26.Осмос. Өсімдік жасушасы осмотикалықжүйе ретінде. Осмотикалық және тургорлыққысым. Сору күші. Өсімдіктер жасушаларының осматикалыққасиеттері.Осмотикалық қысым ерітіндініңосмотиқалық қысымы осы жүйеге судың кіруінтоқтату үшін жұмсалған қысымға теңерітінділердің осмотикалық қысымы олардыңконцентрациаларына байланысты болыпгаздар үшін қабылданған Байл –Мароттызаңына бағынады осмотикалық қысымерітіндінің моляр концентрациясына дұрыспропорцианал сонымен бірге ол температурағада байланысты болып температура артса ол да артады. Ерітінділердің осмотикалық қысымыКлейперон формуласы бойынша анықталады
P=RTCi
P- осмотикалық қысым
R- газдың тұрақтылығы
T-абсалют температура
C- мольяр концентирация
i- Изотондық коэффицент электролит еместерге 1ге, электролиттерде 1,5 ға теңболады жалпы жүйелерде де осмотикалыққысымы болуы мүмкін бүны стакандағыерітіндіге жартылай өткізуші қойылғандакөруге болады.
1877 жылы Преффер жасанды жартылайөткізгіш жасады. Ол цилиндр ішіндегіСuSO4 ерітіндісіне сары қан ерітіндісінтүсірген. Онда цилиндр ішінде ерітінділерреакцияға кіріп перде пайда еткен.
5CuSO4+K4[Fe(CN)6]→2K2SO4+Cu2[Fe (CN)6]
бұл жерде жасанды перде пайда болады, зерттеулер бойынша бұл жасанды пердеөсімдіктер жасушасындағы жартылайөткізгіштеге сәйкес келеді.
Демек өсімдік жасушаларында осындайқұбылыстар болады. Жасуша қабығы су жәнееріген заттарды өткізіп түрады. Протоплазмадағы плазмолемма жәнетонопласттар суда еріген заттарды таңдапөткізу қасиетіне ие соның үшін еріген заттаржасуша шырынына түрлі жылдамдықта өтеді. Өсімдік жасушалардағы осматикалық қысымолардың топырақтағы суды меңгеру және ұстаптұру қабілетілігін белгілеп береді. Өсімдіктердеосмотикалық қысым О,1 ден 20 атм.ға дейінболады. Балдырларда ол О,1 атм болса, сарытөзімді Өсімдіктерде 20 атм ға тең болады. Галафиттерде 1 литр жасуша шырында 67,23 гр ға дейін тұз болады.
Тургорлық қысым Өсімдік жасушасының пектоцеллюлозақабығы су және оның ішіндегі еріген заттардыжақсы өткізуі Плазмалемма және тонатластыжартылай өткізуші есептеліп суды жақсыөткізгенмен ондағы ерітінділерді жақсыөткізбейді. Егер жасуша тұзды суға түсірілсе, жасуша шырынының осмотикалық қысымыжоғары болғаны үшін жасуша суды тартып ала бастайды . Вакуоланың көлемі артады,цитоплазма жасуша қабығына сығыладынәтижеде жасуша қабығының ішкі қысымыартады ол керіледі . Бұл жағдай тургор депаталады. Жасушаның қабығының керілуінеалып келуші ішкі күш тургор қысымы деп (Т) мен белгілейді. Осы керілу бүкіл өсімдікденесін тік тұру қабілетін белгілейді. Біржасуша күшті концентрациясы (ас тұзы) ерітіндісіне түсірілгенде оның ішіндлегі су сыртқа шыға бастайды, оның көлемі кішірейебарады. Цитоплазма кішірейіп клетка қабығынан ажырайды. Бұндай жағдайплозмолиз деп аталады