Мазмұны нормативтік сілтемелер
жүктеу/скачать 5,46 Mb. Pdf көрінісі
|
disser (2)
|
6 А.А.Золотарев «кем дегенде, кездейсоқ жағдайдан жоғары тәртіпке іріктеуді болжайтын кейбір бағдарлама бойынша ақпаратты өңдеу процесі» 7 Т.Т.Гранатов «үздіксіз (ішкі) іс-әрекет нысаны, адам психикасының маңызды компоненті – материалды идеалды, объективті- әлеуметтік, субъективті, тұлғалық және керісінше түрлендіру процесі» Кестеде берілген анықтамаларға мән берсек, ағылшын кибернетиктері У.Росс, У.Р.Эшби [138] ойлауды кездейсоқтықтан жоғары тұратын іріктеуді болжайтын қайсыбір бағдарлама бойынша ақпаратты өңдеу үдерісі ретінде қарастырады. Әрине, адамның ойлау үдерісін тек қана ақпаратты өңдеу үдерісімен теңестіруге болмайды, өйткені оның әрі биологиялық, әрі әлеуметтік аспектілері бар. Бірақ, ойлаудың танымдық сипаты сыртқы әлемнен ақпаратты белсенді түрде қабылдап, оны өңдеу болып табылады. Яғни, ойлау – ақпаратты өңдеу дегенде оның анықтамасын емес, тек оның бір қасиетін көрсету деп түсіну керек. И.П.Павловтың айтуынша [183, б.214], «ойлау ... бастапқыда ешқандай ассоциацияны білдірмейді, алдымен ішкі заттарға байланысты қарапайым болады, содан кейін ассоциациялар тізбегі болады. Демек, әрбір шағын, бірінші ассоциация – бұл ойдың туған сәті». Осылайша, бұл заңды сыртқы тітіркендіргіштер тудыратын байланыстар (ассоциациялар) ойлау процесінің физиологиялық негізін құрайды. Біз зерттеуімізде А.Н.Луктың еңбектерінде берілген ойлаудың психологиялық сипатына назарға аудара отырып, мынадай негізгі мәселелерге тоқталғанды жөн көрдік [139]. Тәжірибелік тұрғыда анықталғандай, сезім органдары – адамға қоршаған әлем жайлы мәліметтер жіберілетін жалғыз жол. Ал мәліметтерді сезім органдарынан миға жеткізетін жалғыз ғана тәсіл ол нервтік импульстер. Біздің миымызға әлем жайлы барлық көпбейнені жіберетін тәсіл міне, осы импульстердің жиілік модуляциясы. Импульстердің кеңістік пен уақытқа байланысты қосындысы, бастың ми қыртысындағы оған тиісті қозуы мен тежелуі – бұл адам ойлауының физиологиялық негізі. Бірақ та, импульстерді қосу және өңдеу ол әлі ойлау емес. Олардың артық шуылы електеніп, құрылымдық инварианты айрықшаланып, кеңістік пен уақытқа байланысты құрылымы қалыптасуы қажет. Құрылымдық инвариант бейне негізінде жатады. Әсерлесудің осы деңгейінен бастап ойлау басталады. Бейненің физиологиялық негізі – нейрондық модель. Ол – объектінің не оқиғаның таңбалық бейнеленуі. Модельдің құрылымы бейнеленетін объектінің құрылымымен ұқсастықта болуы керек. Құрылым деп объектіні 16 құрайтын элементтер мен сол элементтердің статистикалық не динамикалық өзара қарым-қатынаста болатын тәсілдерін түсінеміз. Құрылымның екі түрін айтуға болады: кеңістіктік; уақыттық. Мысалы, баспадан шыққан кітап - кеңістіктік, ал оны дауыстап оқу кезінде – ол уақыттық құрылымда болады. Бейнелерді тану қабілеті – мидың іргелі қасиеттерінің бірі. Бірдей физиологиялық үдерістер мүлдем әртүрлі мазмұнды жіберуі мүмкін. Бұл әртүрлілік ипульстерді қосу деңгейінде көрінбейді, ол бейненің қалыптасу деңгейінен басталып, абстракциялаудың елеулі жоғары иерархиялық деңгейлерінде өседі. Адам баспада басылған сөзді оның түсіне, шрифтіне, әріптер өлшеміне қарамастан тани біледі. Айтылған сөз дауыстың тембріне, жоғары-төмен дауыстылығына қарамастан қабылданылады. Яғни сигналдардың физикалық сипаттары кең түрде ерекшеленуі мүмкін, бұл кезде мидағы нейрофизиологиялық оқиғалар да бірдей емес. Бірақ мидың қыртысында барлық өзгерістердің астарында жатқан образды ажырататын механизм бар. Ақпаратты осындай тәсілмен іске асырып өңдеу жүктеу/скачать 5,46 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|