Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1. Программаланған оқытуда оқылатын материал қалай беріледі?

2. Программаланған оқытудың ерекшеліктері қандай?
§ 5. ПРОБЛЕМАЛЫҚ ОҚЫТУ ӘДІСІ
Математика сабағында оқушыларды жұмысқа жұмылдыру және шығармашылық қабілеттерін дамыту мақсатымен мұғалім оқытудың тиімді түрлері мен әдістерін таңдайды.

Психологтар мен педагогтар ойлаудың шығармашылық үрдісін зерттегенде «проблемалық ситуацияны ойлап тапты. Олар ойлаудың басы проблемалық ситуациядан басталады. Шығармашылық ойлаудың да бастамасы проблемалық ситуация» - деген қорытындыға келді. Бұл заңдылық проблемалық оқыту идеясын дамытуға әсер етті.

Проблемалық ситуация танымдық ойлануға мұқтаждық туғызады және жаңа білімді өздігімен меңгеруге жағдай жасайды.

Проблемалап оқыту дегеніміз мұғалімнің басшылығымен келелі жағдайлар туғызу және оны оқушылардың шешу жолындағы өзіндік қызметінің нәтижесінде шығармашылдығын, кәсіптік білімін, дағдысын, іскерлігін, ойлау қабілетін жетілдіруді туғызу. (Г.К.Селевко). Математика сабағында оқушылардың «миына шабуыл» жасамаса, оқушылар сабаққа белсене қатынаспаса, өздігімен жұмыс істемесе, тапқырлықты қажет ететін есеп шығара алмаса сабақ қажетті деңгейде жүргізілмеді деп саналады. Проблемалап оқыту оқушылардың математикалық ойлау қабілеттерін тәрбиелейді.

Проблемалық ситуация мен проблемалық оқыту әдісінің айырмашылығы бар. Ол мынада: кішігірім проблемалық ситуациялар сабақты басқа тәсілмен жүргізіп жатқанда да «миға шабуыл» жасау үшін бір сабақта бірнеше рет қойылуы мүмкін. Ал, проблемалық оқыту әдісінде оқушылардың алдына шешу уақыты бір сабақты қамтитын ірі проблемалық ситуация сұрақ не есеп түрінде беріледі. Осы жағдайда сабақ толығымен проблемалық оқыту әдісімен жүргізілді делінеді.Оқушы бұрыннан белгілі әдістер арқылы мақсатына жете алмаған жағдайда терең ойлану, іздену үрдісі басталады,танымдық қажеттілік туады. Сол мезетте мұғалім оқушылардың ойларын бағыттап, ізденістерін басқарып отырады.

Психологтар проблемалық ахуалдың ролін жоғары бағалады. Д.Н.Богоявленский мен Н.А.Менчинская «проблема-лық ахуал ойды ояту және ойлануды активтендіру үшін қажет», - деп санады. А.А.Смирнова мен П.И.Зинченко «проблемалық ахуал оқушылардың есте сақтау қабілеттерін арттырады» десе, А.В.Брушлинский, Т.В.Кудрявцев, В.А.Крутецкий «проблема-лық оқыту оқушылардың ақыл - ойын, шығармашылық қабілеттерін дамытады», - деді.

Сонымен «проблемалық оқыту әдісі – математикалық білім беру үрдісінде мұғалімнің жетекшілігімен, оқушылар алдына қойылған проблемалық ситуацияны өз беттерімен шешіп, жаңа білім алу әдісі».

Проблемалық ахуалдар қоюдың 20 - дан астам жолдары бар. Практикада М.И.Махмутовтың проблемалық ахуалдарды жүйелеуі жиі қолданылады. Ол проблемалық ахуал туындайтын төмендегідей жағдайларды көрсетті:

1) оқушылар өмірде теориялық түсініктеме қажет ететін құбылыстармен және фактілермен кездескенде;

2) оқушылармен практикалық жұмыс ұйымдастырғанда;

3) өмірдегі құбылыстарды талдау барысында;

4) жорамал жасағанда;

5) жаңа фактілерді талдап, қорытынды шығарғанда;

6) фактілерді, құбылыстарды, объектілерді салыстыр-ғанда;

7) зерттеуге нақты тапсырма берілгенде.

Проблемалық оқыту әдісімен жүргізілетін сабақтың схемасы:

1. Проблемалық ахуал туындату.

2. Проблема қою.

3. Проблемадағы сипатталған ахуалды зерттеу.

4. Қойылған проблеманы шешу: а) проблеманы талдау және оны шешудің тиімді жолын табу; ә) проблеманы шешуге қажетті мәліметтерді жинақтау; б) проблеманы шешу жоспарын құру;

5. Проблеманы шешу және оның дұрыстығын негіздеу.

6. Проблеманың шешу жолын және нәтижесін зерттеу.

7. Проблеманы шешу нәтижесінде меңгерген жаңа білімді практикада қолдану.

8. Қойылған проблеманы кеңейту және жалпылау мүмкіндіктерін қарастыру.

9. Проблеманың шешімін зерттеу және басқа тиімді шешу жолдарын іздеу.

10. Жүргізілген жұмысты қорытындылау.

Осы схемамен жүргізілген «Екі белгісізді теңдеулер жүйесін шешу» тақырыбына жүргізілген практикалық сабақтың үлгісін келтірейік.

1. Мұғалім оқушыларға Диофант есебін береді: «Берілген квадратты екі квадратқа бөліңдер»

2. Берілген квадратты екі квадратқа бөлу проблемасы туды.

3. Осы проблеманы талдау барысында, берілген квадраттың қабырғасын а-деп,белгісіз квадраттардың қабырғаларын х,у арқылы белгілеп берілген проблеманың математикалық моделін (1) анықталмаған теңдеу түрінде аламыз.

4. Оқушылар қойылған проблеманы шешуге қажетті теориялық мәліметтерді еске түсіреді:

а) (1) түрдегі теңдеу – центрі координата бас нүктесінде, радиусы а-ға тең шеңбердің теңдеуі.

ә) осы шеңбердің бойында жататын (0,-а) нүктесінен өтетін у=kx-a (2) түзуін жүргізуге болады.

б) (2) түзу шеңбермен координаталары рационал сан болатын нүктеде қиылысады.Оларды табу үшін төмендегідей теңдеулер жүйесін шешу керек:

5. Қойылған проблеманы шешу нәтижесінде біз (2) түзу мен (1) шеңбердің қиылысу нүктесінің координаталарын таптық.

6. Мұғалім оқушыларға берілген Диофант есебін шешу барысында, екі белгісізді теңдеулер жүйесін белгісізді ауыстыру тәсілін қолданып шешу жолымен танысқандарын хабарлайды.

7. Мұғалім: k - кезкелген рационал мән қабылдайды. Олай болса а =4, k=2 деп алып, бірден шеңбер бойынан рационал координатты нүктені табыңдар. Оқушылар (3) формуладан және деп анықтайды.

8. Берілген есепке оралсақ, бізге қабырғалары және - ге тең екі квадрат салу керек.

9. Оқушылар осы есептің басқа шығару жолдарын зерттейді.

10. Оқушыларға «белгісізді ауыстыру әдісімен шешілетін екі белгісізді теңдеулер жүйесін шешуге келтірілетін есеп құрастырып, өз беттеріңмен шығарыңдар», - деп тапсырма беріледі.

11. Жүргізілген жұмысқа қорытынды жасалады.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. Проблемалап оқыту дегеніміз не?

2. Проблемалық оқыту әдісімен жүргізілетін сабақтың схемасы қандай?

3. Проблемалық ситуация мен проблемалық оқыту әдісінің айырмашылығы неде?