Оқулық Алматы, 013 Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
жүктеу/скачать 4,14 Mb. Pdf көрінісі
|
burunbetova genetika neg
| 8-сурет.
Дигибридті будандастыру сызбанұсқасы Екі жұп белгіні бірге қарастырғанда екінші ұрпақтағы ажы- рауды анықтау үшін Пеннет торын жасаймыз. Ол тор ұрықтану кезінде аталық жəне аналық гаметалардың бір-бірімен үйлесу мүмкіндіктерін, екінші ұрпақ дарабастарының генотиптері мен фенотиптік ажырауларын жəне олардың кездесу жиіліктерін анықтауға мүмкіндік береді. Дигибридтік будандастыруды бір-біріне тəуелсіз екі моногиб- ридті будандастыру деп қарастыруға болады. Əрбір моноги - бридтік будандастыруда доминанты белгілері бар дарабастардың пайда болу мүмкіндігі ¾ бөлігіне, рецессивті белгілері бар дарабастардың пайда болу мүмкіндігі ¼ бөлігіне тең болса, онда екі белгінің бір мезгілде пайда болу ықтималдығы төмендегі көбейтінділерге тең болады: Сырты тегіс сары дəн ¾ х ¾ = 9/16 Сырты тегіс жасыл дəн ¾ х ¼ = 3/16 79 Сырты бұдыр сары дəн ¾ х ¼ = 3/16 Сырты бұдыр жасыл дəн ¼ х ¼ = 1/16 Бұл алынған сандар Пеннет торындағы 9:3:3:1 қатынасына сəйкес келеді жəне белгілердің фенотип бойынша ажырауын көрсетеді. Мендель F 2 тұқымдарының генотиптерін де зерттеді. Ол F 2 тұқымдарынан өсіріп, өздігінен тозаңданған өсімдіктердің тұқымдарына талдау жасады. Сонда, F 2 -де алынған тұқымдардың генотиптері Пеннет торындағыдай болып шықты: 1/9 бөлігі тек тегіс сары тұқымдар берді (генотипі ААВВ). 2/9 бөлігі тегіс сары жəне бұдыр сарыға 3:1 қатынасында ажырады, яғни генотиптері ААВв. 2/9 бөлігі тегіс сары жəне тегіс жасылға 3:1 қатынасында ажырады, яғни генотиптері АаВВ. 4/9 бөлігі F 2 -дегі сияқты 9:3:3:1 қатынасында төрт фенотиптік қатынастарға ажырады: тегіс сары, тегіс жасыл, бұдыр сары, бұдыр жасыл, яғни генотиптері АаВв. F2- дегі тегіс жасыл тұқымдардан өсірілген өсімдіктерінің ішінен 1/3 бөлігі тек тегіс жасыл дəндер болды, яғни генотиптері ааВВ. 2/3 бөлігі тегіс жасыл жəне бұдыр жасылға 3:1 қатынасында ажырады, яғни генотиптері ааВв. F 2 -дегі бұдыр сары тұқымдардан өсірілген өсімдіктердің ішінен: 1/3 бөлігі тек бұдыр сары дəндер берді, яғни генотипі ААвв. 2/3 бөлігі бұдыр сары жəне бұдыр жасылға 3:1 қатынасында ажырады, яғни генотиптері Аавв болды. Ақырында F 2 -дегі бұдыр жасыл тұқымдардан өсірілген өсімдіктердің бəрі, күтілгендей-ақ тек бұдыр жасыл тұқымдар берді, яғни олар қосарлы рецессивтер болып шықты. Сонымен будандардың екінші ұрпағы F 2 фенотиптері бойын- ша 9:3:3:1 қатынасында, ал генотиптері бойынша 1:2:1:2:4:2:1:2:1 қатынасында ажырайды. Бұл ажырауды Пеннет торынан көруге де болады. Дигибридті будандастырудың нəтижесінен жалпы мынадай қорытынды шығады: бір-бірінен тəуелсіз ажырау гендердің екі жұбында да жүреді, осыған байланысты екі жұп гендері бойын- ша гетерозиготалы ағза бірдей сандық қатынаста гаметалардың төрт сортын түзеді. Оның екеуіндегі гендер үйлесімі бастапқы ата-аналардағы сияқты болады да, ал қалған екеуіндегі гендер кері үйлеседі немесе рекомбинацияланады . Мендель ашқан, кейін сан алуан ағзалармен жүргізілген тəжірибелерде дəлелденген осы заңдылық тəуелсіз тұқым қуалау немесе тəуелсіз комбинациялану заңы деп аталады. |