ЕРКЕКШӨП - ЖИТНЯК –AGROPYRON ТАПСЫРМА
Еркекшөп түрлерін оқып-үйрену. Айырмашылық белгілерін сипаттап жазу.
Еркекшөптің аудандастырылған сорттарының шаруашылық- биологиялық сипаттамасын окып-үйрену.
Еркекшөпті мал азығына өсірудің операциялық технологиясын жасау.
Еркекшөпті түқымға өсірудің операциялық технологиясын жасау.
Еркекшөп-Қазақстанның далалық және қүрғақ далалық аймақтарында кең тараған мал азықтық дақыл. Ол кепжылдық шөптесін өсімдік, қуаңшылық пен қыстың қолайсыз жағдайларына жоғары тезімділігімен және ұзақ өміршендігімен ерекшеленеді.
Еркекшөп бидайықтар туыстығына (Агоругоп) жатады. Ол төбелік, борпас-бұтақты, 2 м және одан да тереңге бойлайтын қуатты тамыр жүйесі бар астық тұқымдасқа жатады. Биіктігі 25-100 см шөптесін бұта қалыптастырады, пәрменді түптенуге қабілетті, бүтада генеративті сабақтар басым. Жапырақтары жіңішке сызықты, төменгі жағы тегіс, жоғарғы жағы бүдырлы. Гүл шоғыры-ұзындығы 1,5-6,5 см масақ, ені 1,0-2,5 см, төбесіне қарай сүйірленеді, масақшалар 3-10 гүлді. Өсімдігі айқас тозаңдануы да мүмкін. 1000 дәннің массасы 1,4-2,7 г.
84-кесте Астық тұқымдас шөптер тұқымдарының айырмашылық белгілері
Мөлше-рі, мм
|
Пішіні
|
Білікше (стерженок)
|
Қылтықтар немесе қылтық тәрізді өскіндер^
|
Гүл қабықшалары (қауыздары)
|
Түр
|
5-6
|
Ланцетгі
|
Шығыңқы жоғарғы жағы кең ойықты
|
Үзындығы 3-4 мм шамасындағы қылтық тәрізді өскін
|
Түсі ашық-сары
|
Тарақша еркекшөп
|
5-6
|
Сондай
|
Сондай
|
Сондай
|
Сыртқы қабықша жиі түктелген, ашық-сары түсті
|
иректісті еркекшөпі
|
4-5
|
Совдай
|
Сондай
|
Сондай
|
Жасылдау түсті
|
Шөл еркекшөбі
|
4-5
|
Сондай
|
Сондай
|
1 мм дейін ұзыңдықтағы қылтық тәрізді өскін
|
Сондай
|
Сібірлік еркекшөп
|
9-12
|
Кең
ланцетті
|
Тік, домалақ келген, үзындығы 3 мм
|
Жоқ
|
Сыртқы қабықшаның төбесі жалпақ, күңгірт-сүр түсті, кейде жасылдау , күлгіндеу
|
Қылтықсыз арпабас
|
8-11
|
Ланцетті
|
Шығыңқы, кең түкті, ұзындығы 1 мм
|
Қылтық төрізді өскін, үзындығы 2-3 мм
|
Сыртқы қабықшаның килі жоқ, ашық-сары түсті
|
Көген там-ырсыз бидайық
|
8-11
|
Сондай
|
Шығыңқы, түкті, 1,0-
1,5 мм-дей
|
Қылтық тәрізді өскін 1,5-2,0 мм
|
Сыртқы қабықша килсіз, күлгін реңці
|
Талшықты регнерия
|
10-12
|
Кең ланцетті
|
Шығыңқы, жалпақ, туксіз үзындығы 1,5-2,0
|
Жоқ
|
Сыртқы қабықшаның килі жоқ, ішкі қабықшадан ұзынырақ, ішкі қабықша қайық төрізді: қабықша түсі ашық-сары
|
Көкшіл сүр бидайық
|
6-7
|
Ланцетті
|
Тік, үзындығы 2 мм
|
Жоқ
|
Дөрекі, ішкі қабықша, таға тәрізді, қабықшаның түсі жасьщцау-сүр
|
Шалғывдық бетеге
|
5-12
|
Сондай
|
Тік, домалақ, ұзындығы 1 мм шамасында, қиық кесілген
|
Қылтығы қабықша ұшына бекіген, ұзындығы 25 мм-ге дейін
|
Ішкі қабықша сыртқы қабықшадан 0,5-0,7 мм-дей ұзын, қасы жоқ, қабықша жасылдау-сүр түсті
|
Сібір қияқ
|
64-сурет. Астық тұқымдас мал азықтык шөптердің гүл шоғырлары: 1-жайылымдық райграс масағы; 2-шалғындық түлкіқұйрыктың масақ тәрізді шашағы; 3-итқоиақтың масак тәрізді шашағы; 4-шалғындық қоңырбастың; 5-ақ суотының; 6-қылтықсыз арпабастың; 7-шалғындық бетегенің; 8-жима тарғақтың; 9-биік райграстың масақ тәрізді шашағы.
Еркеиюп түрлерінің ішінде жабайы ортадан өсетін мьшадай түрлері бар: пуалистгүлді, дондық, керчендік, михно, сыңғақ, бадамдық, понтийлік, қарағайжапырақты ж.б.
Жабайы өсетін тарақша еркекшөптің үш экологиялык топтары бөлінген:
Өзен аңғары-шалғындық, жабайы түрде Орта Еділ және Батыс пен Солтүстік Қазақстанның өзен аңғары-шалғыңдық ассоцияларыңда өседі.
Далалық топ. Бұл топтың өсімдіктері қүрғақ жерлерде өседі: төбелерде, қүрғақ таулы шалғындықтарда, қиыршықтасты беткейлерде. Қазақстан, Қырым, Солтүстік Кавказдың кұрғақ далаларында өседі.
Алтай тобы. Бұл топтың өсімдіктері жабайы түрде Алтайдың тау етегі мен Шығыс Қазақстанның таулы аймағында өседі.
Егістікке еркекшөптің 4 түрі енгізілген, бір-бірінен биологиялық және морфологиялық белгілерімен ең алдымен масақ пен дөңдердің қүрылысы бойынша ажыратылады.
Олардьщ екеуі кең масақты — таракша (А§. ресііпоймтае) жөне иректісті (А&. сгізіаіит), қалған екеуі жіңішке масақты — сібірлік немесе құмдық еркекшөп (А§. зіЬігісит) және шөл еркекшөбі (А§. (іекегіогат). Бұл түрлердің айырмашылық белгілері 65-сурет пен 85-кестеде келтірілген.
65-сурет. Еркекшөп: 1,2-масақтану және егін көгі кезендсріндегі өсімдіктер; 3,4,5-тарақша еркекшептің масағы, масақшасы жөне жемістері; 6,7,8-ирекгісті еркекшөптің, сібірлік және шел еркекшөбінің масақтары.
Достарыңызбен бөлісу: |