Үміт Битенова ауады да тұрады аңсарым тараз

Қазақстан Республикасы Журналистер Одағының мүшесі, Қазақстан Республикасы Білім беру ісінің үздігі, ақын, әнші-сазгер Үміт Битенованың бұл жинағына әлеуметтік-қоғамдық, өнер мен мәдениет, руханият және мәңгі жастық тақырыптарын қамтитын түрлі жанрдағы шығармалары топтастырылып отыр.

Кітап қалың оқырман қауымға арналған.

ББК 84 (5 Каз.)

Битенова Ү., 2006.

«... Бұл күнде Республика көлеміне өнерімен танымал Үміт тек қана ақын ғана емес, сан қырлы талант. Ол ауылда тұрады. Дарындар тек Алматы мен Астанада тұратығындығымен емес, елге қаншалықты қажеттілігімен өлшенеді. Ел – бәріміздің киелі құндығымыз. Мен де әр жылдары елге барып тұрамын.

Бүгінгі Тараз, Талас, Қаратау, Жаңатас...

Мемлекетімізге ақ тілеу, асыл үмітпен талпынып жатқан сол бір қасиетті өлкенің халқына күнделікті рухани демеу болп жатқан кімдер? Сол елдің өзі. Сол елдің қайсар ұл-қыздары. Сол көптің алдында жүрген Үміттің орны бөлек. Ол – ана, жар, ұстаз, ақын, әнші, сазгер.... дарынды жаратылған қызын елі мақтаныш тұтады.»

ҚР Жастар сыйлығының лауреаты.

«... Дәл сол сияқты Үміт Битенова да махаббат тақырыбында қалам тербейді:

Мейлі, сен мені сүймесең сүйме,

Мен сені мәңгі жырлаумен өтем.

Таңдарды күтіп ойланған күйде,

Ұйқымды түннен ұрлаумен өтем!

(62 бет)

«Ғашықтық алдамайды» деп ұлылар айтқандай бұл автор да барлық өлеңінде ешкімді алдамайды.

Қанағат қып барды мына,

Қалса-дағы құр сүлдем,

Мен ризамын тағдырыма,-

Сен ше, налып жүрсің ба?

(64-бет)

Деуі де сол шынайы сарын. Топырағы суымайтын, табанды, тұрақты сарын.»

«Қазақстан жас қындарының

антологиясы» туралы,

«Қазақ әдебиеті», 16.11.2001ж.

Ауады да тұрады аңсарым

«Әдеби жиын не үшін керек? Ол не істеп, не бітіреді? Ол бойында шын мәнінде талант ұшқыны барларға жөн сілтейді, демеп, жебеп жібереді. Жалғыз сол ма екен. Е жоқ. Оның бір көзі кезінде жарқ етіп көрініп, кейін «жоғалып» кеткендеріді іздейді. Іздегенде, қара сөздің қайнары, өлең сөздің оты көрінген жерге қарай олардың өздері қанат қағады. Үміт Битенова сөйтті.»

Мен бұл есімді еміс-еміс еститін едім. Ақпан айында (2003ж.) өткен жиында өзін де көрдім, өлеңімен да таныстым. Ол ақын екен.

Үміт енді осы кестесін жоғалтып алмасын. Біз одан жақсы жырлар күтеміз береміз. Қанат ұшса ғана қатая береді.»

Ғашық болып ақ қарға,

Сен туылған ақпанда

Мені де анам туыпты.

ЕСЕНИНДЕЙ сергелдеңге

Өзің түсіп сенделгенде

Айтшы, Сені кім ұқты.

Біздің жұрт тақызық жұрт – ау,

Жұбатудың орнына,

Лайлауға дайын тұрады

Мөлдіреген тұнықты...
Қайран АҒА!

Сен секілді...

Мен де жалғыз қалғандаймын

Айдалада.

Ұрпағың ба ем мен сен күткен,

Арыла алмай меңзеңдіктен,

Жаңылдым да жүрісімнен,

Жоғалтып ап өз «Менімді»,

Адасып қалдым жолдан,

АҒА!

Содан бері кезікпеген

МУЗАНЫ іздеп, кезіп келем.

Барым – базар,

Ойым – ойран,

Ал,

Өшпес,

Жырларыңмен!

Ал мен!...

Менен сұрама,

Танығанмен...бір қауым ел

Іздемейді шарақ ала...

Қарайтындар қырдан кілең,

Төріне оңай шығара ма,

Ұсынбаса мырза біреу,

Ұмтылмаймын сыбағама.
Белгісіз боп кейде мүлде

Өлі-тірім, сөнгенім де,

Сенгендерім опасыздық

Жасап жатты ертеңімде.

Тартылғанша бұлақ тілім,

Кеше ұнамай, ұнап бүгін,

Бірің жамап, құрап бірін,

ШАРАНА – ЖЫР туылғанда,

Оралмастай жуыр маңда,

Тастап кетіп қарамастан,

Бақыр басын ала қашқан

Мен-

КӨКЕК құс сияқтымын...

Жігерлі жас мұқала ма,-

деп күлерсің,ұғам,

АҒА!

Келісерсің сөзімменен,

Жүйке деген жұқа ғана?!

Жыр киесі ұрса егер

Дауа бар ма бұған,

Аға...
Мойындаймын, шыным,

Аға!

Сүйінуші ем шұғылаға,

Бәрі соның бүгін – ада.

Мен де өзімше бөлек үнді,

Әнімді арнап ақ таңдарға,

Жаздым талай өлеңімді.

Шағыстырам кімді – кімге...

Өзім туған өлеңімнің

Өзім кестім кіндігін де.

Жыр –керуен көшін көрем.

...тыңдар құлақ,

Оқыр көз жоқ,

Қор болды бұл Есіл де Өлең.
Көріп жүрек – отымды өшкен,

Өзің болсаң кешірмес те ең...

...Тұншығуда қанша жырым

Тұсауы әлі кесілместен...

Дүйсенбі, 2³⁵ сағ.

Ақ арман – айдынында

Ақ желкен – Үмітім

Құс Көңіл – кемеге байланып,

Адаспай апарар тербетіп күні-түн

Ағарған аралға – «Ойға алып».

Робинзон Крузо не істеген.

Тарихта қалса да ол, басынан

Алайда,

Кездеспес кокостың жаңғағы.

Қайғы ғой-кермек дәм,

Уайымның барында

Сағыныш, сары Мұң нәр-дағы.
Аш құрсақ Қиялға талғажау етемін

Ұшы жоқ шексіздік-қиырды.

Байқасам, өзіме-өзім жау екенмін,

Түбі-бос кеңістік бұйырды.

Төзімнен

Суалған жағыммен,

Алып ой- Аралға табанды тіредім,

Әзірге қайта жоқ шамам.

Белгісіз қанша күн,

Қанша күн жүрерім,

Білерім-

Емес бұл мен үшін тосын жай.

О, Муза

Серігім, шыға кел алдымнан

15.01.2001жыл,

дүйсенбі, 3⁵⁰ сағ
Жырларым
Жүректі тербеп жарыққа шыққан жырларым,

Жанымның әсем сырларын сенде жырладым.

Жырладым ойда тоқылған өрнектерді де,

Жырладым дәмді – ащыны, кермектерді де.

Бақытты іздеп, жастықты қостым жырыма.

Жырладым бірде жалынын жарқын жиырманың,

Жылаған мұңды ғашық боп бірде жырладым.

Шын ақын болсаң бүркемей ашық сыр ақтар!

«Таптым ба екен шешуін түйін жұмбақтың,

Жаздым ба жырдың арзанын емес, қымбатын?»

Көп емес дейді көңілін жырдың тапқандар.

Мың ойлар қаптап, сезімдер мейлі орасын,

Жабықсам, жырым, жаныма демеу боларсың.

Жаңадан туар жырларым үшін тоқтама!

Жазармын әлі жырларды небір өлмейтін,

Жазармын талай... Шабытым болғай тек ғана...

1983 жыл.

Он жеті жас
Еліккіш кезім,

Еріткіш сезім

Алыстап менен кеткен бе?...

Көгім де бұлтсыз.

Көңілде – шық, сыз.

Қол жетпес енді көктемге.

Албырт емеспін,

Жастықтың буына мастанар.

Салқынқандымын.

Көделек-елесті

Қуып жүр қазір басқалар.

Сұқ көзіммен

Жайнаған жанар жасқанар.

Емін – еркін.

Шат.

Көрінер бір сәт

Жастан –

Ар.
Іркіп бар ойды,

Кірпияз күмән

Сананы басар сыналап үркіп қарайды

Кірпік астынан

Он жетім

Маған

Жолға әбден қарай.

Жақтырмай тұрмын мұны түк.

Өзім де сондай

Болмап па ем,

Қалай,

10.07.2001жыл,

сейснбі, 5⁰⁰ сағ
Жан құрбым
Әлемде жалғыз қалғандай

Сезіндім сенсіз өзімді.

Селт етіп жанға алданбай,

Тауысып біттім төзімді.

Өзіңе мықтап шырмалдым.

Түбіне бойлап кетемін

Тұңғиық терең сырлардың.

Достықтың шамын жандырдың.

Сыр шертіп, сергіп қайталық,

Қолыңды созшы, жан құрбым.

Араға көп жыл салып,

Кездесерміз екеуміз деп

Ойлаппыз ба мұншалық.

Албырт, алау шықтарды,

Маған таныс нұр көздерің

Көңіл сырын ақтарды...

Шарлап сезім әлемін,

Келіспей де қалатынбыз,

Тым кінәмшіл жан едің.

Алатынсың қысымға.

Мен өткенге өкінбеймін

Сен ше, бақыттысың ба?

Үміт оты сәл сөнсе.

Мен ғашықпын бұл өмірге,

Мен ынтықпын. Ал сен ше?

Елес беріп бір мүсін,

Суынып жар төсегінен

Бармақ тістеп жүрмісің?

Білмей кім, не ұтарын.

Мен бардым дамекен еттім,

Бәйтеректің бұтағын.

Бағбанымын гүл бақтың.

Тіршіліктің көшіне ергем...

Ұмыт мені, қымбаттым!

Көк-жасыл белдерді өтіп,

Кимеген көптен бергі,

Көйлегін көлбеңдетіп.

Күлімдеп қарайды бір,

Төгілген көп жібектен

Көңілге тарайды нұр.

Кәрі қым қысталаңы.

Жерді әсем түрге енген,

Тербейді құстар әні.

Сен маған өкпелеме,

Жұмбақ

Сырлы сандыққа

Түсіне алмай жүрмін мен

Өзімді-өзім,

Түсінбедім

Сенің бұл өкпеңе де.
Көңіл сырын мен саған жая алам ба?

Ұқсамайсың,-

Дейсің сен,-

Жай адамға.

Көңілге тым түрпідей тиеді екен

Жұбатқансып,

Жаны ашып

Аяған да...

Көптен күткен.

Жаймашуақ төгілді көк кеңдіктен.

Қонып жатыр үйімнің шатырына

Қанаттарын қаққыштап кептер біткен.
Айлар бойғы

Дауылдан толас күткем.

Байқалмаған көзге еш оғаштықпен,

Жапырағын жоғалтқан былтыр күзде,

Бүр жарыпты қайтадан

Ағаш біткен.

Қырды гүлдер жатқандай сәнге шығып.

Аққу да айдын көліне қайтып келді,

Жылдағыдан жетсе де сәл кешігіп.

Кештеніп,

Сағындырып,

Жердің жасыл шапанын жамылдырып.

...Ауыр мұңнан мыс басқан арылар ма ем,

Кетсем егер қыр асып, сағым қуып.

Таппадым теңеу саған.

Ешкімге ұқсамайтын

Жан ба едің мен аңсаған?!

Бар адам тыңдайды екен.

Мен сені жанымдағы

Басқаға – қимай кетем.

Жаным жай табар ма екен!

Жүрегім қуаныштан

Жалын боп жанар ма екен!...

Келеді қарай бергім.

Көзіңнен тайсалды да,

Шашымды тарай бердім.

Самал боп өбейінші.

Бақыттың менде дәмін

Бір татып...көрейінші...

Жайраңдаған жарқын жүзді құрбылармен тұрамын.

Ортасында жастық оты жалын атқан достардың,

Жүрегімде тербеледі айтылмаған жыр – әнім.

Гитарамды баяу шертіп, сырлы бір ән бастағам.

Жаздың ұзақ кешеуілдеп атқан күнін жыр етіп,

Елсіз түнде айқын шығар шырқай салған асқақ ән.

Пердесі ашық терезеден Ай сығалап қарайды.

Сығылысап отырсақ та шағын ғана бөлмеде,

Жанға жайлы таза ауадан көңілге нұр тарайды.

(Кешіріп пе ең өз басыңнан студенттік өмірді?)

Әрнені айтып, ән де айты, әзіліміз жарасып,

Бөлме іші сыңғырлаған күлкілерге көмілді.

Сағат тілі зырылдайды өз осін сан айналып.

Таң да атты, көк жүзінде сынық жарты орнына,

Ауыстырып дөңгелектеу, жарық, үлкен айна алып...

Раушандай ерте гүлдеп ем.

Жалт етіп бейнем, жоқ болып,

Түсіңе еніп жүр ме екен.

Жүрсің бесен де мені іздеп,

Сездің бе жүрек дүрсілін,

Тек қана соққан өзің деп.

Сағынсаң мені шексіз сен,

Ұзамай сенім-бағыңнан

Іздеумен күндер өткіз сен.

Тек менен көрме түңіле,!

Арманда болған ғашықтың,

Құлақ сал жүрек үніне.

Мынау әсем дүниеге келмейді екен қарағың.

Өзгелердің көңіліне қарап өмір сүргенше,

Кейде, жеке өз бақытың артық па деп қаламын.

Жұбата алмай отырғаның кездерінде жылайтын.

Бірі келер: «жолы болмас сорлымын» деп егіліп,

Айта алмайсың қатты оған, жылы сөз ғой ұнайтын.

Жұмыс бабы, кішісің ғой, ұлықпен кім теңеспек.

Бірі келер «не істеймін» деп, ақыл сұрап, қиылып,

Жауап таппай жібересің «қабырғаңмен кеңес» деп.

Күліп қоя саласың сен кім екенін есептеп.

Бірі келер мақтап сенің болмысыңды, барыңды,

Ал көзінен оқисың сен бек тұрғанын «Есек!» деп.

Қынжылтады осындайлар уақытыңды ұрлайтын

(Сосын барып бұйымтайын сұрап келген білдірер,

«Аз сыр жетпей қалғандығын орындығын сырлайтын»)

Көңіл толмас жабырқаулы күй қалады тек менде.

Жаныңды ұғып, жүрегіңе үңілгісі келмейтін,

Түсінбейтін кейбіреуге болмайды екен өкпең де...

1989 жыл.

* * *
Жаным құрғыртым нәзік екен менің,

Тақпайды екен жұрт маған бекерге мін.

Күттіріп қойғаныңды көңілге алып,

Кешігіп келгеніңді көтермедім.
Көтермедім – көңілге алып қалдым,

(Ашу түбін асығыс байыптар кім).

Жан-дүнием «жолдастық сот» ашты да,

Кінәлі боп сен іштей айыпталдың.

Жақсы еді ғой айтқаным төгіп-төгіп.

Бөгде жанның көзінше бата алмадым,

Халім сұрап тұрған соң еріп келіп.

Жратпадым бүгінгі қылығыңды.

Ашу-өкпе бүгінгі көкейіме,

Тұншықтырды көз жасым, тығып үнді...

Түскенім жаңа еді көліктен;

Сағынып жеткенде,

Қамыққан

Жүзіңді көруге келіп пе ем?
Айтшы сен, неліктен мұңайдың,

Ұнаймай тұр ма әлде мынау күн.

Түсінбей көңілсіз күйіңді,

Сырыңды ашшы деп сұраймын.

Жатыр ғой бүршігін тал ашып.

Жетті енді, жасырмай ап-ашық,

Жүрейік екеуміз жарасып.

Өзіме шәктерім көп.

Үміт-ойлар ұшады кептерім боп.

Көппен бірге қосылып күлгенімнен

Мұңға батқан

Оңаша сәттеріп көп.

Елестетіп қара түн, қараңғы айды.

Жарқын даусы көңілді құрбылардың,

Жалғыздықтан құтқарып қала алмайды.

Тіпті таңды-таңдарға атырамын

Түбі мөлдір көрінген шыңыраудан

Жырға азық-ой іздеп отырамын.

Тұр екенсің дал болып.

Кесіп өттім алдыңнан

Байқамаған жан болып.

Қарағыштап келемін.

Су жиналып сортаңға

Сүрінгіштей беремін.

Діріл билеп бойымды,

Тағат тауып, мұрсат қып,

Жия алмадым ойымды.

Шақырардай болдың сен.

...Кете бардым мен үнсіз,

Қарап тұрып қалдың сен...

Маспын мен, басымда жоқ жөндем ерік,

Барады дүние біткен дөңгеленіп...

Маспын мен махабаттың бал буына,

Баққа да, бақытқа да тең келерлік!
О, ғажап!

Неткен қызық мына өмір,

Гүл жайнап тербеліп тұр

Бұла көңіл.

Жүрегім атой салып алып – ұшты,

Жарыса, қиялдарды қуа небір.

Бұрын – соңды кезімде мен,

Бақытта дәл осылай сезінбегем.

Мас етіп адам жанын шырмап алар не деген құдіретті

Сезім деген!...

1982 жыл.

Бақытыңды болды ма жан қызғанған?

Жалғыз шауып озу жоқ, көргенім бар,

Құлағаның жұлдыздың жалғыз жанған.

Адал досың сырыңды ұқпады ма.

Жараспайды деседі

Жалғыз гүлдің

Топырақтан қылтиып шыққаны да.
Жалғызбын мен, демеші,

Батпа мұңға.

Жұбата алар сені жан жоқ па мұңда.

Бәрі екеуден өмірде.

Бәрі кезек –

Ай туады кешке

Күн батқанында.
1984 жыл.


Қыз сыры
Жігіттің көргеніндей боп арыстанын,

Сезімді саған деген пәк ұстадым.

Түсінбей түкпірдегі жүрек сырын.

Сен, бірақ, бірте-бірте алыстадың.

Десем де, үнсіз қарап қала алмаймын.

Сен – бейне бастап кеткен архитектор,

Мен – өркен жая алмаған қаладаймын.

Тазалық болса деуші ем сөздеріңде.

Сен – бейне геологсың, тауып тұрып,

Назарын айдармаған кенге мүлде.

Өмірде таңсығым ең сыр сыйлаған.

Сен – бейне бағбаны балғын бақтың,

Мен – гүлмін өз қолыңнан сусыңдаған.

Көрініп сылбыр құр көзге,

Апыл да тапыл басып

Қоятын өтпей біз кезде.

Шыдамым тозып жетуге,

Отырғам талай қамданып,

Уақыттан озып кетуге.

Олардың бәрі жай маған.

Жыстықтың буы екен ғой,

Қызулық екен қайнаған!

Кезгенде арман аралын.

Сезбеппін сонда, күткенде,

Уақыттың тоқтап қаларын.

Ертең де күн бар» дейменен,

Көңілді құс боп кеп қонар,

Төзіммен тербеп демдеген.

Атқанша, төніп тұратын

Қараңғы, қапас тұйықтан

Албырттық алып шығатын.

«Керегің менен «бекерін»,

Түсіндім жанды жанды жаралап,

Күтумен ғұмыр өтерін.

Қас-қағым сәттік бақытпен

Десем де озам есе мың,

Ұқтырды өмір уақытпен

Жарысу қиын екенін.

Қозғалысқа түскен жаң оянып.

Желдеткіштен соққан самал сергітті,

Айна алдында тұрған қызды таранып.

Машиналар даусы құлақ жарады.

Жарқыраған тайғақ көше бойымен,

Жүргіншілер жылдам басып барады.

Мен сені мәңгі жырлаумен өтем.

Таңдарды күтіп, ойланған күйде

Ұйқымды түннен ұрлаумен өтем!

Мен сені мәңгі сыйлаумен өтем.

Ешкімге мойын бұрмаған күйде,

Өзімді-өзім қинаумен өтем!

Дейсің ба «Маған жалынбақ екен.»

Азап отына күймеген күйде,

Өмірдей мына жалындап өтем!

Есіңе ала жүрерсің, жаным!

Сырымды саған айта алмай кеткен

Жырымнан оқып білерсің, жаным!

Бүгін тағы ешіктің.

Тыпыршиды мұңды жаным

Қағылуын күтіп есіктің.

Іліне алмай кірпім:

Бүгін де,

Осы кешегің де-

Бір күніме ұқсас бір күнім.
Қаперіне түк кірмейді,

Тәтті ұйқыда ұлдардың.

Ойды оятып түкпірдегі

Тынышымды ұрладың.

Қаумалайды мен үрей.

Шығарып түн масқарамды

Бас салардай – меңіреу.

Жарқ еткіздім жарықты.

Сағат тілі сырғанаған

Үшке барып қалыпты.

Ылғи-ақ өзің білесің.

Тек ғана үзбей күдерімді

Төзімімді сынап жүресің.

Әдетіңнің қалмасын.

Өшпеген соң сенім оты

Ашу табар арнасын.

Кіршіңсіз сендер ар, көңіл.

Көргенде сені есіктен енген-

Сабама түсем әйтеуір...

21.08.2001жыл

3⁰⁰сағ

Терезеңе қарап күнде сені ойлаймын, жарқыным.

Терезеңнің ар жағынан көрінгенмен қараңдап,

Сезбейсің – ау,

Жүрегімнің жалындаған жарқылын.

Сезбейсің -ау,

Тілдесіге жургенімді зар болып,

Жүрек шіркін,

Тыпыршиды,

Тынши алмай дал болып.

Жаздарда да шың басында жататына сияқты,

Жатыр ма, әлде, көңіліңнің көктеміне қар қонып...

Тосыннан асыл ағажан,

Бүр ашпай солар гүл ме едім,

Сезімсіз бе едім жаралған.

Көр ме едім,

Айырмам жоқ па наданнан?...

Жан аға,

Сұраққа жауап таба алман.

Бұл

Жүрегімдегі сыр шығар.

Сезімсіз болу-жат

Маған,

Мың сынар.

Күтпеген жерде қозғадың.

Қиын сұрақты қойдың да,

Өкпелетіп ала жаздадың.

Тосыңнан,

Асыл, жан аға,

Көтерілмеген көк едім,

Шикіге бірақ санама...
16.09.1982 жыл.