Мазмұны нормативтік сілтемелер
жүктеу/скачать 5,46 Mb. Pdf көрінісі
|
disser (2)
| адам психикасының
жұмысын білімді операциялау үдерісі ретінде қарастыра отырып, оның мынадай құраушыларын көрсетуге болады: білімді алу, білімді қолдану, білімді түрлендіру . Білімді алу жүйесін оқыту сипаттайды, білімді қолдану қабілетін алынған білімдердің негізінде мәселені шешу қабілетін көрсететін интеллектпен теңестіру мүмкін., ал білімді түрлендіру үдерісін (елестету, фантазия, болжам тудыру т.б.) креативтілік (жалпы шығармашылық қабілеті) сипаттайды. Мұндай теңестіру интеллектуалдылық және шығармашылық үдерістердің ара қатынасын қарастыруға алып келеді. Шығармашылық үдерісті (білімді түрлендіру) интеллектуалдықтан (білімді қолдану) ажырату үшін адамның психикасында саналы және санадан тыс іс-әрекеттерді ажырата білу қажет. Мәселен, күрделі шығармашылық тапсырмаларды шешу үдерісінде бірнеше сатыдан өтуге тура келеді: алдымен жаңа тапсырманың шарттарына дайын білімді қолданады; содан соң табанды, бірақ нәтижесіз әрекеттердің арқасында шешім біртіндеп ойда көріне бастаған кезде “идеяның инкубациясы” сатысына көшеді; кейіннен ойды тиянақтау нәтижесінде шығармашылық шешімді табуды көрсететін білімді түрлендіру іске асады. Бұл сатылардың тізбегі ғылыми жаңалықтарды сипаттау кезінде бірнеше дүркін қайталанып, бекітіледі. Демек, шығармашылық үдерістің интеллектуалдылықтан айырмашылығы, онда сана пассивті болып, шығармашылық жағы ғана қабылданады. Санадан тыс әрекет шығармашылық өнімді белсенді түрде тудыра отырып, оны санада көрсетеді. Мұндай басқарылатын іс-әрекетті жүзеге асыру кезінде басқа да қатынастар болады: сана белсенді, ал санадан тыс әрекеттер рецептивті болып, ақпарат сана үшін көрсетіледі. Сонымен шығармашылық − индивидтің психикасында білімді қолдану мен түрлендіру үдерістерінің ерекшеліктерімен байланысты үдеріс. Мұндағы 24 іс-әрекет өнімін шығармашылық ретінде бағалау критерийлері оның жаңашылдығы, ерекшелігі, мәнділігі және т.б. болып табылады, сондай-ақ шығармашылық кезеңдеп жүреді. В.А.Моляко [126] шығармашылық іс-әрекет үдерісін келесі кезеңдерді тізбектеп орындау түрінде көрсетеді: 1. Адамның проблемалық жағдаймен кездесуі; 2. Проблемалық жағдайды ұғынуы және проблеманы тұжырымдауы; 3. Оны шешудің болжамын анықтауы; 4. Анықталған болжамдарды тексеру; 5. Алынған нәтижелерді талдау; 6. Алынған нәтижелерді ендіру. Шығармашылық проблемасының бірнеше қырларын А.Лук [53, 5 б.] былай көрсетті: Шығармашылық үдеріс – шығармашыл тұлға, шығармашылық қабілет және шығармашылық ұжым . Ол өз еңбегінде: “Адамның шығармашылығын дамыту мен қалыптастыру ең алдымен шығармашылық ойлауға байланысты” деген пікір айтып, шығармашылық қабілеттің белгілерін төмендегідей түрде атайды: жүйке жүйесін код арқылы жіберу; тасымалдай білу; ақылдың икемділігі, ойдың тереңдігі; әрекетті бағалау. Сондай-ақ, ғалым шығармашылық іс-әрекетті қалыптастыру, дамыту үшін қажетті жағдайдың болу керектілігін және қорқыныш, жалқаулық, өзін- өзі бағаламау сияқты психикалық кедергілерден тұратын қарама- қайшылықтармен күресу қажет екендігін айтады. П.К.Энгельмейердің пікірінше [127], шығармашыл тұлға мынадай үш фактордың жиынтығынан тұрады : интуитивтік, дискуссивтік және активтік . Интуитивтік инстинктке жақын сезімдік түйсік, дискурсивтік – танымы, ал активтік – бұл адамның эмоционалдық-практикалық әрекеті болып табылады. Әдетте, психологиялық ғылыми зерттеулерде шығармашылықтың жүктеу/скачать 5,46 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|