Монография центр уйгуровед 13112019. indd
Абдурәһим Әйсаниң сирлиқ өлүми
жүктеу/скачать 2,74 Mb. Pdf көрінісі
|
2019 УЙГУРОВЕДЕНИЕ В КАЗАХСТАНЕ И ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ, АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ, СОВРЕМЕННЫЕ ДОСТИЖЕНИЯ - материалы конференции(отв.ред. А.Б. Дербисали, Р.У. Каримова)
| 151
Абдурәһим Әйсаниң сирлиқ өлүми 1958-йили 1-айниң 16-күни кəчқурун йиғин ахирлашқанда Аб - дурəһим Әйсаниң кəйпияти бирдинла өзгириду вə йүрики муҗуп ағришқа башлайду. У қаттиқ роһий бесим түпəйлидин чарчиған иди. «Мушу хилдики яла-төһмəтлəр билəн аччиқ һақарəтлəр тəсир қилди болғай, йиғин ахирлишип ятаққа чиқип кетиватқанда Абдурəһим Әй - саниң йүрики муҗуп ағришқа башлайду. У каривитиға йетəлмəй дақ полниң үстидə олтуруп қалиду. Башқилар уни йөлəп турғузуп кариви - тиға ятқузуп қойиду.» 1 Мəруп Әйсаниң баян қилишичə акиси Абдурəһим Әйса йиғин мəз - гилидə или Қазақ аптоном областиниң башлиқи Жағда Бабаликоф билəн биллə «Тəңритағ» меһманханисиниң 2-қəвəт 214-номурлуқ ятаққа орунлашқан икəн. 1958-йили 1-айниң 17-күни Абдурəһим Әйса үстидики күрəш йиғини гуруппиларға бөлүнүп елип берилиду. Бу күни шəнбə болғачқа йиғин адəттики күнлəрдин балдуррақ ахирлишиду. Йиғин ахирида Абдурəһим Әйсаниң дүшəнбə күни, йəни 1-айниң 19-күни өзидики «Йəрлик миллəтчилик» идийəси билəн қилмишлирини чоң йиғинда тəкшүрүши қарар қилиниду. Абдурəһим Әйса йиғиндин кейин һарғин һалда ятиқиға қайтип чиқиду. Бу вақитта уйғур аптоном районлуқ сиясий-қанун башқарми - синиң башлиқи, қошумчə җамаəт хəвпсизлики назаритиниң назири Әнвəр Жакулин Жағда Бабаликофни өйигə тəклип қилиду. Җағда Ба - баликоф ятақдиши Абдурəһим Әйсаға биллə берип келишни ейтиду, əмма Абдурəһим Әйса «миҗəзим йоқ, мəн дəм алай» дəп ятақта қəп қалиду. Шу кечиси җағда Бабаликоф ятаққа қайтип кəлмəйду. Абдурəһим Әйса өзи ялғуз ятақта қəп қалиду. Әтиси, йəни 1-айниң 18-күни сəһəрдə башқа ятақларниң ишики ечилған болсиму, əмма 214-номур - луқ ятақниң ишики ечилмайду. Кишилəр һəйран болушуп ишикни тартиду, əмма ечилмайду. Кейин кишилəр ишикни бузуп ичигə ки - риду. Қариса Абдурəһим Әйса өзиниң каривитида йотқанға оринип, оңдисиға ятқан икəн. Улар йотқанни ечип қариса кекиртəккə 3 қетим пичақ сүрүлггəн икəн. Көкрəк билəн қорсақ қисмиға 7 қетим пичақ 1 Мəруп Әйса, йоқириқи əслимə, 8-бəт 152 урулған болуп, Абдурəһим Әйса җəмий 10 қетимлиқ пичақ зəрбиси билəн еғир җараһəтлинип өлтүрүлгəн икəн. 1 Бешидин ни-ни иссиқ соғуқлар өткəн, һəм Шең Шисəйниң һəм го - миндаңниң болуп икки қетим түрмидə ятқан, шунчə мурəккəп тари - хий дəврлəрдə көкрəк керип тик турған Абдурəһим Әйса бу қетимлиқ сиясий һəрикəттə растинла бесимларға бəрдашлиқ берəлмидиму? У қандақларчə һаятини инкар қилиш усули билəн өзини өлтүривалиду? Мəруп Әйсаниң баян қилишичə, шу күни ваң енмав йиғинни йерим күн тохтитип Сəйпидин Әзизи билəн пəрдə арқисида бəзи орунлашту - рушларни елип бариду. Андин чүштин кейин болғанда кадирларни йиғип көпчиликкə: «əшəддий оңчи вə йəрлик миллəтчи Абдурəһим Әйса партийə алдидики еғир гунаһи үчүн җазалиништин қорқуп, өт - кəн кечə өзини өлтүривалған» дегəн мəзмунда 4 түрлүк қарарни уқту - риду. 2 Үрүмчидики Совет Иттипақиниң баш консули Добашинму 1-ай - ниң 20-күни Москваға йоллиған доклатида Ваң Енмавниң өзигə «Аб - дурəһим Әйса өзини боғузлап өлтүривелиш усули билəн һаятини ахирлаштурған. Шинҗаң Уйғур аптоном районлуқ парткомниң йəр - лик миллəтчиликкə қарши күрəш йиғиниға қатнишиватқан кадирлар бирдəк Абдурəһим Әйсаниң өзини өлтүривелиши униң партийəгə қарши һəрикитиниң очуқ ипадиси, дəп һесаблиди,» дегəнликини баян қилиду. 3 Вəқəдин кейин Или қазақ аптоном областиниң биринчи секри - тари Жаң Шигоң мəхсус айропилан билəн Ғулҗиға берип, Илидики кадирлар билəн һəр саһə сəрхиллириға йиғин ечип, Абдурəһим Әйса - ниң өлүмини уқтуриду һəмдə Ғулҗида бирəр вəқə чиқип қелишниң алдини елиш үчүн тəййарлиқ хизмəтлирини ишлəйду. Арқидин Аб - дурəһим Әйсаниң җəсити мəхсус айропиланға селинип, Или област - лиқ оттура хəлқ сот мəһкимнисиниң муавин башлиқи Һеволла сот (Һəбибулла Мутəллип) вə Уйғур аптоном районлуқ тəптиш мəһкими - 1 Мəруп Әйса, йоқириқи əслимə, 8-бəт 2 Мəруп Әйса, йоқириқи əслимə, 8-9-бəтлəр 3 Memorandum of a Discussion hel by USSR Consul-General in Ürümchi, G. S. Dobashin, with First Secretary of the Party Committee of the Xinjiang Uyghur Autonomous Region, Comrade Wang Enmao, and Chair of the People’s Committee, Comrade S. Azizov, January 17, 1958, Wilson Center Digital Archive (digitalarchive.wilsoncenter.org) 153 синиң башлиқи Барат Исмаилларниң һəмралиқида 1-айниң 20-күни Ғулҗиға елип берилиду. Бу вақитта Ғулҗида бирəр вəқə йүз беришидин қаттиқ əндишə қилған Хитай даирилири Абдурəһим Әйсаниң аилиси вə уруқ-туғқан - лириға қаттиқ бесим ишлитип, җамаəтни чақирмастин пəқəтла уруқ-туғқанлириниң қатнишиши билəн мийитни тезликтə йəрликкə қойдуриветиду. жүктеу/скачать 2,74 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|