Мектеп жасына дейінгі балалардың таным белсенділігін арттыруда көрнекі құралдарды қолданудың тиімділігі
Бала психологиясын дамытуда табиғи көрнекі құралдардың рөлі
жүктеу/скачать 376 Kb.
|
Мектеп жасына дейінгі балаларды таным белсенділігін арттыруда к
| Бала психологиясын дамытуда табиғи көрнекі құралдардың рөлі
Түйсік және қабылдаудағы көрнекі құралдың алатын орны. Балаларда түйсіктер дүниеге келген күннен бастап дамиды. Мәселен, туғаннан кейін бернеше күннен соң бала қант қосқан судан сүтті айыра алады. Оның аузына хинин ерінтіндісін тамызса, ерітінді ыңғайсыз реакция білдіреді. Осы айтылғандар балада дәм түйсігінің ерте көрінетіндігін байқатады. Баланың есту түйсігі біртіндеп дамиды. Алғашқы күндері құлақ түтігі суға толы болады да, ештеңені естіртпейді. Бірер аптадан кейін ғана бала дыбысқа біртіндеп реакция көрсетеді. Егер бала үш аптадан кейін дыбысқа елеңдемесе, оның саңырау болып қалуы ықтимал. Мұндайда анасы баласын дәрігерге апарып көрсеткені дұрыс. Үш айлық бала анасының еркелеткен дауысын естіп, көңілденеді, қатты жекіре сөйлесе, кемсеңдеп жылайтын болады. 2-3 айдан былай қарай бала көзін жарық түсіріп тұрған затқа бұра бастайды, қозғалмалы заттарға көзін тұрақтатуға тырысады. Жарықты түйсіну тіпті жаңа туған нәрестелерден де байқалады. Мәселен, шала туған баланың өзі де бірнеше күннен кейін жарық пен қараңғыға түрліше реакция білдіреді. Заттың түсін айыру кейінірек дамиды. Мәселен, 5 айлық бала алдымен заттың түріне, біртіндеп оның көлеміне, одан соң барып, бояуына көңіл аударатын болады. Бала тілінің шығуы, оның жүре бастауы- түйсіктердің дамуына қолайлы әсер етеді. Балабақшаға түскенге дейін түйсіктердің негізгі түрлері (көру, есту, сипап сезу, қозғалыс т.б.) біршама қалыптасып үлгереді. Балабақша балаларының түйсіктерін де жан-жақтылы дамытуға мүмкіндік мол. Түйсікті дамытуға нұқсан келтіретін факторлардың бар екенін ұмытпау қажет. Мәселен, бала орындықта дұрыс отыра алмайтын болса, оқыған немесе, жазған кезде қисайып жатып алса, кітапқа, дәптерге көзі өте жақын дағдыланса, оның көру қабілеті нашарлайды. Тәрбиеші осы айтылғандардың, сондай-ақ жатып оқудың да зияндылығын балаға ескертуі тиіс. Тәрбиеші көзі нашар көретін баланы жеке бақылауға алып, қадағалап отырмаса болмайды. Көзі нашар көретін баланы қадағаламаса, оның сабақты нашар үлгеруі де мүмкін. Балабақша балаларының есту түйсіктерін жетілдірудің де маңызы зор. Балалар жоғары дыбыстарды да сезе алатын болуы тиіс. Мұндай қабілет арнаулы жаттығулар арқылы тәрбиеленеді. Мәселен, мектепалды даярлық тобының балаларының көпке дейін дыбыстарды бір-бірінен ажырата алмауы, оқу жазу дағдаларының қалыптасуына кедергі эксперименттік зерттеулерде анықталып отыр. Сөйтіп балалардың түйсіктері тәжірибе жүзінде дамитындығы атап айтқанда, ән айту – есту түйсігін, сурет салу – көру түйсігін, еңбек сабақтары – қозғалыс, сипап сезу түйсіктерін кемеліне келітіріп отыратындығы байқалды. Байқампаздық табиғи көрнекі құралдың маңызды бөлігі. Балабақша тәжірибесінде балалардың байқампаздығын тәрбиелеудің жолдары көп түрлі. Олар: көрнекі құралдар қолдану, қол еңбегімен шұғылдану, модельдер жасау, экскурсиялар ұйымдастыру, картиналармен жұмыс істеу, коллекциялар құрастыру, тірі табиғат бұрышы, балабақша жанындағы жер учаскелерінде тәжірибе жұмысын жүргізу т.б. Осындай әрекет үстінде балалар заттарды, олардың құбылыстарын бір-бірімен салыстыруға, олардың сипаттарын реттеп топтастыруға дағдылана бастайды, балалардың іске талаптануы оянып, заттарды қабылдауы жетіле бастайды, бақылампаздығы арта түседі. Тыңдау мен естуді бір нәрсе деуге болмайды ғой. Тәжірбиелі тәрбиешілер былай дейді: Менің балаларым балабақшаға келе жатқанда, жан-жағына қарайды, ал бірақ олар мақсат қоя білмейді, бұған оларды үйрету керек. Олардың балабақшаға келе жатқан жолын пайдаланып мен оларды осыған үйретуге тырысамын. Мектепалды даярлық тобының балаларына тиін бейнеленген тамаша сурет көрсетілді. Содан соң есте қалғаны бойынша тиіннің суретін салу тапсырылды. Осы тұста олардан сұрақ жауып кетті: "Тиіннің құйрығы қандай?" "Оның мұрты бар ма?", "Оның жүнінің түсі қандай?" т.б. Балалардың бұл сұрақтарына қарағанда, балалар салу керек екенін біле тұра тиянақты көп нәрсені аңғармағандығын көрсетті. Барлық ашық, жарық, үлкен, қозғалатын нәрселер балалардың назарын аударады. Сондықтан да дерексіз материалдардан көрнекілігімен ерекшеленетін нәрселерді балалар жақсы қабылдайды. Балалардың қабылдауында анализ бен синтездердің жетімсіздігі жиі байқалады. Балабақшадағы балалардың қабылдауы эмоциямен тығыз байланысты. Бала өзін қоршаған дүниені селсоқ қабылдамайды: көп нәрсе оны қуанышқа бөлейді, не ренжітеді. Сондықтан да балабақша тәрбиеленушісі өзінің сезімін туғазатын, қызықтыратын нәрселерге баса зейінін аударады, ал былайынша маңызды, бірақ сезім туғызбайтын нәрсеге зейін аудармайды. Мұның дәлелі: үлкендер үшін елеулі маңызы жоқ, олар байқамайтын ұсақ нәрселерге кейде балалар зейін аударады. Бұл жастағы балабақша тәрбиеленушісінің қабылдау сезімі дәл болмауы жиі ұшырасады. Ұқсас заттарды олар көбінесе біртектес зат ретінде қабылдайды. Ұзындық өлшемінің негізгілерін, олар білгенімен, мәселен, 1 шақырымға тең аралық жайында, олар нақтылы елестете алмайды. Уақытты да дұрыс қабылдай алмайды. Мәселен, 1 сағат ойнаудың орнына жарты сағат ойнап келуі мүмкін. Балабақшада жүретін барлық сабақтардың бала қабылдауын дамытудағы ерекше рөлін ескере келіп, әрбір тәрбиеші мына төмендегі шарттарды орындап отыруы тиіс: 1. Көрнекі құралдарды (модельдер, суреттер, жинақтар) пайдалануда балалардың жас ерекшелігін мұқият ескеру жөн. 2. Бала байқаудың, қабылдаудың мақсатын айқын, ұғынып, қабылданатын заттар мен құбылыстардың мәнісіне қалай да түсінгені мақұл. 3. Қабылданатын заттар мен құбылыстарды бір-бірімен салыстыруға, жаңа материалды балалардың бұрынғы білімдерімен үнемі байланыстырып отыру қажет. жүктеу/скачать 376 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|