ХІХ-ХХ ғ.ғ. Шет елдерде нарықтың кең масштабты монополизациясы болды. Тәуелсіз бәсекелестік тек Англияда ХІХ ғ-да көрінді. Қазіргі күнде батыста бұны бағалы қағаздар нарығында немесе ауылшаруашылық өнімдердің нарығында байқауға болады.
Монополия
Сауданың шарттары-
ның орындары
бойынша
Нарықтағы алатын
орны бойынша
Пайда болуының
сипаты мен себеп-
тері бойынша
монополия
монопсония
таза
абсолютті
табиғи
легальді
жасанды
Монополия – көп сатып алушыға белгілі бір тауарды сататын мекемелердің бірігуі. өндіруші тауар көлемін , тауар бағасын неғұрлым көп пайда алу мақсатында өзі белгілейді.
Монополия – көп сатып алушыға белгілі бір тауарды сататын мекемелердің бірігуі. өндіруші тауар көлемін , тауар бағасын неғұрлым көп пайда алу мақсатында өзі белгілейді.
* Ерекшеліктері:
Жеке дара сатушы
Тауардың басқа ешкімде болмауы
Тауар бағасы мен сату көлеміне толық баға жасау.
Монопсония – барлық сатушылардан белгілі бір өнімді сатып алатын шаруашылықтық бірлестік.
Монопсония – барлық сатушылардан белгілі бір өнімді сатып алатын шаруашылықтық бірлестік.
Таза монополия – бір ғана сатушы, ол тауар санына, бағасына толық бақылау жасай алады.
Абсолютті монополия – халықаралық шаруашылықта орын алады. Ол мемлекеттің қолында болады.
Абсолютті монополия – халықаралық шаруашылықта орын алады. Ол мемлекеттің қолында болады.
Табиғи монополияға - өте сирек кездесетін элементтерді өндіретін шаруашылықтық бірлестіктер ие.
Оларға: - мұнайды тасымалдау;
- газдың тасымалдануы;
- электрлік және жылу энергиясын беру;
- теміржол қызметтері.
Легальді монополия – заңды түрде пайда болған. Оларға бәсекелестіктен сақталған монополизациялардың формаларын жатқызамыз:
- патентті жүйе;
- авторлық құқық;
- тауарлы белгілер.
Жасанды монополия – монополиялыққа бағытталған бірлестіктер. Ол мынадай түрлерде көрінеді:
