Оқулық Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі бекіткен
Дозиметрлік және радиометрлік бақылау
жүктеу/скачать 9,78 Mb.
|
Uchebnik Gigiena-kaz yaz
| 6.2. Дозиметрлік және радиометрлік бақылау
Өндіріс жағдайында иондаушы сәулелену көздерімен жұмыс істеу кезінде және рентген сәулелерін немесе басқа радиация көздерін қолданумен байланысты медициналық зерттеулерде адам сыртқы сәулеленуге ұшырауы мүмкін. Бір қатар жағдайларда халықтың фондық сәулеленуге шалдығуын анықтау көңіл аударарлық жағдай. Ең маңыздысы, рентген және γ-сәулелену, нейтрондардың және β-бөлшектердің ағыны есебінен алған дозаларды анықтау болып табылады. Дозиметрлік аспаптардың көпшілігі арнайы қолданылады, ол жеке сәулелену түрлерін тіркеу тиімділігімен, сәулеленудің қарқындылығың өлшеу диапазонымен және “қаттылықпен жүру” (ходом с жесткостью), яғни аспаптың көрсетуі сәулелену энергиясына байланыстылығымен анықталады. Әр түрлі сәулелену түрлерін тіркеу тиімділігі аспаптың детекторына байланысты. Кванттық сәулеленуді өлшеу үшін ең жарамдысы – ауасы ионданатын камераның қағидасына негізделген аспаптар. β – ағындарын өлшеу үшін газды разрядтайтын немесе сцинтилляциялық есептеуіштер түріндегі аспаптар қолданылады. Нейтрондарды тіркеу үшін бордан немесе кадмийден жасалған сүзгінің ішінде орналасқан сцинтилляциялық детекторлар пайдаланылады Топтық радиациялық бақылауды жүргізу кезінде келесі негізгі жағдайларды ескеру қажет: - топтық бақылау мақсатында қолданылатын аппаратура радиациялық –технологиялық үрдістің міндеттеріне және нақты жағдайларына қатал сәйкес келуі қажет; - жұмыс орындарын және көршілес бөлмелерді радиациядан қорғау тиімділігін тексеру кезінде радиациялық техниканы пайдалану режимі, олардың іс-жүзіндегі шынайы қолдану жағдайына сәйкес болуы қажет; - нысандағы радиация жағдайы туралы сенімді мәлімет алу үшін қанша өлшеу жүргізу қажет болса, сонша жүргізу керек. Дұрыс ұйымдастырылған және жүйелі түрде жүргізіліп отыратын топтық бақылау, иондағыш сәулеленуді пайдалану кезіндегі жұмыс жағдайының қауіпсіздігін қамтамасыз ететін маңызды элементтерінің бірі болып табылады. Осыған байланысты, иондағыш сәулеленумен жұмыс істеудің қауіпсіздігін регламенттейтін нормативтік құжаттардың барлығы дерлік радиациялық қауіпті нысандарда, жұмыс орындарындағы сәулелену деңгейлерін және қызметкердің жеке басының сәулеленуге ұшыраудан алған дозаларын міндетті түрде өлшеп, дозиметрлік және радиометрлік зерттеулерді дәл жүргізу қажеттілігіне ерекше көңіл аударады. Аспаптарды таңдау кезінде, олардың көрсеткішінің өлшейтін сәуле энергиясына байланыстылығына (яғни «қаттылықпен жүруге») үлкен мән береді. Қазіргі кезде шығарылып жатқан дозиметрлік және радиометрлік аспаптардың көпшілігі әмбебап емес және салыстырмалы түрде үлкен емес энергия диапазонында қолданылады, сондықтан санитарлық дозиметрлік бақылау жүргізу үшін аспаптарды таңдау кезінде келесілерді ескеру қажет: өлшенетін сәулеленудің түрі мен энергиясын; аспаптың сезімталдық диапазонын; төл құжаттық мәліметтеріне толық сәйкес келетін аспаптың өлшеу қателіктерін және басқа да параметрлерін ескеру қажет. Аспаптарды таңдау кезінде, олардың көрсетулері өлшенетін сәулеленудің энергиясына байланысты болатынына (яғни, “қаттылықпен жүруге”- берілген аспаппен өлшенетін сәулелену энергиясының диапазонына) үлкен мән беріледі. Кейбір жағдайларда «қаттылықпен жүруіне» байланысты өлшеу қателігі 400 % жетеді. «Қаттылықпен жүруінің» ең аз көрсеткіштері ауаға эквивалентті материалдардан жасалған аспаптарда болады. Қолданылуына байланысты барлық аспаптар шартты түрде келесі топтарға бөлінуі мүмкін: Рентгенометрлер – иондағыш сәулеленудің экспозициялық доза қуатын өлшейтін аспап; Радиометрлер – иондағыш сәулеленулердің ағын тығыздығын (β- бөлшектердің, нейтрондардың, т.б. сыртқы ағыны қарқындылығын) өлшейтін аспап; Жеке адамдық дозиметрлер – иондағыш сәулеленулердің экспозициялық немесе сіңірілген дозасын өлшейтін аспаптар. Бұдан басқа радиациялық бақылау жүргізетін барлық аспаптарды стационарлық және тасымалданатын аспаптар деп бөледі. Стационарлық радиометрлер экспозициялық дозалардың қуатын, ауадағы және ағынды сулардағы белсенді заттардың концентрациясын үзіліссіз бақылауға мүмкіндік береді. Бұл топтағы аспаптар көбінесе, радиациялық қауіпсіздік жүйесінің сенімділік дәрежесін жоғарылатуға мүмкіндік туғызатын технологиялық үрдістердің элементтік құрамы ретінде қолданылады. Әдетте, бұл аспаптардың өлшеу диапазоны кең болып келеді. Тасымалданатын аспаптар қорғаныс құрылғыларының тиімділігін және жұмыс орындарындағы, тұрғын үй бөлмелеріндегі және жергілікті жерлердегі радиациялық қауіпсіздік жағдайын бақылау және бағалау үшін қолданылады. Қазіргі жағдайларда «ПРОГРЕСС» спектрометрлік кешені кеңінен қолданылады, ол α, β және γ – сәулелелерін шығаратын нуклидтердің белсенділігін есептеу үшін дайындалған үлгілерін спектрометрлік әдіспен өлшеуге арналған. Бұл кешен арнайы қолданылатын құрылғы ретінде зертханалық жағдайларда қолданылады және қоршаған ортаның әр түрлі нысандарындағы радионуклидтердің белсенділігін өлшеуге арналған құрал болып табылады. «ПРОГРЕСС» кешені компьютерден басқарылатын спектрометрлік трактардың жиынтығы болып табылады. Әрбір тракт, аналогтық-сандық айналдырғыш базасындағы амплитудалық талдағышқа және компьютерге қосылған, спектрометрлік детектордан, жоғары және төмен вольтты қоректік блоктардан және күшейткіштен тұрады. Берілген кешеннің жұмыс істеу қағидасы, өлшеуі белгіленген жағдайларда жүргізілетін зерттеу үшін дайындалған үлгінің сәулеленуін тіркейтін детектордан, импульстердің аппаратуралық спектрін алудан тұрады. Зерттелетін сынамадағы радионуклидтің белсенділігі «ПРОГРЕСС 3,0» арнайы бағдарламалар пакеті көмегімен алынған спектрограмманы компьютерде өңдеу жолымен анықталады. Бұл бағдармалар әрбір өз бетінше жұмыс істейтін спектрометрлік трактың жұмысын басқаруға, спектрограмманы талдауға және радионуклидтердің түрін анықтауға, сынамадағы тиісті нуклидтердің белсенділігін анықтауға, белсенділікті өлшеуде кететін қателікті есептеуге және өлшеу нәтижелерін хаттамалауға мүмкіндік береді Айта кету керек, радиометрлік және дозиметрлік аспаптардың көрсетулерінің дұрыстығы көптеген факторлармен: сәулеленудің қарқындылығымен, түсу бұрышына байланыстылығымен (угловая зависимость), градуировкасының дұрыстығымен және қоршаған ортаның жағдайларымен ( ауаның t°, салыстырмалы ылғалдылығы) анықталады. жүктеу/скачать 9,78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|