Жаман неме
маған бұрын
келмей, әкеңе кеттің-ау! Жаман дей беріп, қасына, құшағына немересі
барғанда,
жаман неменің
артынан ілезде:
–
Қарашығым, қоңыр
қозым... Абайжаным.., - деп кемсеңдеп, жылауға айналып кетті
(Абай
жолы).
Е, жүр-дағы
жынды неме
. Бүгін осында маза бермеген соң,
әжең екеуміз куып шыққамыз - деп әжесіне нұсқады
(Абай жолы). Бұл
мысалдардағы
жаман неме, жынды неме
төл мағынасындағы тіркестер
емес. Мәселен, дәл осы жерде бұл қарапайым атаулар өзгеше контекстік
мағынаға ие болып, тек ерке, шолжаң ұлға айтылып тұрған ананың зілі
жоқ сөзіне айналған. Мұндай құбылмалы тіркестердегі машықты мағына
«уақытша ұмытылып» жағымды оң, басқаша сипат алуы эксперссивті
әсер дарытудың, сөзді «тірілтіп», тілді жандандыра түсудің тағы бір
тиімді тәсілі болып саналады.
Фразеологиялық орамдардың орнын алмастырып қолдану
.
Әдетте фразеологизмдердің құрамына енетін орамдардың орын тәртібі
бекем болып келеді.
Ит мініп, ирек қамшылап; арқа еті арша, борбай
еті борша; иір қобыз, жарық жұлдыз
дегендердің орнын алмастырып
қолдану дағдыда жоқ болса, кейбір осы тәріздес фразеологизмдердің
орамдары алмасқан күйде қолданыла береді:
бес бересі, алты аласы
жоқ
–
алты аласы, бес бересі жоқ; ерді намыс, қоянды қамыс өлтіреді
–
қоянды қамыс, ерді намыс өлтіреді; алалы жылқы, ақтылы қой
–
ақтылы қой, алалы жылқы
т.б.
Фразеологизмдердің лексикалық құрамын ауыстырып қолдану.
Кейбір фразеологиялық бірліктердің сыңарларын синонимдермен немесе
мағына өрісі бір (бір тақырыптың аясына жататын) сөздермен ауыстыру
жалпытілдік қолданыста кездесіп отырады. Мысалы:
сөз қатпады
–
тіл
қатпады
–
үн қатпады; қанаты бүтін сұңқар жоқ, тұяғы бүтін
57
тұлпар жоқ
–
қияғы бүтін сұңқар жоқ, тұяғы бүтін тұлпар жоқ; тілі
мірдің оғындай
–
сөзі мірдің оғындай
–
даусы мірдің оғындай; қуда сүт
жоқ, жылқыда өт жоқ
–
құста сүт жоқ, жылқыда өт жоқ; тәңір
жарылқасын құдай жарылқасын
т.б.
Сонымен, фразеологиялық бірліктердің белгілі бір сыңарларын
түсіріп қолдану
Достарыңызбен бөлісу: |
