ОҢТҮстік қазақстан медицина академиясы «Қазақстан тарихы және әлеуметтік-қоғамдық пәндер» кафедрасы «Қазақстанның қазіргі заман тарихы» пәні



Дата09.10.2019
өлшемі40,38 Kb.
#49494
Байланысты:
Реферат тарих

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІ

ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕДИЦИНА АКАДЕМИЯСЫ

«Қазақстан тарихы және әлеуметтік-қоғамдық пәндер» кафедрасы

«Қазақстанның қазіргі заман тарихы» пәні

БӨЖ

 Тақырыбы: Қазақ мемлекеттілігінің эволюциясы.

Орындаған: Абутаева А.

Тобы: В-ФөтКА 03-19

Қабылдаған:

Шымкент 2019

Жоспары:

I Кіріспе

II Негізгі бөлім

III Қорытынды

VI Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Қазақ мемлекеттілігінің тарихы 550 жылдан әлдеқайда ерте ғасырлардан басталады. Оны Сақтардан, Ғұн, Үйсін, Қаңлылардан, Түркі қағанатынан тарқату керек. Екі жарым мың жыл бұрын қазіргі қазақ жерін мекендеген тайпалардың тарихы қазіргі Қазақстанның мемлекеттілігінің тарихы болып саналады

ХV ғасырдың ортасында Қазақстанның оңтүстік-шығыс бөлігінде Керей мен Жәнібек хандар құрған ұлыс көп ұзамай бүкіл Шығыс Дешті Қыпшақтағы мемлекеттің бірден-бір көрінісі болды. Қазақ хандығы біртұтас, бір орталықтан басқарылатын мемлекеттік құрылым ретінде 1465 жылдан бастап 1847 жылы ең соңғы қазақ ханы Кенесары өмірден озғанға дейін төрт ғасыр бойы өмір сүріп, тарих сахнасында мәңгіге өз еншісін алды. Қазақ хандығының генезисін, яғни қалыптасу, даму кезеңдерін сараптағанда дамыған шаруашылық формаларының орныққанын, яғни көшпенді және жартылай көшпенді өмір салтын ұстанып, жер өңдеу ісінің, кәріздік суару жүйесінің, кен өндірісінің болғанына көз жеткіземіз.

Ұлы Жібек жолы бойындағы көне шаһарлар өркен жайып, қалалық сауда-саттық жүйесі қалыптасып, «Жеті Жарғы» аталатын дала заңының жиынтығы бекітілді. Керей мен Жәнібек құрған Қазақ хандығының басқару жүйесі сол заманға сай болып, орасан зор аймақты қамтыған, әрі өзін басқа көршілеріне мойындатқан Орталық Азиядағы ірі құрылымның біріне айналды.

Төл тарихымыздан сыр шертетін аса құнды еңбектің авторы, ғұлама ғалым Мұхаммед Хайдар Дулати Қазақ ордасының туы тігілген киелі Шу өңірін «Моғолстанның мәшһүр жері» деп атайды. Бұл уақыт мемлекеттік құрылымның түзілуіне негіз болған, өзіне тән тілі, салт-дәстүрі, мінез ерекшелігі, атамекені, сондай-ақ, ортақ мүддесі бар халқын «қазақ» деген атау­мен қалыптасудың алғашқы сатысы еді.

Қазақ хандығының құрамына енген ру-тайпалардың өзара экономикалық, мәдениет және қоғамдық-саяси байланыстарының нығая түсуі, этностық аумағының анықталуы, осының негізінде ортақ жалпы ұлттық мүдденің калыптасуы және оны сырттан төнген қауіптен ұйымдасқан түрде қорғау қажеттігі белгілі дәрежеде орталықтандырылған басқарушы билік жүйесінің пайда болып, оның ширай түсуіне алып келді. Қазақ хандығының жүйесіндегі тағы бір ерекшелік, елдің билеушісі хан болса, оның жанында билер мен батырлар тұрды.

Бұл тұлғалар, ұлттың өзін өзі тануы, басқа этностармен қатынаста өз мүддесін түсінуі нәтижесінде өмірге келсе, өз ретінде олар ұлттық ұйысудың тезірек жүруіне, ұлттық құндылықтардың пісіп-жетілуіне пәрменді ықпал жасады. Осылайша, Қазақ хандығы біріншіден, қазақ даласында өмір сүрген қағанаттар мен мемлекеттердің заңды мұрагері болса, екіншіден, қазіргі тәуелсіз Қазақстан Республикасының құрылуына тарихи сабақтастық ретінде идеологиялық тұрғыдан бірден-бір негіз қалады.

Елбасы, Нұрсұлтан Әбішұлы берген сұхбатында: «Қазақ жұртының арғы түбі ғұндардан басталатынын, ғұндардан кейін көк түріктерге жалғасатынын, одан кейін Алтын Орда орнығып, әрі қарай хандық дәуірге ұласатынын және біртіндеп бүгінгі Тәуелсіздікке келіп тірелетінін» атап өтті. Қазақ хандығы өзінің дамыған мемлекеттік басқару жүйесімен, құқықтық ережелерімен және сол замандағы өңірдегі ірі геосаяси ойыншылар – Ресей және Цин империяларымен орнықты әлеуметтік-экономикалық байланыстар жасау, сауда және дипломатиялық қарым-қатынастар жасаумен ерекшеленгені белгілі деп бекерден-бекер ерекше  атамаса керек.

Қазақ хандығының тарихындағы  маңызды және күрделі, әрі аса қызықты мәселенің бірі – хандықтың құрылуы мен Шығыс Дешті Қыпшақ аумағындағы 2,5 мың жылдай уақытқа созылған этнопроцесс өзінің мәресіне жетіп, ұлттық сипатқа ие болып, қазақ халқының қалыптасуымен бір кезеңде жүзеге асты. Қазақ хандығының құрылуын, мемлекеттіліктің дамуы тұрғысынан қарастырсақ, онда ол жалпылама түрде Қазақстанның ежелгі тарихындағы сақ, ғұн, үйсін, қаңлы, ерте орта ғасырлардағы Түрік, Батыс Түрік, Түргеш, Қарлұқ, Оғыз, Қимақ, Қыпшақ, Қарахан, одан кейінгі Алтын Орда және Ақ Орда тарихымен тікелей байланысты.

Бұл құрылымдардың атаулары әртүрлі болғанымен оларға ортақ тән нәрсе бір аймақ пен сол жерде өмір сүрген ру-тайпалар мен тайпалық бірлестіктердің тегі мен тілі, шаруашылығы мен мәдениеті, діни-рухани жағынан ортақтығы жатты. Бұлардың атауы бұрын билеуші әулеттерді шығарып отырған тайпалар атауларымен байланысты болып келсе, Қазақ хандығы алғаш рет қазақ халқының құрамына енген тайпалардың бірінің емес, барлық тайпаларға ортақ атпен атала бастайды. Бұл дегеніміз – Қазақ хандығын бір тайпаға емес, елдік бірігуінің нәтижесі болатын.

Бұнымен қатар, бұл жаңа этноқауымдастық немесе жаңа этнос атауына қатысты екендігін көрсетеді. Сондай-ақ, Қазақ хандығының құрылуы саяси жағынан алғанда ХІV-ХV ғасырларда қазақ даласы мен оған көршілес аумақтарда өмір сүрген Әбілқайыр хандығы, Ноғай Ордасы, Моғолстан және Мауереннахрдағы Темір әулеті билеген кездердегі саяси қарым-қатынастардың дамуының заңды қорытындысы болып табылады. Қазақ хандығы құрылуының маңызы осындай этникалық саяси дамулармен тығыз байланыста ерекшеленеді. Алайда, Қазақ хандығының құрылуы мәселесі ғылыми жағынан маңызды, өзекті мәселелердің бірі болса да, тәуелсіздік алғанға дейін кеңестік биліктен қаймыққан отандық тарихшылар тарапынан жете көңіл бөлінбегені рас.

Тек Қазақ елі егемендік алғаннан соң ғана зерттеушілер басқа да мәселелермен бірге Қазақ хандығының құрылуы тарихына қызығушылықтар таныта бас­тады. Нәтижесінде Қазақ хандығының тарихы жас мемлекетіміздің идеология­сын қалыптастыруға септігін тигізді. Оған бірнеше дәйек келтіруге болады.

Біріншіден, 1991 жылы өзінің сая­си дербестігін жариялаған Қазақстан Республикасы мен ХV ғасырдың ортасында өз туын тіккен Қазақ хандығы арасындағы тарихи сабақтастық, жалғастық, үндестік және идеологиялық өлшемдердің болғандығын сезіну, соларды дәлелдеуге бағытталған талпыныстар;

Екіншіден, Қазақ хандығының тарихы арқылы қазақ халқының шығу тегін білуге деген қызығушылықтар, қазақ халқының ХV-ХVІІІ ғасырлар және ХХ ғасырдың соңындағы мемлекеттілігі атауларының негізінде «Қазақ» сөзі тұрғандықтан, екі тарихи кезең арасындағы байланысты бағамдау;

Үшіншіден, қазақ хандығының тарихы негізінде қоғамды мемлекетшілдік идеяға жұмылдыру, жас буынды өз мемлекетін сүюге, патриотизмге тәрбиелеуге шыңдау, т.б. Жалпы алғанда, Қазақ хандығының тарихын қоғамға паш ету ғылыми жағынан ғана емес, бүгінгі күннің идеологиялық талаптарынан туындап жатқан құбылысқа айналуы тиіс.

Яғни, ХV-ХІХ ғасырлар арасын қамтыған Қазақ хандығы Қазақстан тарихында ерекше орын алып қана қоймай, осы кезеңде қалыптасқан ұлттық сана мен халықтың өзіне тән ерекшеліктері қазіргі біздің қоғаммен тікелей ұштасып жатыр. Сонымен қатар, сол кезде өмір сүрген хандар мен сұлтандар, батырлар мен билер, бектер мен әмірлер, ақындар мен жыраулар, ишандар мен абыздардың жүріп өткен іздері және ерлік пен елдікті дәріптеген небір айтулы тарихи қызметтері қазіргі таңдағы жас ұрпақ үшін өшпейтін үлгіге айналып отыр.

Тіпті, ХХ ғасырдың бас кезіндегі Алаш қозғалысының негізгі мақсаттарының бірі де – қазақ халқының мүддесіне сай қызмет ететін, ұлттық мемлекеттілікті қалыптастыру жоспары да Қазақ хандығымен байланыста дамыған. Алайда, тарих үрдісі көрсеткендей ол жүзеге аспай қалды. Ал кеңестік негізде құрылған Қазақ АКСР-ы, одан кейінгі Қазақ КСР-да қағаз жүзінде егеменді деп аталғанымен, іс жүзінде орталықтың толық бақылауында болып, ұлттық мүддеден гөрі орталықтың мүддесіне сай саясат жүргізілді.

Сөйтіп, қазақтардың санасына мемлекетсіздік идеясы бірте-бірте сіңіріліп, мемлекеттілікті Ресейдің әкелгендігі сияқты қасаң қағида бірте-бірте қалыптаса бастады.

Тіпті, өткен ғасырдың 90-жылдарының басында Ресейдің орталық мерзімді басылымдарында «Қазақстан Республикасы ұзақ өмір сүре алмайды. Өйткені, тарихта қазақтардың өз мемлекеті болмаған, оларға мемлекеттілік идеясы жат», деген пиғылдағы ойлардың белең алғаны бәрімізге белгілі. Мұндай пікірлер әлі де толық өшпей жатқаны шындық. Сондықтан, осындай теріс пиғылдағы көзқарастарға тек тарихшылар тарапынан жүргізілген ғылыми негіздегі объективті зерттеулер ғана тосқауыл бола алады.

Осылайша, жоғарыда айтылған ойларымыздың бәрін қорытындылай келе, Қазақ хандығының құрылуы – Қазақстан тарихындағы аса маңызды оқиғалардың бірі деп есептеліп, сол кезде басталған этникалық дамуларды қазіргі уақытта ұлттық деңгейге жеткізіп, Қазақ халқының ұлт болып қалыптасуына ықпалын тигізіп, Қазақстан Республикасы деп аталатын жаңа мемлекеттің құрылуына негіз қалап, идеологияның тарихи өлшеміне айналды.

XXI ғасырдың басындағы әлемде жақсы қарқынмен дамып келе жатқан жас мемлекеттің бірі – Қазақстан.

Қазақстан – ол қазақ елі дегенді білдіреді. Осы республиканың негізгі тұрғылықты халқы қазақтардың ана тілі  - түркі тілінің қыпшақ тобына жатады. Олардың діні – мұсылман суниттер, мәдениеті исламның негізінде қалыптасқан. Қазақтардың тілі, нәсілі, дәстүрі және менталитеті шығыстық. Қазақтың, немесе Қазақстан жер көлемі жөнінен әлемде тоғызыншы орын алады, негізінен Азия құрлығында орналасқан. Қазақ ұлты мен оның тарихи қалыптасқан жерін отаршыл патша үкіметі мен Кеңестер Одағы мойындаған. Тәуелсіз Қазақстан республикасы қазақ халқы мен оның ана тілінің, және тарихи қалыптасқан жерінің негізінде құрылды. Тәуелсіз елдің мемлекеттік тілі болып қазақ тілі заңдастырылды. Қазақстанда қазақтардан басқа өткен ғасырда әртүрлі себептермен көшіп не жер ауып келген осы республиканы өз отаны санайтын ондаған басқа ұлт өкілдері (диаспоралар) тұрады. Республикадағы барлық ұлт өкілдері татулығының негізі – қазақтардың кең пейіл табиғи болмысы мен ұстанатын дінінде. Себебі, мұсылман діні адамдарды діні мен тіліне, немесе нәсіліне бөлмей, барлығын ағайын деп қарайтын бірден-бір әлемдік дін.

Қазақстан Республикасы Президент - Парламент басқаратын зайырлы және азаматтық қоғам болып қалыптасуда. Ел тұрғындары негізінен, ресми тіркелген мұсылман және православиялық христиан дінін ұстанады.

Қазақстанның жақын уақыттағы мақсаты әлемдегі дамыған алғашқы елу елдің қатарына кіру.

Тарихқа көз жүгіртетін болсақ соңғы 25 жыл ішінде жетістіктерге жеткенімізді  көреміз. «Адамды қандай іс бастағанына қарап бағалу керек ...» дейді Абай. Осы жетістіктерімізге тұңғыш Президент Н.Назарбаевтың еңбегі өте зор.

Тәуелсіздік кезінде жеткен негізгі жетістіктері деп мыналарды атауға болады:


Елдің шекарасы бекітілді. Өзіміздік ұлттық теңгеміз, мемлекеттік рәміздеріміз бар. Конституциясы қабылданды. «Қазақстан-2030» стратегиясы іске асуда.

Қорытынды

Қазақ мемлекеттілігінің тарихы 550 жылдан әлдеқайда ерте ғасырлардан басталады. Оны Сақтардан, Ғұн, Үйсін, Қаңлылардан, Түркі қағанатынан тарқату керек. Екі жарым мың жыл бұрын қазіргі қазақ жерін мекендеген тайпалардың тарихы қазіргі Қазақстанның мемлекеттілігінің тарихы болып саналады

Пайдаланылған әдебиеттер:

  1. Қазақстан тарихы. 5 томдық. 1-5 томдар –Алматы, 1996,1997,2000,2010.

  2. Назарбаев Н.Ә. Тарих толқынында – Алматы: Атамұра,1999ж

  3. Абдрахманов Н.А. Қазақстан тарихы. Шымкент,2014ж

  4. Қазақстан (Қазақ елі) тарихы. – 4 кітаптан тұратны оқулық. Тәуелсіз Қазақстан: алғышарттары және қалыптпасуы. 4 кітап/ Т.Омарбеков, Б.С.Сайлан, А.Ш.Алтаев және т.б. –Алматы 2016 ж

  5. Омарбеков Т. , Омарбеков Ш. Қазақстан тарихына және тарихнамасына ұлттық көзқарас. –Алматы,2011ж.





Достарыңызбен бөлісу:




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет