Оқулық Алматы, 013 Әож 911. (075. 8) Кбж 26. 82 я 73 м қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің «Оқулық»
жүктеу/скачать 3,12 Mb. Pdf көрінісі
|
mustafaev-landshafttar
| 5.13
ТАБИҒИ ЖҮЙЕЛЕРГЕ КЕЛТІРІЛГЕН ТЕХНОГЕНДІК ЗАЛАЛДАРДЫҢ ДЕҢГЕЙІН БАҒАЛАУ Табиғи жүйені пайдалану кезіндегі ғасырлар бойы адамның табиғи-техникалық қызметтері арқылы оның ресустарын бақылаусыз тұтынушылығының басым болуынан және экологиялық бағалау мен сараптаудың әдістемелік нұсқасының болмауы табиғаттың дағдырысқа тап болуының негізгі себепшісі болды. Суғармалы егістік жүйесінің дамуының өткеніне талдау жүргізу үшін табиғи жүйенің техникалық бұзылу деңгейін анықтау қажет. Мұндай талдаулар, біріншіден, қазіргі кездегі байқалатын экологиялық дағдырысқа және тозуға алып келген, табиғи орта және өндірістік қызметтің арасындағы қарама- қайшылықты, екіншіден, табиғи кешендердегі техникалық бұзылысқа тап болған жүйелерді қайта құрудың және қалыптасқан дағдырыстан шығудың жолын анықтаудың бағытын таңдау үшін қажет [105-134]. Табиғи жүйеге түсірілетін техникалық жүктеменің деңгейін бағалау үшін табиғи жүйенің бөлшектерінің, ресустардың жоғары мүмкіншілік шамасының және адамның шаруашылық қызметінің нәтижесіндегі пайдаланылған табиғи ресурстардың шамасының арасындағы қатынастық көрсеткішті пайдалануға болады, яғни нақты өлкенің табиғи-техникалық түрленуінің белгісін ( a F ) В.М. Фридландтың (1967) ұсынған өрнегі арқылы анықтауға болады: F m g r a F ⋅ ⋅ = , мұнда r – табиғи-техникалық түрленудің шені, бағамен өлшенген; m g – зерттелген өлкенің ауданы, жалпы ауданының % өлшенген шамасы; F – өлкенің жалпы ауданы. Табиғи-техникалық түрленудің аймақтық белгісін ( a р F ) мына өрнек арқылы анықтауға болады: ∑ = = n i a F a р F 1 . Мұнда мынадай жағдай max a r ap F a r ≤ ≥ сақталу керек. Бұл қатынастың белгілі дәрежеде табиғи ресурстарды пайдалану 177 деңгейі және табиғи жүйені пайдалану барысындағы, оның бөлшектерінің өзгеруінің қатынастық шамасын сипаттайды және оны табиғи жүйенің техникалық бұзылысқа түсу коэффициенті немесе көрсеткіші деп атауға болады: - өлкені агротехникалық игеру кезінде ( f K ): F i F f K = , мұнда i F - игерілген жердің ауданы, га; F - табиғи немесе жартылай табиғи экологиялық жүйенің ауданы, га; - ауылшаруашылық жерлерді мелиорациялау кезінде ( o K ): п р О п р О p O o К − = ф , мұнда ф р О - нақты суғару мөлшері немесе алынған судың меншікті шамасы, м 3 /га; п р О - нақты табиғи-климаттық аймақтағы жылу және ылғалдың арасындағы қатынастың оңтайлы шамасын қамтамасыз ететін, суғарудың топырақ- экологиялық мүмкіншілік шамасы, м 3 /га; - су ресустарын пайдаланған кездегі ( жүктеу/скачать 3,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|