Өсімдік шаруашылығы практикумы қайта өңделіп, толықтырылып екінші шығарылуы

айтарлықтай ұзын емес, бірақ жуан цилиндр пішіндес (мал азықтық қызылша).

Тамыржемістердің беті ақ, сары, жасыл, күлгін, қызғыж-күлгін, қызьш-күрең түсті сольш келеді, оның үстіне жер беті және жер асты бөліктерінің түстері өртүрлі боялған.

Тамыржемістің жүмсағының түсі оның бетіне қарағаңда шамалы өзгереді. Әдетте қант қызылшасьшың түсі ақ, мал азықтық қызылщада ақ, кейде сарғыш немесе қызғылт сақиналы; мал азықтық сөбізде ақ, сарғыш, қызыл, қызыл-күрең түсті жөне өзегі күңгірт боялған, тарна мен турнепсте ақ жөне сары, сары түсті тамыржемістердің жүмсаш қүрғақ заттардың көптігімен ерекшеленеді.

Қант қызылшасының дөмі төтті. Сөбіздің асханалық сорттары жақсы татымды. Тарна мен турнепс шомыр дөмді.

76-сурет. Тамыр жемістердің өртүрлі пішіндері: 1-конус тәрізді; 2-цилиндр төрізді; 3-сопақ; 4-шар төрізді, 5-жалпақ.

Фенологиялық байқаулар, Тамыр жемістерді өсіргенде негізгі өнімін-тамыр жемісін-бірінші жылы береді. Оның алғашқы даму кезеңі-егін квгі (көктеу)-жер бетінде өскіндердің шығуы жөне тұқым жарнақтарының пайда болуы мен сипатталады, екішігі кезеңі-бірінші жұп нағыз жапырақтардың түзілуі, үшінші кезеңі-үшшші жүп нағыз жапырақтардың түзілуімен сипатталады. Бұл кезендерде егістікті күтіп-баптаудың маңызды шарасы-седдірету-артық өсімдікгі аластату- іске асырылады. Өсіп-жетілу кезеңінің соңына қарай тамыр жемістің ескі жапырақтары бірте-бірте өледі. Қатараралықтарда өсімдік жапырақтары жиырылып қатараралықтар жалаңаштанады, бұл соңғы кезенді тамыр жемістердің қатараралықтағы жапырақтарының жиырылу кезеңі деп атайды.

Биолопшлық өнімді анықтау. Тамыр жемістердің биологаялық енімін егін жинау қарсаңыңда анықтайды. Танап диагоналі бойынан 10 қатардың өрқайсысынан 10 есщдіктен екі үлгі алынады. Өсімдіктің, тамыр мен жапырақтардың массасын анықтайды. Бір есімдікке келетін құрғақ және жасыл жапырақтардың орташа санын, есімдіктердің қоректену алаңы мен 1 га егістіктегі өсімдікгердің санын анықтайды. Алынған дерекгерді төмендегі кесківдегі кестеге жазады (92-кесте).

Тамыр жемістердің тамырындағы қанттың немесе құрғақ заттардың мөлшерін төменде келтірілген эдістемелердің қайсысымен анықтаса да тамыр ұнтағының үлгісін дайындайды. ол үшін нағыз тамырды тесетін немесе үңгірлейтін құрал қолданьілады, кейбір

91-кесте Тамыр жемістер тамырларының айырмашылық белгілері

Тамыр жеміс	Бүйір тамыршаларының орналасуы	Тамырдың тішні	Түсі			Дәмі
			жер үсті бөлігінің	жер асты бөлігінің	Жүмсағы шың
Қант қызылшасы	Тамырдың екі жағында вертикаль қатарлы	Конусты қапшық пішінді	Қант қызылшасында ақ, мал азықтықта-сарғыш, қызыл-күрең	Қанттықта ақ, мал азықтықта сары, қызыл, сарғыш	Ақ	Тәтті
Сәбіз	Тамырдың төрт жағында вертикаль қатарлы	Конус төрізді ұзынша	Ақ, сарғыш, жасыл	Ақ, сарғыш, қызыл	Ақ, сары, қызыл	Татымды
Тарна	Нағыз тамырдың төменгі жағында	Сопақ, шар төрізді, жалпақ	Жасыл, күлгін	Ақ, сары	Ақ, сары	Шомыр Дәмді, тәттілеу
Турнепс	Нағыз тамырдың бүкіл бойында	Конус тәрізді ұзынша, цилиндр, шар пішінді	Соңдай	Сондай	Сондай	Шомыр Дәмді

жағдайларда кесілген ұсақ үлгілер пайдаланылады. Көпшілік жағдайда үскі темір (тескіш) арқылы алынған цилиндр пішінді кескінділерді үсақтап орташа үлгі қүрастырады да престе тамыр сығындысын алып талдауға дайындайды.

78-сурет. Қант жөне мал азықтық қызылша: 1,2-егін көгі және екі жүп нағыз жапырақтар кезеңцеріндегі өсімдіктер, 3,4-эккендорфская желтая мал азықтық сортының өсіп-жетілуінің І-жылғы өсімдігі жөе тамыр жемісінің қимасы; 5,6-к.ант қызылшасының өсіп-жетілуінің І-жылғы есімдігі және тамыржемісінің қимасы; 7-гүлді сабақтың бір бөлігі; 8-гүл; 9-көп өскінді және бір ескінді қызылшаның жемісшесі; 10-тұқым.