Монография Ақтөбе-2019 ббк 74. 58 Т 65 Пікір жазғандар: сардарова ж. И

маңызы бар. Көркем шығармашылықпен айтылатын той көркі, салтанат 
сән, өнегелі өнер. Мұны іздеп тауып, өмірге әкелген жазушы Уахап 
Қыдырханов екен. Аушадияр жырының үлгілерін шетелдегі қазақтар 
сақтап, бізге жеткізген. Шынын айту керек бұл қазіргі Қазақстан елінде 
айтылмайды, халық жадынан мүлде шығып кетіп ұмыт қалған. 
Жыр жаңа қосылған жастарға арналады. Мұнда ақыл, үлгі, өнеге, 
тәлім тәрбие туралы толғауды санамалап айтудың халықтық таза бай 
дәстүрі бар. Ұлтымыздың ұлағатты әдет салтының бұл түрін өмірге 
енгізетін болсақ мәдени қазынамыз да, өнеріміз де өсе түсер еді. 
Беташар 
(дәстүр). «Уә әлеумет! Енді беташар тыңдайық!». Жаңа 
түскен келінді «беташар» дәстүрі жасалмай ешкім көре алмайды. Оны көру 
үшін әдейі «беташар» жасалады. Оған тойға жиналған туыс туғандар тегіс 
қатынасады. Жас келіннің екі жағында екі көргенді келіндері тұрады. 
Мұнда «Беташар» жыры айтыла отырып, келінге оның атасы, енесі, оның 
басқа туыстары таныстырылып, келін оларға сәлем жасайды. Сәлем 
жасаған адамдар «көрімдік» береді. Бет ашатын жігіт ән жырды желдірте, 
көңілді көтере жыр төгуі керек. 
«Беташар» тойдың басы әрі сәні, жас келіннің жаңа өмірге бет 
алғанын білдіретін қызықты, салтанатты, ажарлы дәстүрлердің бірі. 
Жар
-
жар
(ғұрып). Ұзатылған қыз тойында қыз жігіттер тобы кететін 
қыздың көңілін аулап, баратын жағында да осындай жақсы жайлар 
болатынын өлеңмен айтысады. Сонымен бірге олар қыздың бақытты, елге 
сыйлы 
болуына 
тілектестік 
білдіреді. 
Мұның 
бәрі 
өлеңмен 
айтылатындқтан «Жар жар» қызықты болып естіледі. Мысалы: «Жар 
жарды» жігіт былай бастайды: 
Көрісу жырлары
сүйіктісімен, туғандарымен, достармен, қадірлі 
адамымен кездескенде, туған жерге оралғанда, аталастарымен қауышқанда 
және т.б. жағдайларда айтылады. Бұл өлең-жырларда қуаныш, ризашылық 
сезімдері мол болады, оларды мазмұны мен айтылатын сәттеріне қарай 
қоштасу жырларына қарама-қарсы қоюға болады. Ел ішінде көрісу 
жырларының, әсіресе сүйіспеншілікке қатысты түрлері мол ұшырасады. 
Сәлем, сәлемдеме жырлары
жазбаша не ауызша түрде арнайы бір 
адам арқылы, нақтылы біреуге жолданады, не болмаса көп жағдайда автор 
біреуге бағыштап шығарады, ал келесі жақ мүлде білмеуі де ғажап емес. 
Бұл өлеңдерде ризашылық, сүйіспеншілік, өкініш, сезімдерді, келекелеу, 
т.б. болады. Олардың арнай бір ерекше мазмұны жоқ, ғашықтық, мадақ, 
қайғы, әзіл-әжуа, тіпті кейде сықақ сипатында ұшырасады. 
Жерлеу жырлары
жоқтау мен жылау болып жіктеледі. Жылау 
арқылы өлім үстінде, жерлеу кезінде, қырқынды, не асында марқұмның 
қадір-қасиеті мадақталады және артында қалғандарының қайғысы, 
азалануы мен орны толмас өкініш білдіріледі. 

Жоқтау әдетте қоғамға еңбегі сіңген елеулі адам қайтыс болған кезде 
айтылады. Жоқтауды, әдетте, ақындардың бірі шығарады, онда марқұмның 
тіріде істеген қызмет-істері мадақталады және көпшіліктің қайғысы 
бейнеленеді. Өзінің мазмұны мен мәні жағынан жоқтау жылаудан тұрады. 
Жылау кез келген қайтыс болған адамға айтылса, ал жоқтау сирек, 
тек лайықты адамдарға ғана бағышталады. Жоқтау өлімнен басқа 
себептерге байланысты да шығарылады. Жер аударылып кеткен адамды, 
алыс сапарға ұзақ уақытқа кетушіні, не болмаса қадірлі атын, бүркітін, өтіп 
кеткен жастық шағын, артта қалған өмірінің көңілді шақтарын жоқтайды. 
Ұзақ уақытқа жолға шығушы, не жер аударылғандар да туған жерін 
жоқтайды. 
Халық поэзиясында 

жүктеу/скачать 2,3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: