Оқулық-әдістемелік бағдарлама. Семей, 2007ж



бет8/14
Дата04.10.2019
өлшемі1,16 Mb.
#49196
түріОқулық
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   14
Байланысты:
казирги кезен




Оразалин Н±рлан ((1947)
Кµрнекті аќын, драматург, аудармашы, публицист, ќоѓам ќайраткері, Ќазаќстанныњ ењбек сіњірген ќайраткері, Ќазаќстан Республикасыныњ Мемлекеттік сыйлыѓыныњ иегері, Ќазаќстан Жазушылар Одаѓы басќармасыныњ тµраѓасы. Аќынныњ бірнеше Халыќаралыќ ±йымдар мен ќауымдастыраныњ м‰шесі, тµраѓасы екендігі.
Оќуѓа, талдауѓа: «Кµзінен айдыњ жас тамды» (топтама µлењдер)

Драмалыќ дастан: Ќараќазан ѓасыр.

¤з беттерімен оќуѓа: «Аспанныњ жыртып жейдесін», «Т‰н суреті», «Ќ±ралайдыњ салќыны».
¤мірі, шыѓармашылыќ ќызметінен мєлімет:

1997 жылы Алматы облысында д‰ниеге келуі. КазМУ-дыњ филология факультетін бітіруі. Єр т‰рлі газет-журналдарда редактор, бас редактор ќызметін атќаруы, театр саласындаѓы ќомаќты ењбектері. Єр т‰рлі мемлекеттік жауапты ж±мыстарда ењбек етуі.


Шыѓармашылыѓыныњ басты ерекшеліктері:

Шыњѓыс Айтматов айтќандай, «Ѓарыш мінезді жырларыныњ» басты арќауы: адам мен ѓарыш; тірлік пен баќилыќ; парасаттылыќ пен пенделік; биіктік пен аласалық арасындаѓы тартыс екендігі. Махаббат т±раќтылыѓы, жар келбеті. Кµне бабалардыњ, аруаќтардыњ µзінен єулие ќасиетті, ±лылыќты іздейтіні, ѓарышпен тірілердей сырласатыны, жер мен кµк арасын жалѓастыруѓа тырысатыны. Поэзиясында дала ‰шін м±њайып, ѓалам ‰шін ќуанатын, уаќытпен сырласып, ќазаќ ‰шін ќамыѓатын, ерекше лирикалыќ ќаћарманныњ барлыѓы. Аќынныњ µз замандастарынан бµлек, ќаламгерлік стилі, жырларыныњ сырласу, сондай-аќ жан айѓайынан ќ±ралѓан с±раќтарѓа ќ±рылуы, оныњ кейде тіршіліктен, адам єлемінен тыс беймєлім к‰шке арналуы. Драмалыќ шыѓармаларыныњ µзгеге ±ќсамайтын дара єлемі, жанры, дастандыќ сипаты. ‡нді классигі Р.Тагорды, неміс драматургі Х.Каллауды т.б єлем єдебиетініњ драматургтерін аударуы. ¤зініњ де бірнеше драмалыќ шыѓармаларыныњ єлем тіліне аударылуы.


Поэзиясына шолу:

¤лењдерді таќырып єуендеріне, кµтерген пробламаларына сай саралап талдау:

-Отан, туѓан жер таѓдыры жєне лирикалыќ ќаћарман.

-Табиѓат пен лирикалыќ ќаћарман.

-Махаббатжєне лирикалыќ ќаћарман.

-Жања ѓасыр лебі, оныњ тыныс-тіршілігі жєне лирикалыќ ќаћарман.


-«Кµзінен айдыњ жас тамды» µлењдер топтамасы. Топтаманыњ тоѓыз µлењнен т±руы. Айтар ой, кµтерілген проблеманыњ лирикалыќ ќаћарманныњ кµњіл с‰згісі, сезім пернелері арќылы берілуі. Жырлардаѓы Ай. Бірде кµзінен жас тамѓан, бірде ѓашыќ шашына оралып н±р ќ±йып т±рѓан, бірде к‰рсінген, бірде астында жыр ќалѓан Ай. Ай – топтама µлењдердіњ жаны, кµркем єлемі. Ай - аќын жырыныњ жаратылысын ашатын образды ойларыныњ кµркемдік ќ±ралы, сезім сырлары, т‰йсігі екендігі. Ѓарышќа шарыќтау, ѓарышпен тілдесу, ѓарышќа ‰н ќату. Ай мен лирикалыќ ќаћарманныњ егіздігі. Оныњ кµњіл-к‰йіне Айдыњ да ‰н ќосып шаттануы, к‰рсінуі. Табиѓаттыњ Адамды сезінуі; Адамныњ табиѓатты сезінуі; онымен тілдесуі, сырласуы. Жырдыњ кµркемдік єлемі, стильдік ерекшелігі, сезім мен ойдыњ ‰ндесе келе т±њѓиыќ сырларды паш ететін ќуаты.
«Ќараќазан ѓасыр» (драмалыќ дастан)

-Дастанныњ ±лт пен ±лыстыњ бірлігі ‰шін шєйіт болѓан ±лы арыстар мен ±лы аналарѓа арналуы. Идеялыќ проблематикасы, эстетикалыќ єлемі. Ана мен ±лдыњ арасындаѓы с±хбаттар. Єр с±хбаттыњ негізінде жатќан µзекті мєселелер, айтар ой арналары. Алѓашќы с±хбат. Ой ќажытќан ±л м±њы. Таѓдыр талќысы шаршатќан ана м±њы. Ананыњ ќажырлы, аќылѓа толы ќайсар ‰ні. Ана сыры. Ќасым таѓдыры, єділетсіздік с±мдыѓы, ана ќайѓысы.

-Ќалѓан с±хбаттарда ана сырыныњ жалѓасуы. Ол сырларда жатќан халыќтыњ басынан µткен тоталитарлыќ ж‰йе, Сталиндік репрессия с±мдыќтары, адамдар таѓдыры. Едіге ќарттыњ бейнесі. Соњѓы с±хбаттар ананыњ соњѓы сыры мен болашаќќа аманаты, сенімі, аруаќтармен тілдесу тєсілінде жазылуы.

-Драмалыќ дастанныњ кµркемдік ерекшелігі - с±хбаттарѓа ќ±рылуы, диалог, монологтар, баяндау-єњгімелердіњ т±тасып, бірлесіп жатќан єлемі. Дастан негізіндегі халыќ таѓдыры, ана таѓдыры, ±л таѓдырыныњ заман шындыѓымен берілуі. ¦лттыќ наным сенім, мифтіњ дастанды єрлеп т±рѓан кµркемдік ќуаты екендігі.


Пєнаралыќ байланыс:

-Ќазаќстан тарихы. (Ќазаќ тµњкерісі, оныњ зардаптары. Сталиндік репрессия).


Єдебиет теориясы:

-Топтама µлењдер жанрыныњ ерекшелігі.

-Драмалыќ дастандар, драмалыќ ќаћарман, лирикалыќ кейіпкер туралы білімдерін терењдету.
Сын-зерттеу ењбектері:

Оќушылар ‰шін:


  1. Ќазаќ єдебиеті. (энциклопедия) А, 1999ж

  2. Ќазаќ жазушылары ХХ ѓасыр. А, 2004ж, 242б


М±ѓалім ‰шін:

1.Ш.Айтматов «Ѓарыш мінезді жырлар», «Ќ±ралайдыњ салќыны» жинаѓы, А, 1997ж.




Негізгі проблемалар, талдау с±раќтары

Ќ±зырлылықты қалыптастыруға бағдарланған тапсырмалар. Єдістемесі, технологиясы.

-Ѓарышпен сырласу, бабалар аруаѓы, тылсым к‰штермен тілдесу, жансыздарѓа жан кіргізу, лирикалыќ ќаћарманныњ жан айѓайы – ѓасыр айѓайы, ѓасыр ‰ні, ѓасыр келбеті аќын шыѓармаларында.


-Н.Оразалин – жања ѓасырды жањаша жырлап ж‰рген, жања ѓасыр єдебиетін ѓарышќа кµтерген ±лт аќыны.



«Миѓа шабуыл» єдісін пайдаланып, «Ѓарыш мінезді жырлар» деген Ш.Айтматов пікірін дєлелдењдер.

Әдістемесі:

-¦жым біріге отырып, (как единый мозг) проблеманы шешуге ±йымдасыњдар. Проблеманы «шешуге шабуыл» жасањдар.

Кезењдері:

-Дайындыќ кезењі: µлењдерін оќу, поэтикалыќ талдау.

-Шабуыл кезењі: проблеманы шешуге ењбектену, іздену.

-Шешім кезењі: анализ, синтез, идеяларды жинаќтау: табу, ќорытындыѓа келу, проблеманы шешу.

2. «Кµзінен Айдыњ жас тамды». Жас айдыњ кµзінен бе, єлдегі жердегі адамдар, немесе лирикалыќ ќаћарманныњ кµзінен аќќан жас па? (Шаѓын єдеби айтыс).

3. «Жер-Ай-Ѓарыш-жер мен кµк тєњірі» атты эстафеталыќ іскерлік танымдыќ ойынын µткізіњдер.



Маќсаты: Аќын жырларын µз беттеріњмен топтай отырып, жер мен кµк арасын жалѓастыруѓа талаптанатын, кµкпен, аруаќтармен сырласатын лирикалыќ ќаћарман жолыныњ моделін ќ±растырыњдар. Эстафета ойыныныњ тµмендегі шартын басшылыќќа алыњдар.

Шарты:

Оќушы жіберетін лирикалыќ парақты (аќынныњ µзіне ±наѓан жырлары жинаќталѓан) Ай ќабылдап, оны Ж±лдыз єлеміне жібереді, Ж±лдыз ѓарышќа жібереді. Ѓарыштыњ ар жаѓында оны халќымыздыњ ±лылары, даналарыныњ аруаќтары, Жер мен кµк тєњірісі ќабылдайды. Параќты єр оќушы жасайды. Онда аќынныњ µлењдеріне поэтикалыќ талдаулары, шыѓармалары, басќа да шыѓармашылыќ ж±мыстары салынады. Жер Ғарыш пен Кµктєњірісі, аруаќтарѓа есеп береді. Ойынды бейнелік жобаѓа т‰сіріп, єрқайсың µз жобаларыңды ќорѓап, шыѓармашылыќ конкурс µткізуге болады.

4. «Ѓарыш жырларындаѓы ќарапайым єйел, с‰йікті жар келбеті » осы таќырыптаѓы µлењдерін жатќа мєнерлеп оќу конкурсын µткізіњдер.

Бір-біріњніњ білімдеріњді µздеріњ тексеріп, ќорытындылањдар.


  1. Портфолияларды тексеру (оќушылардан ќ±рылѓан эксперттік сарапшылар таѓайындау).

  2. «Кµк пен жер жырлары жєне аќын » таќырыбында ауызша есеп беріњдер.

  3. Конкурс ќорытындысы бойынша баѓалау.






Иран – Ѓайып (Оразбаев Иранбек) (1947)

Аќын, драматург, Ќазаќстан Республикасы Мемлекеттік сыйлыѓыныњ, І.Жанс‰гіров атындаѓы жєне Жамбыл атындаѓы Халыќаралыќ сыйлыќтардыњ иегері, Т‰ркі поэзиясы Халыќаралыќ фестивалініњ лауреаты.


Оќуѓа, талдауѓа: «Сµз патшасы», «Консилиум», «Єлі к‰нге сенбесіњді ±ѓамын», «Ќанмен жазып ж‰рекке есіміњді», «О, ж±мыр Жер –Жыр-Ана», «Нан», «Ќарашаныњ ќары жауды да к‰зде».
¤з беттерімен оќуѓа: «К‰шігінен таланѓан» драмалыќ шыѓармалары.

¤мірінен мєлімет:

Ќызылорда облысында д‰ниеге келуі. Ќазаќ политехникалыќ институтыныњ тау-кен факультетін бітіруі. Мєскеудегі М.Горький атындаѓы Єдебиет институты жанындаѓы жоѓарѓы єдеби курсты тємамдауы. «Білім» ќоѓамы «Жазушы» баспасы, «Ќазаќ єдебиеті» газетінде т.б ќызмет атќаруы. Ќазір М‰сірепов атындаѓы Жастар мен балалар театрыныњ єдебиет бµлімін басќаруы.


Иран-Ѓайып жырларыныњ басты ерекшелігі:

Аќынныњ ерекше, дара стилі. ¤лењдерініњ интонациялы, тегеуірінді, б±йрыќ мєніндегі леп пен µткір с±раќтарѓа ќ±рылуы. Ойѓа терењдік, тілге шешендігі. Нєзік лиризмінен гµрі буырќанѓан, б±рќанѓан ќайсарлыѓы, кесіп айтатын, ‰кімге бергісіз шешімі. Жан д‰ниедегі шарпысќан, найзаласќан сезімдер. Рух тазалыѓы, шыншылдыѓы. С‰йе білетін, к‰йе білетін, µзі ќ±рбандыќќа дайын ж‰рек л‰пілі. Ќара сµзге айналып, таќпаќтай жµнелетін, тµгіп-тµгіп жіберетін аќынныњ ќуатты сµздік ќоры, тіл байлыѓы. ¤згеден µзгеше µлењ техникасы.

Аќын µлењдерініњ еліміздіњ Тєуелсіздігін, халыќтар ынтымаѓын, ±лттыќ сана-сезім, єдет-салттарымыздыњ ќайта оралуын жырлап, жас ±рпаѓын ар-ожданѓа отанс‰йгіштікке баулитыны.

-Аќындыќ, сµз µнері туралы µлењдеріне шолу:

«Сµз патшасы» талдау.

¤лењдегі Абай ‰ні. «Ердіњ ері ќиыстырар» µлењ, сµз жєне лирикалыќ ќаћарман. Оныњ «ауыр ой астын мекендеп», жаќсы µлењ жазу ‰шін жан азабын кешуі, «кµзден ќан толтырар ащы азабын, аќын болудыњ «ќиямет ќайым» екенін жырлауы. ¤лењ ќ±рылысыныњ сонылыѓы. Лепті, с±раќты, интонациялыќ ырѓаќтар. Ол ырѓаќтар негізінде жатќан «Кµнгем! Кµндім!»-деген ќайсар шешімдер.


«Консилиум». «Сµз патшасы» µлењіндегі ой желісін жалѓастыруы. Музаѓа м±њ шаѓуы, жан сырын аќтаруы, одан медет, демеу с±рау ‰ні. Музаныњ µмірдегі орнын, онсыз «ќ±дайыњныњ да м±њдануын; баќыттыњ да баянсыздыѓын, аспанныњ да аясыздыѓын» дєлелдей жырлауы. Екі µлењде де сµз патшасы ‰шін неге болса да даяр лирикалыќ ќаћарманныњ жатќандыѓы. Аќынныњ с±раќты, лепті ќатќылдау лебінде ішкі толѓаныс тебіреністіњ жылы сезімнің сезілуі.
-Туѓан жер, оныњ табиѓаты, т±лѓалы ±лдары туралы µлењдеріне шолу.

«О, ж±мыр Жер-Жыр-Ана» талдау. ¤лењдегі асќаќ, µр пафос. Жерге табынудыњ жырѓа, Жыр-Анаѓа табыну екендігі. Жер-Жыр; Жыр-Ана деген аныќтаманыњ µлењ идеясын ашып т±рѓан поэтикалыќ тетік екені. Лирикалыќ ќаћарман арманы - єлемдегі тыныштыќ, д‰ниеніњ дін амандыѓы. Аќын стиліне тєн лепті, µртті ќысќа тармаќтар, таусыла, сарќыл, арқырай сµйлеу.
«Нан» µлењін талдау.

¤лењ-тіршілік гимні. Нан – «єлем, µлењ, баќыт, ќ±ран, заман, адам» деген марапаттаулар. Метафоралардыњ орны.


«Ќарашаныњ ќары жауды да к‰зде»

Аќын жєне табиѓат. «Ќаратал – ќ±рдас; ‰йењкі – ќ±рбы, ењкейген емен, иілген ќайыњ – бєрі аќынныњ досы, сырласы, табиѓатты аялау, ќорѓау ‰ні. ¤лењніњ – сенімніњ, аќ тілектіњ, тіршіліктіњ жыры екендігі. «Ќараша ќары» µлењ идеясын ашудыњ поэтикалыќ тєсілі. Ќараша соњыныњ кµктемге ±ласуы. Ал кµктем – тіршілік. Символдыќ бейнелер. Шаѓын µлењніњ тыњ лебі, кµркем поэтикасы.


-Махаббат туралы µлењдеріне шолу:

«Єлі к‰нге сенбесіњді ±ѓамын» талдау. Аќынѓа тєн лепті, ќуатты ‰н. Сызылып т±рѓан нєзіктіктіњ жоќтыѓы, керісінше «айттым-болды» деген µктем ‰н. Біраќ сол ‰нніњ аясындаѓы шын с‰йген ж‰рек соѓысы, ерге тєн ныќ сµзініњ жататыны. Неке емес, ќаѓаз емес, ж‰регімен ќол ќою. Аќынныњ сµз саптау ерекшелігі.

«Ќанмен жазып ж‰рекке есіміњді» талдау. С±раќты, лепті ырѓаќтардыњ негізгі ойды ашудыњ кµркемдік ќ±ралы екені. С‰йгенінен кешірім µтіну оныњ жасанды мәдениеті емес, ќайсар шешім екендігі. Жинаќы ‰ш тармаќта жатќан махаббат к‰йзелісі, сезімдер шарпылысы.

Иран-Ѓайыптыњ драмалыќ туындыларына шолу. «К‰шігінен таланѓан», «Батќан кеменіњ бейбаќтары».

Пєнаралыќ байланыс: «Ќайта оралѓан есімдер» (пєнішілік байланыс)

Єдебиет теориясы: ±йќас т‰рлері, µлењ ќ±рылысы, памфлетті жырлар, символ, миф.

Сын-зерттеу ењбектер. Оќушылар ‰шін:

  1. Ќазаќ єдебиеті. (энциклопедия) А, 1999ж.

  2. Ќазаќ жазушылары ХХ ѓасыр. А, 2004ж.


Негізгі проблемалар, талдау с±раќтары.

Ќ±зырлылықты қалыптастыруға бағдарланған тапсырмалар. Єдістемесі, технологиясы.

-¤зіндік стилі, аќындыќ ќуаты, ќазіргі поэзиядаѓы орны.
-Жања ѓасырды жањаша жырлау шеберлігі.
-¤лењ техникасын т‰рлендіруі.

-Абай дєст‰рі аќын жырларында.



1. «Иран-Ѓайып жєне ќазіргі дєуір». Шешендік турнирін µткізу.

Шарты:

а) Аќын туралы, аќын жырлары туралы сµз ќозѓау. М‰мкіндігінше аќын пайдаланѓан сµздерді пайдалану. Яѓни, аќын ізімен сµйлеу.

є) Аќын µлењдерінен мысалдар келтіріп отыру.

Ескерту: Єділ ќазылар алќасын сайлап, баѓалауды µздеріњ жасањдар.

2. «Сµз патшасы», «Консилиум» µлењдерін Абайдыњ «¤лењ – сµздіњ патшасы», «Мен жазбаймын µлењді ермек ‰шін» µлењдерімен салыстырып, екі аќынныњ идеялыќ-эстетикалыќ табысы ‰ндестігі мен ерекшелігін салыстырыњдар. Дєст‰р мен жањашылдыќ айналасынан ізденіњдер де ќорытындыда поэзиялыќ консилиум µткізіњдер. «Консилиумда» аќынныњ µз дєуіріндегі єдебиетке ќосќан ‰лесі туралы бір шешім, келісімге келіњдер. Консилиум шешімдерін портфелиоларыња салып ќойыњдар.
лгі:

Негізгі мєселе

Абай

Иран-ѓайып

‰ндестігі,

ерекшелігі



Дєст‰р мен жањашылдыќ

-Сµз µнері туралы аныќ-тама, баѓалауы.

-µлењге ќояр талаптары, эстетикалыќ кµзќарастары.

-Аќынѓа ќояр талабы, аќындыќ маќсаты мен міндеттері.

-Аќынныњ, сµз µнерініњ ќоѓам-адам µміріндегі мањызы.
















3. а) ¤здеріње ±наѓан µлењдеріне поэтикалыќ талдау жасањдар.

Мына мєселелерге ерекше кµњіл бµліњдер:

-¤лењ техникасындаѓы жањалыѓы (ырѓаќ, бунаќ, ±йќас тармаќтары).

-тіл байлыѓы, тіл ќ±рамын талдањдар.

-Б±рын кезікпеген, жањаша жасалѓан сµз, аќынѓа тєн тіл айшыќтарын (тењеу, эпитет, метафоралар т.с.с) саралау.

є) Осы ж±мыстардан соњ аќын тілініњ сµздігін ќ±растырыњдар. Жеке-жеке орындап, артынан ізденістеріњді жинаќтап, сµздіктіњ моделін ќ±растырыњдар, портфелиоларыња салып ќойыњдар.

4. ¤з тањдауларыњ бойынша тµмендегі тапсырмаларды орындањдар да ±жым болып, дµњгелек стол µткізіњдер.

1. Аќын жырларындаѓы лирикалыќ ќаћарманныњ ќайсар ‰ні, ќайсар шешімдері, µр пафосы, асќаќ ‰ні.

2. Махаббат жырларындаѓы ќайсарлыќ пен нєзіктік. «Айттым, болды» деген µктем ‰н астындаѓы с‰йгеніне табыну, «ж‰рекпен ќол ќоюы».

5. «Мені табындырѓан жыр» таќырыбында шаѓын ой толѓау жазыњдар.




Есдєулет ¦лыќбек (1954)

Аќын, жазушы, публицист, драматург, аудармашы, ќоѓам ќайраткері, Халыќаралыќ «Алаш» сыйлыѓыныњ, ЌР Мемлекеттік сыйлыѓыныњ, Ќазаќстан Жазушылар Одаѓы сыйлыѓыныњ иегері.


Оќуѓа, талдауѓа: «Ќара Ертіс ќара ќайѓымсыњ», «Заман-ай», «Соловки-Торѓай. Міржаќып Дулатов», «Перзент парызы», «Аќындар мен єкімдер», «Ќасќыр мінез», «Мєњг‰рттіњ монологы», «Ќарт пен ќыран», «Шал мен жаз», «Ќара пима» поэмасы.

¤з беттерімен оќуѓа: «Аралым», «Ана тілі».
¤мірінен мєлімет. Шыѓыс Ќазаќстан облысы, Зайсан ауданында д‰ниеге келуі. ЌазМУ-дыњ журналистика бµлімін бітіруі. Єр т‰рлі газет-журналдарда ќызмет атќаруы. Ќазаќстан Республикасыныњ сыртќы істер министрлігінде, Мєдениет, аќпарат жєне ќоѓамдыќ келісім министрлігінде, Премьер-министрі кењесінде ќызметте болѓаны. Ќазір «Ќазаќ єдебиеті» газетініњ бас редакторы екендігі. Аќын жырларыныњ бірнеше елдіњ тіліне аударылуы.
Есдаулетов шыѓармашылыѓыныњ басты-басты ерекшеліктері (шолу):

¦лыќбектіњ «кµшпенділер философтары» жыраулардыњ жыр ‰лгісін жањѓырта жалѓастырып ж‰рген тегеурінді, жалындай алаулаѓан, найзаѓайдай жарќыраѓан µр дауысты, ќаћарлы да нєзік жырлар авторы екендігі. Аќын жырларыныњ негізінде жатќан µзекті мєселелер ауќымыныњ кењдігі. Халыќ таѓдыры, Желтоќсан оќиѓасы, полигон зардаптары, табиѓат экологиясымен ќоса рухани ж±тањдыќ, рухани экология, туѓан тіл мєселелерініњ жырлануы. Азаматтыќ ‰нініњ алдаспан іспеттес µткір жырларынан ѓана емес, сусылдаѓан жібектей нєзік лирикасынан да естілуі. Аќын жырларыныњ буырќанѓан ѓасырыныњ, µзі µмір с‰ріп жатќан заманыныњ айнасы, айбынды ‰ні екендігі. ¦лттыќ рух, ±лттыќ бояуы, азаматтыќ сарыны. Оныњ єлем поэзиясындаѓы µлењ техникасын терењ мењгеруі. Шыѓыс рубаяттарыныњ ‰лгісімен жазылѓан µлењдерініњ мәні. Ќазаќ тілініњ сµздік ќорын дамытудаѓы ќомаќты ‰лесі. ¤лењ жолдарын к‰йше к‰мбірлеткен, дыбыстардан жыр туѓызѓан, ќазаќ поэзиясына жањалыќ єкелген аќын екендігі.


Лирикаларын талдау:

1. «Ќара Ертіс ќара ќайѓымсыњ». Аќтамберді, Ќазтуѓандардан, Асаннан ќалѓан «елім», «жерім» деген азалы ‰нніњ естілуі. Ќара Ертіс – ќазаќтыњ к‰ретамыры, тіршілігі, тынысы, ж‰регініњ аѓысы.

Ќара Ертіс –ќалыњ ќазаќ елі. «Ол тартылса не болады, жауабын кім береді» деген трагедиялыќ с±раќтардыњ ќылањ беруі. Лирикалыќ ќаћарманныњ ќайѓысына айналѓан с±раќтардыњ заман, ѓасыр, халыќ ќайѓысын кµтеретін жері.


  1. «Заман-ай». Жаппай ќырып-жоюѓа, ядролыќ ќаруѓа ќарсы жойќын ‰ні. Тµртк‰л д‰ние, б‰кіл Жер планетасы, тіпті, жер астындаѓы жапон ќ±рбандары, олардыњ аруаќтарын да сілкінте т±рѓызып, ќарѓыс айтќызѓандай сипатта жазылуы. «Заман-ай» – планета ‰ні, жойќын к‰штерге ќарсы єлемдегі ќаћарлы ‰ндерге ‰н ќосќан айбынды жыр екендігі. Б‰гінгі «Заманайдыњ» б±рынѓы «Елім-айѓа» ±ласып т±рѓан ќаралы ‰ні. ¤лењніњ Невада-Семей ќозѓалысыныњ єн±раны болѓаны. Аќынның б‰кіл бір заманныњ, дєуірдіњ трагедиясын тµрт шумаќ µлењ аясына сыйѓызу шеберлігі.


3.«Соловки-Торѓай-Міржаќып Дулатов»

¤лењніњ ж±ртын оята алмай арманда кеткен аѓа рухымен сырласу, м±њ шаѓу ізінде жазылѓаны. «¦йќылы-ояу ±рпаќ, оныњ ояна алмауыныњ негізгі себебі неде?» деген µткір де µзекті с±раќтардыњ ќойылуы. ¤зіњ ойлан да жауабын µзіњ бер деген азаматтыќ ‰ні, µр даусы.


4. «Ќара пима» поэмасы.

Заманныњ улы шындыѓын єшкерелеу ‰ні. Маск‰нем єке, баќытсыз бала, олардыњ арасындаѓы ќара пима. Поэма проблематикасын ашып т±рѓан тетік – ќара пима, бала да, єке де емес – рухани ж±тањдыќ, азаматтыњ азуы екендігі. Єке - ±лттыќ рухќа т‰скен ќара тањба, рухани жалањаштанѓандар келбеті. Бала арќылы «болашаќ не болмаќ» деген ‰рейлі, трагедиялыќ с±раќтыњ µзінен-µзі алдыѓа шыѓуы. Жауабы жоќ с±раќ. ¤лењде тєрбие мєселесініњ де кµтерілуі.


5.«Перзент парызы».

Туѓан ‰й, оныњ терезесі, ошаќ т‰тіні. Отан – міне, осылар, Отан, Ќазаќстан – осылардан басталады деген асќаќ та маќтан дауыс. Ќарапайым µлењдегі ±лттыќ сезім, ±лттыќ рух, ±лттыќ бояу.

Перзент парызы – осы ‰ш асылды аялау, ќорѓау. Оларды ќорѓау – Отанды ќорѓау деген пєлсапалыќ т‰йін. ¦йќастарыныњ жібек жіптей ж±мсаќ µрілімі, ырѓаќтардыњ нєзік ‰йлесіммен келуі - µлењніњ кµркемдік єлемін єшекейлеп т±рѓан ерекшеліктер екендігі. М±њлы лиризмніњ µршіл рухпен ‰йлесім тауып т±руы. Аќын шыѓармашылыѓыныњ кµркемдік палитрасы.
Пєнаралыќ байланыс: Ќазаќстан тарихы (желтоќсан оќиѓасы).
Єдебиет теориясы: ¤лењ техникасы, рубаяттар, µршіл пафостаѓы жырлар.

-Єн±ран, кµркем поэзиядаѓы жыраулыќ ‰лгі.


Сын-зерттеу ењбектер. Оќушы ‰шін:

Єлібеков Є. «¦лттыќ поэзиямыздаѓы ¦лыќбек жырлары». Алматы, Санат,

2002-472б.

М±ѓалім ‰шін:


  1. Ќуантай±лы Н. «Кестелі жырдыњ кемелі» Ана тілі, 2002, №48

  2. Ќ±рманѓали Ќ. «Ќоњыр к‰з келбеті», Алматы: Санат.-2002.472б

  3. Єлімбай М. «Жанымныњ жапыраѓын жамыратып», Жас алаш, 2004 №53.

  4. Бітібаева Ќ, М±ќашева М. «Есдаулетов поэзиясындаѓы азаматтыќ єуен мен ±лттыќ рух», Ќазаќстан мектебі, 2006. №9




Негізгі проблемалар, талдау с±раќтары

Ќ±зырлылықты қалыптастыруға бағдарланған тапсырмалар. Єдістемесі, технологиясы.

¦лыќбек жырлары - замана трагедиясыныњ айнасы.

Жыраулар мен шыѓыс шайырларыныњ ‰лгісі, оныњ аќын жырларыныњ кµркемдік єлеміндегі орны.

¦лыќбек жєне ќазіргі ќазаќ поэзиясы. Кµтерген таќырыптары, проблема ауќымыныњ єлемдік биікке кµтерілуі.

¦лыќбек – азамат, к‰рескер µр дауысты, ±лттыќ рухты, ±лтжанды сезімді ±лт аќыны.




  1. «¦лыќбек жырларыныњ ±лттыќ рухы мен азаматтыќ µр даусы» таќырыбына конференция µткізіњдер.

І кезењде пленарлыќ отырыс ж‰ргізіњдер.

ІІ кезењде. Аќын жырларын топтап, аннотация-талдау жасаѓан ж±мыстарыњды ортаѓа салыњдар.


Н±сќау:

1. Ќосымша ќ±жаттарды, тарихи документтерді, президент Н.Є.Назарбаевтыњ «Халыќќа жолдауын» пайдалану.

І кезењ.
Пленарлыќ отырыс с±раќтары:


  1. Аќын жырларындаѓы заман келбеті, халыќ таѓдыры, оныњ µзекті проблемалары.

  2. ¦лыќбек жырларыныњ кµркемдік єлемі, ќазіргі ќазаќ поэзиясына єкелген жањалыѓы (таќырып, жанр т.с.с)

  3. ¦лыќбектіњ халќы алдындаѓы парызы мен ќарызыныњ жырларында кµрініс табуы.


ІІ кезењ. Аннотация талдауларды ортаѓа салу.

«¦лыќбек жырларындаѓы жыраулар ‰лгісі» таќырыбында салыстыру ж±мысын ж‰ргізіњдер де соњынан даналыќ аѓашыныњ т‰рінде «Жыраулар даналыѓы ¦лыќбек жырларында» атты модель ќ±растырыњдар.


Зерттеу ж±мысыныњ ‰лгісі:

Негізгі мєселе

жыраулар

¦лыќбек

Дєлелдеме, ќорытынды.

-таќырып ауќымы, негізгі проблема.

-¤лењ ќ±рылымы

-Поэтикасы

-Дидактикалыќ ‰лгісі











Ескерту: Ќай жырауды тањдап аласыњ, ол µз еркіњде.


2. «¦рпаќ айыптауы» атымен сот сабаѓын µткізіњдер.
Әдістемесі:

1. Аќынныњ экология, Желтоќсан туралы жырлары мен «Ќара пима» поэмасына талдау жасап, кінєлілер мен к‰нєћарларды кім деп ойлайсыњдар, саралап алыњдар да, айыптау с±раќтарыњды ойластырыњдар. Аќтаушы мен айыптаушылар, куєгерлер (аќын µлењдері негізінде алыњдар) атынан сµйлеуге дайындалыњдар. Деректі ќ±жаттар, наќты дєлелдерге с‰йеніњдер. ‡кім де наќты болуы керек.

а) Сот сабаѓыныњ барлыќ кезењдерінде сµйлеушілер сµзінде аќын µлењдері шешуші роль атќаруы керек.

є) ¤здеріњ жинаѓан дєлелдер, тарихи ќ±жаттарѓа да ерекше кµњіл бµлген жµн.

б) Сот шешімі, айыптаушылар, аќтаушылар, соттаушылар сµзі наќты, т±жырымды болсын.
3. «Заман-ай» таќырыбына идеялар жобасыныњ презентациясын µткізіњдер.
Таќырыптары:

а) Жемќорлыќ, параќорлыќтан заманым арылар ед, егер...

є) тілім мемлекеттік т±ѓырына толыќ кµтерілер еді, сонда заманым µзгерер еді, егер...

б) Ќазаќстан єлемдегі ењ мыќты, экономикасы жоѓары µркениетті елге жетер еді, егер...


Таќырыптарды µз ќалауларыњ бойынша тањдап алуѓа болады. Жобаларыњ тек ќиял емес, нанымды, дєлелді т‰рде жасалуы керек. Идеяларыњ ќандай жаѓдайда ж‰зеге асады соны айќын, аныќ кµркеткен жµн.





Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   14




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет