Монография центр уйгуровед 13112019. indd
Абдурәһим Әйса 1957-йилидики һәҗ сәпиридә
жүктеу/скачать 2,74 Mb. Pdf көрінісі
|
2019 УЙГУРОВЕДЕНИЕ В КАЗАХСТАНЕ И ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ, АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ, СОВРЕМЕННЫЕ ДОСТИЖЕНИЯ - материалы конференции(отв.ред. А.Б. Дербисали, Р.У. Каримова)
| 146
Абдурәһим Әйса 1957-йилидики һәҗ сәпиридә Абдурəһим Әйса 1956-йили Хитай мəмликəтлик Ислам дини җə - мийити иккинчи нөвəтлик комитетиниң əзаси болуп сайлиниду. 1 1957-йили язда Хитай һөкүмити мусулманлардин 17 кишилик һəҗ өмики тəшкиллəп, Сəуди Әрəбистаниға əвəтиду. Бу хитай компартий - əси һакимийəт бешиға чиққандин буян иккинчи қетим дөлəт хираҗи - ти билəн һəҗ өмики тəшкиллəп, Әрəбистанға əвəтиши иди. Хитай һөкүмити 1956-йили тунҗи қетим «Жуңго һəҗ өмики» ни тəшкиллəп, Бурһан Шəһидиниң йетəкчиликидə Сəуди Әрəбистаниға əвəткəн болуп, һəҗ паалийити ахирлашқанқандин кейин мəзкур өмəк Мисир, Иорданийə, Ливан, Сүрийə қатарлиқ əрəб əллирини зиярəт қилған вə Хитай компартийəсиниң Хитайдики мусулманларға қа - ратқан диний сияситини ислам дунясиға тəшвиқ қилған иди. 1957-йили 6-айда Ву Хоңбиң өмəк башлиқи, Абдурəһим Әйса муа - вин өмəк башлиқи болған Хитай һəҗ өмики Бейҗиңдин йолға чиқип, Йүннəн, Берма, Һиндистан арқилиқ Сəуди Әрəбистаниға йетип бари - ду. Мəзкур өмəк җəмий 17 кишидин тəшкил тапқан болуп, уларниң ичидə Хитай мəмликəтлик хəлқ қурултийиға вəкил болған кишилəр билəн диний саһəдики затлар бар иди. 2 Әйса Йүсүп Алптекин «Әсир Шəрқий Түркистан үчүн» намлиқ əслимə китабиниң иккинчи томида өзлириниң 1957-йили 7-айниң 9-күни Мəккидə Хитай һəҗ өмики тəркибидə һəҗгə кəлгəн Абдурəһим Әйса башчилиқидики шəрқийтүркистанлиқ һаҗилар билəн тунҗи қе - тим падишаһ Сəудниң Минадики һаҗиларни қобул қилиш сарийида учрашқанлиқини, һəмраһи Полат Қадириниң бу сорунда Абдурəһим Әйса билəн сөзлəшкəнликини, Абдурəһим Әйсаниң униңға илгири Мисирда тəһсил көргəн Абдулəзиз Чиңгизхан билəн Түркийəдə тəһсил көргəн Қурбан Қудайниң өлтүрүлгəнликини, башқа достлириниң һаят қалған болсиму əмма тəқиб астида икəнликини ейтқанлиқини язиду. 3 1 Хитай мəмликəтлик Ислам дини җəмийити иккинчи нөвəтлик комитети - ниң даимий һəйəтлири вə һəйəтлириниң (Zhongguo Yisilanjiao Xiehui Dierjie Weiyuanhui Changwei, Weiyuan mingdan), 2015-03-30 (http://www.chinaislam. net.cn/about/wygw/lijie/201505/30-965.html) 2 «Хитай мусулманлар һəҗ өмики Мəккигə йүрүп кəтти», «Хитай мусул - манлири» (Zhongguo Musilin), 1957-йили 1-cани 3 Өмəр Қул нəширгə тəййарлиған: «Әсир Шəрқий Түркистан үчүн-2: Әйса Йүсүп Алптекинниң муҗадилə хатирəлири (1949-1980)», Әнқəрə: Бəрикан нəшрияти, 2007-йил түркчə нəшри, 145-146-бəтлəр 147 Әйса Йүсүп Алптекин əслимисидə йəнə шу күнлəрдə Минаға то - планған 200 гə йеқин Шəрқий Түркистанлиқ муһаҗирлардин Полат Қадири башчилиқидики 4 кишилик бир һəйəт сайланғанлиқи, улар - ниң Абдурəһим Әйсаниң чедириға берип, Хитай һəҗ өмики тəрки - бидə Шəрқий Түркистандин кəлгəн һаҗилар билəн иккинчи қетим көрүшкəнликини тилға алиду. Көрүшүш җəрянида Абдурəһим Әйса Полат Қадириға Әйса əпəндигə өзлириниң саламини йəткүзүп қою - шини, əгəрдə Әйса əпəнди өзлири билəн көрүшимəн десə мувапиқ пəйттə көрүшүшни халайдиғанлиқини баян қилиду. 1 1957-йили 7-айниң 10-күни Әйса əпəнди сəпдиши Полат Қадири билəн Минадин Мəккигə қайтип Хитай һəҗ өмики орунлашқан Мисир меһманханисиға чүшиду. Шу күни кечиси Полат Қадири Абдурəһим Әйсаниң ятиқиға йошурунчə кирип бирқанчə саəт айрим сөзлишиду. Көрүшүш җəрянида Абдурəһим Әйса Полат Қадириниң вəтəн һəққидики соаллириға имканийитиниң беричə дипломатик бир усул - да җаваб бериду. Йəни Шəрқий Түркистандики Хитай көчмəнлири, сахта аптономийə, Совет Иттипақиниң тəсири, Миллий Армийəниң тəқдири, миллий маарипниң əһвали қатарлиқ сəзгүр мəсилилəр һəққи - дə Абдурəһим Әйса еһтият билəн җаваб бериду, бəзилирини җавабсиз қалдуриду. Арқидин Абдурəһим Әйса Полат Қадиридин Муһəммəди - мин Буғра билəн Әйса Йүсүп Алптекин башчилиқидики чəтəлдики муһаҗирларниң һаяти вə елип барған паалийəтлири һəққидə соал со - райду. Полат Қадири буниңға тəпсилий җаваб бериду. 2 Әтиси, йəни 1957-йили 7-айниң 11-күни Әйса əпəнди Мисир меһ - манханисиниң рестуранида Абдурəһим Әйса билəн ялғуз көрүшиду. Бу уларниң 1940-йилларда Үрүмчидə тонушқидинидин буян аридин 8-10 йил өтүп чəтəлдə тунҗи қетим бир үстəлдə көрүшиши иди. Бу көрүшүш - ниң башқиларниң гуманини қозғап қоюшидин əнсиригəн Абдурəһим Әйса орнидин туруп, меһманханиниң һойлисида Хитайдин кəлгəн башқа һаҗиларниң алдида Әйса əпəнди билəн очуқ-ашкара параңлишишни тəклип қилиду. Әйса əпəнди Абдурəһим Әйсаниң арқисидин һойлиға чиқинида уларни пайлап турған уйғур вə туңган һаҗилар тəрəп-тəрəптик келип Хитайниң миллəтлəр вə дин сияситини махташқа башлайду. Бу - ниң билəн уларниң айрим сөзлишиш имканийитиму болмайду. 3 1 Өмəр Қул, йоқириқи Китаб , 147-148-бəтлəр 2 Өмəр Қул, йоқириқи Китаб , 149-165-бəтлəр 3 Өмəр Қул, йоқириқи Китаб , 167-172-бəтлəр 148 Әйса əпəнди əслимисидə йəнə Совет Иттипақи һəҗ өмики билəн Хитай һəҗ өмикидикилəрниң Мəккидики паалийəтлири вə башқи - ларға бəргəн тəсирини селиштуруп, мундақ дəп язиду: «Бу йил һəҗ баһаниси билəн қизил Хитайдин һəҗгə кəлгəн һаҗиларниң сани 17 нəпəр киши иди. Булардин 9 нəпири Шəрқий Түркистанлиқ, 8 нəпи - ри Хитай мусулманлири икəн. Бу ‹Хитай мусулманлири› дегəнлəрдин бəзилириниң хитай җасуси яки хитай истиғбарат хадимлири икəн - ликини тəхмин қилдим. Совет Иттипақидин кəлгəн қизил һаҗилар шəхлəрниң өйлиридə йетип-қопуп һəҗ тавабитини елип барған бол - са, қизил хитайдин кəлгəн һаҗилар Жиддə, Мəккə вə Мəдинəдə əң һəшəмəтлик меһманханиларға орунлаштурулған иди.» 1 жүктеу/скачать 2,74 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|