Ұлы дала тұЛҒалары қҰдайберген
Қайраткер қызметі – құжаттар тілімен
жүктеу/скачать 3,08 Mb. Pdf көрінісі
|
Жұбанов Қ.
| Қайраткер қызметі – құжаттар тілімен
Қазіргі тарихнамада Құдайберген Қуанұлы Жұбановтың есімі Қазақстан мәдениет құрылысының белді қайраткерлерінің бірі ретінде негізінен 20- жылдардың аумағында аталып жүр. 1963 жылы Қазақ ССР Ғылым Академиясы тарапынан жарық көрген «Қазақстан тарихында» мынадай сөздер бар: «Екінші бесжылдық жылдарында Қазақстандағы бірінші педагогикалық институт ірі оқу орындарынан саналып, маңызды мәдени ошақтардың біріне айналды. Мұнда әдебиет пен тіл білімінің, сондай-ақ, Қазақ ССР тарихының маңызды мәселелері қаралды. Институт профессоры Қ.Жұбанов жаңа қазақ орфографиясын жасауда үлкен жұмыстар атқарды. Сонымен қатар алғашқы оқулықтар, грамматика жөніндегі зерттеулер, диалектология, қазақ тілінің тарихы туралы мәселелердің бәрі Қ.Жұбановтан басталған болатын. 1936 жылы оның «Заметки о вспомагательных и сложных глаголах», «Из истории порядка слов в казахском предложении» атты еңбектері жарық көрді. 1937 жылы білікті, таланты мен творчестволық күшінің толысқан кезеңінде ол жазықсыз жаланың құрбаны болды» (11, 529- 531). 20 Сонымен қатар бұл кітапта республикамызда 1935-1936 жылдар арасында жалпы атауы 200-ге жуық мектеп оқулықтары мен оқу құралдарының жарық көргендігі, олардың таралымы 3 млн. данаға жеткендігі айтылады. Бұл кездері аударма оқулықтардан тыс түпнұсқа қазақ оқулықтарының да баспадан шыққандығын айта келіп, соның мысалы ретінде проф. С.Асфендияровтың V-VI сыныптарға арнап жазған «Қазақстан тарихының очеркі», проф. Қ.Жұбановтың V сыныпқа арнап жазған «Қазақ тілінің грамматикасы» оқулығы және С.Сейфуллин мен Ө.Тұрманжановтың V сыныпқа арнап жазған «Қазақ әдебиетінің тарихы» атты басылымдардың болғандығы мысалға келтіріледі. Ғалымның ес білгеннен кейінгі өмір жолы, үлкен ғылымның соңына түсіп, оқу білімге талпынуы қалай басталып, қандай бел-белестен өтті деген сұрақ оның өмірбаянын жинастырушы, ғалымдық талпыныстарын қызықтап, ізерлеуші адамдарға ой салады. Осы мақсатпен шұғылданудың нәтижесінде ғалымның ұлы Есет Құдайбергенұлы Жұбанов пен ғалым мұрасын зерттеушілердің бірі М.О.Миров мұрағат деректері негізінде Құдайберген Қуанұлының өмір тарихының кейбір беттерін толықтыратын тың деректер ұсынды. Мәселен, болашақ лингвист Қ.Жұбановтың 20-жылдардың орта шенінде Ақтөбе губерниялық оқу бөлімінде қызмет істей жүріп Мәскеу, Ленинград, Баку, Қазан, Ташкент қалаларындағы түркологияның көрнекті мамандарымен байланысып, түркі тілдерін зерттеуге өздігінен әзірленгендігі оның шығармашылық өмірбаянын жұртшылыққа таныстырған академиктер М.Әуезов пен І.Кеңесбаевтің және т.б. ғалым жайындағы естелік мақалаларында сөз етілгені көрсетіледі. Осы әңгімелердің растығын дәлелдейтін, тіпті, Қ.Жұбановтың ізденіс жолының нақты белгілерін нұсқайтын тың деректер кейінгі жылдары мұрағат сөрелерінен де табыла бастады. Мәселен, филология ғылымының докторы, профессор Мекемтас Мырзахметов Ташкендегі Орта Азия Мемлекеттік университетінің мұрағатынан бірсыпыра құжаттар тауып, олардың көшірмелерін Жұбановтану зертханасының қорына табыс еткен. Бұл құжаттардың жалпы көлемі машинка бетімен есептегенде он үш беттік тігінді. Алайда, М.Мырзахметовтың айтуынша, Ташкент мұрағатындағы түпнұсқада бұның жалпы мөлшері іс қағаздары тігілген толық бір папка шамасы болса керек. М.Мырзахметов соның ішінен іріктеп кейбір нұсқаларды ғана өз қолымен көшіріп алған. Тақырыптар бойынша бөліп атағанда қолда бар құжаттардың аттары мынадай: біріншісі – Ақтөбе губерниялық оқу бөлімінің жанындағы жоғары оқу орындарына студенттер қабылдайтын іріктеу комиссиясына сол мекеменің инспекторы Қ.Жұбановтың өтініші. Онда арыз иесі өзінің инспектор міндетін атқаруға оқу білімі мен теориялық даярлығының жетімсіздігін ескере отырып, өзін Орта Азия Мемлекеттік университетінің шығыстану факультетіне педагогтік мамандық бойынша оқуға жіберуді сұрайды. Арыз 1926 жылы тамыз айының 8 күні жазылған. Келесі құжат жүктеу/скачать 3,08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|