын өзгеруіне байланысты.

Көптеген зерттеушілер, секіруде көрсеткіштердің өзгеруі екпін алу жылдамдығына байлынысты деген көзқарас білдіреді. Екпін алу жылдамдығы бірге өсіп, жүгіру аяғында ең жоғарғы жылдамдыққа жетеді, итеру сәтінде жүгіру ырғағы / ритмі/ өзгереді. Шебер секірушілердің жылдамдығы ақыры адымның алдыңғы адымға дейін өседі, өсу жылдамдығы спорт шеберлерінде 1,5 м/сек., ал жаңа секіруді бастағандарда 0,24-0,4 м/ сек.

Екпін алу жылдамдығы тұрақты мына жағдайда өсіп отырған:

1. Секіру техникасының дамуы арқылы

2. Шеберліктің өсуі арқылы

20-30 жылдары екпін алу жылдамдығы 5 м/сек., 50 жылдары жылдамдық 6-7 м/сек . өскен .50-60 жылдары ең жақсы секірушілердің екпін алу жылдамдығы 77,4-7,8 м/ сек., / басқа дерек бойынша 8-8,25 /. Секіруді жаңа алу жылдамдығы 3,5-5 сек.

1-разряд 6,8 м/ сек., спорт шебері 6,7- 7,0 м/ сек.

44– лекция.

Тақырыбы: Лақтырудың техникалары мен тактикалары.

Жоспары:

1. Секіру түрлері бойынша арнайы дене дайындығы

2. "Фосбюри флоп" әдісімен секірушілердің негізгі дене сапаларын дамыту
Лекцияның мәтіні
Доға үлгісі бойынша жүгіру арқылы орындалған " фосбюри флоп " техникасына талдау итерілген кезде жүгірудің орталық күші пайда болатынын көрсетті . Міне , бұл тәсілдің айрықша ерекшілігі осында.

Жүгіріп келіп, биіктіккке секіру- бұл спорттың күрделі түрі. Оны сипаттап шығу үшін мынандай негізгі құрылымдық салаларға бөлуге болады: екпін алу, итерілу және белдеуден өту.

Екпін алу

Биіктіккке секіруді табысы секірушінің жоғары жүгіру жылдамдығына жетуіне байланысты ол итерулудің қуаты мен " ұшудың" бастапқы жылдамдығының артуына жағдай туғызады. Жүгіруді орындау барысында қозғалатын апппаратты /аяқты жаттықтыру / тиянақты дайындау, жылдамдықты бірте-бірте арттыруды қамтамасыз ететін және дененің итерілуі үшін қолайлы жағдай туғызу аса қажет.

Ұл жоғары жылдамдық пен доғаның қисықтық шағын радиусы кезінде орталық жүгіру жылдамдығы артып, итерулудің тиімділігін төмендететін артық күш жұмсалатындығымен түсіндіріледі. Жүгірудің жоғары жылдамдығы адамдардың санымен тығыз байланыста болады. Жүгіру ұзындығы 9-11 жүгіру адымын құрайдыда, жүгіру алдын ала 3-4 адым жасағаннан кейін орындалады. Жүгіру сөреден денені еңкейтутуден басталып, иық пен бас шамалы алға жіберіледі. Адым сөреден басталып, ьүкіл жүгіру бойында табанның ұшымен орындалады. Жүгіру техникасы ұзындыққа секіруге жүгірудің техникасына ұқсас келеді. Жүгіру жылдамдығы сөреден басталып, бірте -бірте ұлғайып, арта түседі. Жүгіру жылдамдығының жоғары деңгейі соңғы 6 адымға 7,9-8,2 м/с құрайды, ал ең соңғы адымда жылдамдық азайып, итерілетін аяқ жерге жанасар сәтте 7,7-7,8 м/с. болады.

"Фосбюри флоп" әдісімен секіруде жүгіру жылдамдығының артуы жүгіру белсенділігімен байланысты болатындығы / В.М. Дьяков бойынша / анықталған. Бұл жағдайда коэфициент сермелетін аяқ арқылы 1,2-1,8 салыстырмалы бірлік аралығында өзгеріп отырады.

"Фосбюри флоп" әдісімен жүгіру ерекшелігі - оны 3-5 адымда "жуықтау" болып табылады. Бұл жағдайда орталық жүгіру күші пайда болып, оның шамасы жүгіру жылдамдығына, секірушінің соңғы адымдарда доға бойынша қозғалуыа, сонымен бірге секіруші денесінің массасына байланысты болады. Секіруші орталық жүгіру күшіне қарсы әрекет ете отырп, дегнесін жүгіру доғаның орталық нүктесін жақын қол адлға, шамалы ішке қарай босатылады.

Табан жүгіру сызығының бойында қалдырылып, өкшені сыртқа қарай жібермеу керек. Бұл жағдайды доға сызығы бойымен жүгірген кезде және итерілетін аяқты жеоге қойған сәтте сақтау аса маңызды. Соңғы адымның ұзындығы оның алдыңғысымен салыстырғанда 10-15 сантиметрге азаяды. Биіктікке секірушілердің спорттық шеберлігі жетілген сайын жүгірудің абсолютті жылдамдығы ғана емес, сонымен бірге жүгірудің соңғы кезіңіндегі адымдар екпінің артуы да үлкен маңызға ие болады

Келтірілген деректр жүгіріші қозғалысының сермелеу құрылымы жүгірудің соңына таман жылдамдықты ұдайы арттыруға байланысты құрылатын көрсетті.

Жүгірудің ең маңызды кезеңі итерілуге дайындық болып табылады.

Сермелетін аяқты қойған кезде сирақтың итерілуін, қозғалыстың бәсендеуіне және итерілетін жағдайда дайындық кезінде сермелетін аяқ қимылы бәсендейді. Сермелетін аяқтың табанымен сермеп итерілу итерілетін адым алдындақозғалысты арртыруға жағдай жасайды және жерге итерілетін аяқты дұрыс қоюды қамтамасыз етеді.

Сермелетін аяқ арқылы өту итерілуді орындауға дайындық кезіндегі басты шартардың бірі болып табылады. Секіруші сермелетін аяқ арқылы өткенде дене тік сақталады. "Фосбюри флоп" әддісімен секіргенде тік жағдайда сермелетін тізе буынының бұрышы 100-150 процентке тең / аударылу тәсілінде 90-95 процент /. Итерілу адымының алдындағы құрылым өзгерісі болған кезде, аударылу тәсілінен бөлек '' фосбюри флоп'' әдісімен секіргенде итерілу арнайы қозғалыс өзгерісін қажет етпейдіде оны орындау жүгіру барысында жүзеге асады.

45– лекция.

Тақырыбы: Ұзындыққа секірудің тәсілдері.

Жоспары:

1. Серпілмелік жағдайында итерілу күштері

2. "Фосбюри флоп" тәсілімен секірушінің тік аяқпен сермелу
Лекцияның мәтіні
Итерілу итерген кезде ұшудың ең жоғарғы жылдамдығын қамтамасыз етіп, қолайлы бұрыш жасау керек және белдеуден тиімді өту үшін секірушінің өзіне қолайлы жағдай туғыза білуі басты шарт.

Итерлетін жерде аяқпен адымды кең жасап, өкшеге салмақ түсірместен, табанға тұтастай күш салып жүгіру қозғалысым жүзеге асырылады.Итерілу өкшеге салмақ түсірілмей орындалса, онда ол тез әрі сәтті жүзеге асады. '' Фосбюри флоп '' әдісімен секіргенде итерілу уақыты 0,17- 0,19 секунд аралығына созылады. Серпілмелік жағдайында итерілетін аяқты қойған кезде пайда болатын тік және түзу күштерін азайту қажет. Тірелтін, қозғалатын аппараты белсенді итерілуге дайындап, жүгіру кезінде пайда болған жылдамдықты ұшудың тік жылдамдығына тиімді ұштастыру да аса қажет.

Тірелетін аяқтың бұлшық еттері жиырылғанда серпілмелік жағдайында бұлшық еттер сол күшке орын беретіндей сипатқа ие болады. Итерілген кезде бұлшық еттер '' міндетті игеру '' қасиетін иемденеді. Бұл жағдай неғұрлым маңызды болып саналады. Өйткені оның параметрлері соңғы сәтті дене массасының жалпы орталық нүктесінің ұшу бұрышын анықтайды. Тізе буынындағы бұрыш аяқты итерілетін жерге қойғанда 160 проценттен аспайды. / В. Дмитриев/. Итерілетін аяқты қойғаннан бастап, тізенің буыннан бүгілуі басталады. Итерілетін аяқтын тізе буынындағы бүгілу бұрышы 140-141 процент болады. Серпелу жағдайын орындау уақытын азайту / 0,7-0,085 / , сермеліп итерілуді неғұрлым тез орындауға мүмкіндік береді. Итерілу секірушінің бүкіл денесінің өзара қимылы үйлескенде орындалады. Тізгіннің, белдің тез бүгілуі іске асырылып, сермелетін аяқ пен қолды тезірек сермеу және денені жоғары қарай көтеру әрекеттері орындалады.

Секірушінің бөксені итерілетін аяқтың '' ығымен '' кетіп қалуын болдырмау итерілудің ерекшелігі болып табылады. Сондықтан итерілетін аяқққа кірісер сәтте сермелетьін аяқ жақтағы сан ішке қапрай бұрылып, аяқ белдеуден біршама сыртқа қарай сермеледі. Бұл әрекет итерілу күші әсер еткенде бөксені сызық бойында тұруды қамтамасыз етеді.

Итерілетін аяқты жерге қойған жағдайда дене массасының жалпы орталық нүктесінің өсу көрсеткіші аударылу тәсіліне қарағанда 4-5 см. жоғары тұрады. Алайда '' фосбюри флоп '' әдісімен секірушінің итерілу сәті ачяқталған тұста дене массасының жалпы орталық нүктесі аударылу тәсілімен секірушіге қарағанда 3-4 см. төмен болады.

"Фосбюри флоп" тәсілімен секірушінің тік аяқпен сермелуді орындау кезіндегі соққы күші 400-500 кг. Аралығынд өзгереді. Ал бүгілген аяқпен сермелгенде, ол ұзақтығы жағынан да, көрсеткіші жағынан да азайып, 250-400 кг. Болады. '' Фосбюри флоп'' - тың классикалық тәсілінде күші 70-80 килограммаға жетіп, ал тік аяқпен сермелуді орындау тәсілінде -120-140 кг. Болады.

Серпілмелік жағдайындағы күш итерілетін аяқтың инерциялық үлесі есебінен пайда болады./ И.В.Лазарев, 1985 /

Сермелеу қозғалысы итерілудің сермелеу күшіне жіне ұшу жағдайында дене массасының жалпы орталық нүктесінің ауысуына ықпал етеді. Итерілген кезде қолмен жұмыстың екі тәсәлі пайдаланылады : бірдей алып жүру және асимметриялы алып жүру. Екінші тәсіл неғұрлым тез итеріледі. Дегенмен, бірінші және екінші тәсілдерде де қолмен және аяқпен ермеу бірқалыпты орындалып, иықты алға қарай және аяқпен сермеу бірқалыпты орындалып, иықты алға қарай жіберумен аяқталады. Итерілудің ортасындағы күш негізінен сермелеу жағдайында тірелу реакциясына сермеу буындарының жалпы аяқтың тік жағдайына қарағанда артық болады.

Итерілуге кірісер сәтте денеге орталық жүгіру күші әсер етеді. Ол елеулі күш құрап, секіруші денесінің тік жағдайдан горизонталь жағдайға ауысуына мүмкіндік береді. Дененің горизонталь жағдайы иықтың белдеуге қарай қозғалуы есебінен ғана емес, бөксені жоғары қарай иықпен салыстырғанда тез ауыстыру есебінен болуына талпыну қажет.Жүгіру жылдамдығы неғұрлым жоғары болса, ұшу бұрышы 50-ден 60 градусқа дейін жетеді.

Белдеуден өту

Белде у жаққа бұрылу тек ''ұшқаннан '' соң ғана орындалады.

Тіреніштен ажыраған кезде дене массасының жалпы орталық нүктесінің тік жылдамдығы жоғары класты секірушіде 4,9-5,2 м/с. аралығында болады.

Белдеуге көтірілген сәтте сол жақтағы сермелген аяққа қол паралель жағдайда бағытталады. қолдың ассиметриялық қозғалуына екі қол бірқалыпты орындалып, белдеуден өткен кезде қолдар денемен бір деңгейге қойылады. қолдардың осылайша орналасуы неғұрлым тиімді, өйткені бұл жағдайда инерция азайып, денені белдеу арқылы "лақтырудың"

Бұрыштық жылдамдығы арта түседі. Одан әрі секіруші барынша түсірілген аяқпен иіліп, белдеуге басымен және иығымен '' кіреді''. Сермелген аяқ итерілген аяқтың деңгейіне дейін түсіріледі. Белдеуден өткен тұста аяқтар тізе буынынан бүгіледі. Белдеудің үстінде секіруші иіле келіп, бөксесін көтереді. Белдеуден өткен сәтте қолдар лақтырылып, дененің кеуде тұсынан иілуі көбейе түседі, ал қолдар дененмен бір деңгейде болғанда, бөксе тұстың иілуі барынша шегіне жетеді. Дене массасының жалпы орталық нүктесі қозғалыснын траекториясы аударылу арқылы секірумен салыстырғанда ұзақтау болады. Сеірушінің дене массасының жалпы орталық нүктесінің ең жоғары биігі белдеуден 20 см. қашықтыққа жетеді, ал аударылу тәсілінде ол 8 см. болады. Бөксе белдеуден өте салысымен, белдеуден тезірек '' кету'' басталады. Ол басты бұрумен, бөксе тұстан аяқты бүгу және тізе тұсынан тік ұстау арқылы орындалады. Секіруші белдеуден аяғымен сырғанап бара жатқандай болуы керек. Секіруші паралоннан жасалған матаға түсіп, іле - шала баспен аунапкетеді

10. Практикалық сабаќтары

№	Бөлімдердің, тақырыптардың аттары, олардың мағынасы.	Сағат саны	Қолданылатын әдебиеттер
1 семестр
1	Жеңіл атлетика пәніне кіріспе және жеңіл атлетика іліміне жалпы сұрақ. 1.Жеңіл атлетикаға жалпы шолу	1	1,2,3,4.
2	Жеңіл атлетиканың даму тарихы 1.Ежелгі грециядағы атлеттердің жетістіктері	1	1,2,3,4.
3	Спорттық жүріс техникасының негізі. 1. Спорттық жүріс техникасының орындау тәсілдері	1	1,2,3,4.
4	Секіру техникасының негізі. 1.Секірудің шеберлігін бағалау	1	1,2,3,4.
5	Лақтыру техникасының негізі. 1.Лақтыру техникасының әдіс-тәсілдері	1	1,2,3,4.
6	Жүгіру техникасына анализ жасау және оқыту әдістемесі. 1.Сөре және сөрелік қозғалыстың техникасы	1	1,2,3,4.
7	Қысқа арақашықтықта жүгіру техникасына анализ жасау және оқыту әдістемесі. 1. Қысқа арақашықтықта жүгірудің жеңіл атлетикада алатын орны	1	1,2,3,4.
8	Секіру техникасына анализ жасау және оқыту әдістемесі. 1.Секірудің техеикалық әдістерін жетілдіру	1	1,2,3,4.
9	Батпан (Ядро) лақтыру техникасына анализ жасау және оқыту әдістемесі. 1.Батпан лақтырудың әдістерін үйрету	1	1,2,3,4.
10	Спорттық жүріс техникасына оқыту әдістемесі. 1.Спорттық жүріс әдіс тәсілдері	1	1,2,3,4.
11	Жеңіл атлетика сабағы және жаттығу тапсырмасы. 1. Жеңіл атлетика сабағына жалпы шолу	1	1,2,3,4.
12	Биіктікке секіру техникасына анализ жасау және оқыту әдістемесі. 1.Екпінмен биіктікке секіру техникасы	1	1,2,3,4.
13	Найза лақтыру техникасына анализ жасау және оқыту әдістемесі. 1.Найза лақтыру техникасын оқыту және үйрету	1	1,2,3,4.
14	Граната лақтыру техникасына анализ жасау және оқыту әдістемесі. 1.Граната лақтыру әдіс тәсілдері	1	1,2,3,4.
15	Жүгіру техникасының негіді 1.Жүгіру арқылы кедергіден жүгіріп өту техникасы	1	1,2,3,4.
Барлығы:		15
3 семестр
16	Лақтырудың техникалары мен тактикалары 1.Лақтыру техникасын үйрету	1	1,2,3,4.
17	Қысқа қашықтыққа жүгіру нәтижесі 1. Қысқа қашықтыққа жүгіружегі сөрелік қозғалыс	1	1,2,3,4.
18	Биіктікке секірудің техникасы 1.Биіктікке секіру техникалық шеберліктері	1	1,2,3,4.
19	Арнайы және дайындық жаттығулар 1.ЖДЖ-ын жетілдіру	1	1,2,3,4.
20	Спорттық техниканың орындалу тәсілі 1.Спорттық жүріс реттілігі, аяқ-қимыл фазалары	1	1,2,3,4.
21	Сабақ мақсаты, міндеттері және бөлімдері 1. Сабаққа қойылатын талаптар	1	1,2,3,4.
22	Биіктікке секірудің даму тарихы 1.Биіктікке секірудің түрлері мен кезеңдері	1	1,2,3,4.
23	Найза лақтырудың пайда болуы 1.Найза лақтырудың әдістері мен тәсілдері	1	1,2,3,4.
24	Граната лақтырудың пайда болуы 1. Граната лақтырудың әдістері мен тәсілдері	1	1,2,3,4.
25	Бессайыс рекордтары 1.Әр түрлі эстафеталық ойындар	1	1,2,3,4.
26	Спорттық жүріс техникасына түсініктеме 1.Спаорттық жүрістің басқа жүрістерден өзгешілігі	1	1,2,3,4.
27	Жүгірудің әртүрлі қашықттыққа жүгіру техникалары 1.Қашықтыққа жүгірудің спорттық техникалық шеберліктері	1	1,2,3,4.
28	Жеңіл атлетикалық секірулердің тірексіз фазалардан өту техникасы 1.Секірудегі серпірмелік жағдайда итерілу күштері	1	1,2,3,4.
29	Лақтырудың техникалары мен тактикалары 1.Лақтырудың техникасын жетілдіру	1	1,2,3,4.
30	Ұзындыққа секірудің тәсілдері 1.»Фосбери-флоп» тәсілімен секірушілердің сермелуі	1	1,2,3,4.
Барлығы:		15
	Барлығы:	30

жүктеу/скачать 1,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: